Europese Parlementsverkiezingen

De Europese Parlementsverkiezingen vinden om de vijf jaar plaats, in elk van de 28 EU-lidstaten, voor het laatst in 2014. Er werden toen 751 parlementsleden verkozen, die ongeveer 500 miljoen Europeanen vertegenwoordigen. Meer dan 375 miljoen EU-burgers waren stemgerechtigd, zodat dit de grootste transnationale verkiezingen in de geschiedenis waren.

Het Europees Parlement vertegenwoordigt de burgers uit de lidstaten op Europees niveau. Het is sinds juni 1979 de enige Europese instelling die rechtstreeks wordt verkozen. Bovendien is het het enige multinationale parlement ter wereld dat op basis van het universeel stemrecht wordt samengesteld. Van 1958 tot 1979 werden Europarlementsleden door hun nationale regeringen benoemd en hadden ze twee mandaten.

Op heel wat beleidsterreinen is het Europees Parlement medewetgever met de Raad van de Europese Unie. Zelfs op het gebied van landbouw en buitenlands beleid, waar het parlement alleen wordt geraadpleegd of geïnformeerd, kunnen debatten en resoluties van het parlement de besluiten van de Raad wel beïnvloeden of zorgen dat onderwerpen op de Europese agenda komen. Het parlement beschikt ook over begrotingsbevoegdheden en speelt een rol bij de democratische controle van alle Europese instellingen.

Kandidatenlijsten worden per land opgesteld, doorgaans door nationale politieke partijen. De verkiezingsprocedure wordt per land afzonderlijk bepaald. Burgers mogen alleen stemmen op kandidaten uit hun eigen land.

Stemprocedure en zetelverdeling

Stemprocedure

Afhankelijk van de wetgeving binnen elke lidstaat zijn er kleine verschillen, doch bijna iedereen ouder dan 18 jaar en met de nationaliteit van een van de 28 EU-landen is stemgerechtigd.

De verkiezingen voor het Europees Parlement worden in grote mate nog steeds georganiseerd volgens nationale wetgevingen en tradities.

Gemeenschappelijke Europese regels bepalen dat de verkiezingen vrij, geheim en bij algemeen universeel stemrecht moeten plaatsvinden. Europarlementsleden moeten op basis van evenredige vertegenwoordiging in de lidstaten verkozen worden. De lidstaat bepaalt zelf of er een systeem van open of van gesloten lijsten wordt toegepast.

Bij open lijsten kan de kiezer voor één of meerdere kandidaten op de lijst een voorkeur aangeven. Bij gesloten lijsten leggen de politieke partijen de volgorde van de kandidaten op de lijst vast en kan de kiezer alleen een stem op de partij uitbrengen. Een minimumdrempel voor de zeteltoewijzing is toegestaan, maar die drempel mag niet hoger liggen dan 5 % van de op nationaal niveau uitgebrachte stemmen. De drempel kan per land variëren.

De verkiezingsperiode wordt op EU-niveau bepaald, maar de precieze datum waarop er gestemd wordt en de openingsuren van de kiesbureaus variëren afhankelijk van de nationale kieswetten. Er is stemplicht in België, Cyprus, Griekenland en Luxemburg.

EU-burgers die in een andere lidstaat wonen hebben het recht om daar te stemmen en verkozen te worden. De specifieke procedures daarvoor kunnen wel door nationale kieswetten zijn vastgelegd. EU-burgers die in het buitenland wonen en in hun land van oorsprong willen stemmen, moeten dat volgens de nationale kieswet doen. Sommige lidstaten - onder andere Nederland en Italië - bieden de mogelijkheid aan om per brief te stemmen. Kiesgerechtigden met een andere nationaliteit kunnen veelal in de ambassade of een consulaat terecht.

Zetelverdeling

Het Europees Parlement telt 751 zetels. De verdeling is degressief evenredig aan de bevolkingen van de lidstaten, zodat kleinere lidstaten meer zetels krijgen dan het geval zou zijn bij een strikt evenredige vertegenwoordiging. Alle 28 lidstaten hebben afhankelijk van het inwonersaantal een vast aantal zetels. Dit loopt uiteen van 6 zetels voor Malta tot 96 voor Duitsland. Bijgevolg hebben Malta en Luxemburg evenveel zetels als Estland, ondanks het feit dat Estland ongeveer drie keer zoveel inwoners heeft.

Na de verkiezingen worden in elk land deze zetels verdeeld. Elk land gebruikt hierbij zijn eigen regels voor de zetelverdeling. In België heeft de Vlaamse Gemeenschap 13 zetels, de Franse Gemeenschap 8 zetels en de Duitstalige Gemeenschap 1 zetel.

Een ongeldige stem wordt aan geen enkele politieke partij toebedeeld. Een blanco stem wordt wel meegerekend in het opkomstpercentage, maar heeft geen invloed op de uitslag van de verkiezingen. Een blanco stem wordt gezien als een ongeldige stem.

Fractie in het Europees Parlement

Hoewel de parlementariërs per land worden gekozen, kunnen zij een fractie in het Europees Parlement gaan vormen. Zo'n Europese fractie moet ten minste 25 afgevaardigden tellen uit minimaal een kwart van de lidstaten, anders geldt zij niet als een fractie, en heeft dan veel minder faciliteiten in het parlement.

Verkiezingen

Verleden

De volgende verkiezingen voor het Europees Parlement hebben plaatsgevonden:

• 1979-1984 : 1e verkiezingen (410 zetels en 9 EG-landen, België, Nederland, Luxemburg, Frankrijk, Duitsland, Italië, Verenigd Koninkrijk, Ierland en Denemarken)
• 1981 : tussentijdse verkiezingen (24 zetels in Griekenland)
• 1984-1989 : 2e verkiezingen (434 zetels en 10 EG-landen)
• 1987 : tussentijdse verkiezingen (24 zetels in Portugal en 60 zetels in Spanje)
• 1989-1994 : 3e verkiezingen (508 zetels en 12 EG-landen)
• 1994-1999 : 4e verkiezingen (567 zetels en 12 EU-landen)
• 1995 : tussentijdse verkiezingen (21 zetels in Oostenrijk, 16 zetels in Finland en 22 zetels in Zweden)
• 1999-2004 : 5e verkiezingen (626 zetels en 15 EU-landen)
• 2001 : tussentijdse verkiezingen (153 zetels en 10 landen, Polen, Cyprus, Hongarije, Tsjechië, Slowakije, Estland, Letland, Litouwen, Slovenië en Malta)
• 2004-2009 : 6e verkiezingen (732 zetels en 25 EU-landen)
• 2007 : tussentijdse verkiezingen (18 zetels in Bulgarije en 35 zetels in Roemenië)
• 2009-2014 : 7e verkiezingen (736 zetels en 27 EU-landen)
• 2013 : tussentijdse verkiezingen (12 zetels in Kroatië)
• 2014-2019 : 8e verkiezingen (751 zetels en 28 EU-landen)

Ontwikkeling zetelaantal per lidstaat

	Sep 1952	Mar 1957	Jan 1973	Jun 1979	Jan 1981	Jan 1986	Jun 1994	Jan 1995	Mei 2004	Jun 2004	Jan 2007	Jun 2009	Dec 2011	Jul 2013	Jul 2014
België	10	14	14	24	24	24	25	25	25	24	24	22	22	22	21
Duitsland	18	36	36	81	81	81	99	99	99	99	99	99	99	99	96
Frankrijk	18	36	36	81	81	81	87	87	87	78	78	72	74	74	74
Italië	18	36	36	81	81	81	87	87	87	78	78	72	73	73	73
Luxemburg	4	6	6	6	6	6	6	6	6	6	6	6	6	6	6
Nederland	10	14	14	25	25	25	31	31	31	27	27	25	26	26	26
Denemarken			10	16	16	16	16	16	16	14	14	13	13	13	13
Ierland			10	15	15	15	15	15	15	13	13	12	12	12	11
Verenigd Koninkrijk			36	81	81	81	87	87	87	78	78	72	73	73	73
Griekenland					24	24	25	25	25	24	24	22	22	22	21
Portugal						24	25	25	25	24	24	22	22	22	21
Spanje						60	64	64	64	54	54	50	54	54	54
Zweden								22	22	19	19	18	20	20	20
Finland								16	16	14	14	13	13	13	13
Oostenrijk								21	21	18	18	17	19	19	18
Cyprus									6	6	6	6	6	6	6
Estland									6	6	6	6	6	6	6
Hongarije									24	24	24	22	22	22	21
Letland									9	9	9	8	9	9	8
Litouwen									13	13	13	12	12	12	11
Malta									5	5	5	5	6	6	6
Polen									54	54	54	50	51	51	51
Slovenië									7	7	7	7	8	8	8
Slowakije									14	14	14	13	13	13	13
Tsjechië									24	24	24	22	22	22	21
Bulgarije											18	18	18	18	17
Roemenië											35	33	33	33	32
Kroatië														12	11
totaal	78	142	198	410	434	518	567	626	788	732	785	736	754	766	751

Opkomst in Nederland

Tot 1999 vertoonde de opkomst voor de Europese verkiezingen in Nederland een dalend verloop. Sindsdien is de opkomst weer iets gestegen en stabiel tussen de 25 en 40 procent.

Een overzicht van de opkomst in Nederland

• 1979 - 58,1 %
• 1984 - 50,1 %
• 1989 - 47,5 %
• 1994 - 35,7 %
• 1999 - 29,9 %
• 2004 - 39,3 %
• 2009 - 36,8 %
• 2014 - 37,3 %

Bronnen, noten en/of referenties

Noten Bronnen Verkiezingswebsite 2014 van het Europees Parlement