Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Basgitaar
| Basgitaar | ||
| Rickenbacker basgitaar | ||
| Rickenbacker basgitaar | ||
| Classificatie | ||
| Bereik | ||
| Bestand:Range contrabass.png | ||
| Gerelateerde instrumenten | ||
| elektrische gitaar, guitarrón | ||
| Fabrikanten | ||
| Fender | ||
| Meer artikelen | ||
| gitaar, fret, flageolet |
De basgitaar is een snaarinstrument (doorgaans vier-snarig) dat wordt gebruikt in bijna iedere vorm van moderne muziek. De stemming is standaard E-A-D-G; gelijk aan de laagste vier snaren van een gitaar maar dan een octaaf lager. Meestal wordt een basgitaar uitgevoerd met frets, maar fretloze basgitaren bestaan ook.
De meeste basgitaren zijn elektrisch, maar er zijn ook akoestische basgitaren gemaakt. Vanwege de (te) kleine klankkast is de akoestische basgitaar zonder versterking niet echt goed toe te passen. De klank lijkt wel meer op die van een pizzicato bespeelde contrabas.
Ontstaan
De eerste elektrische basgitaar werd in 1936 gebouwd door Audiovox Manufacturing Company uit Seattle en was geen succes. In 1951 bracht Fender de Fender Precision Bass uit. Dit is de eerste in serie geproduceerde elektrische basgitaar. Ontwerper Leo Fender bedoelde het instrument als vervanging van de contrabas, die hij spottend hondenhok noemde. Onder jazzmusici sloeg de Precision Bass aanvankelijk niet aan, maar de popmuziek, die in opkomst was, omarmde het instrument en maakte het tot een enorm commercieel succes. De Precision Bass wordt nog steeds gebouwd en is in feite de grootvader van de basgitaren. Hij heeft een grote invloed gehad op het ontstaan van rock en popmuziek, en op de ontwikkeling van met name de jazz. Nu wordt de basgitaar vooral als ritmisch instrument gebruikt.
De traditionele basgitaar
Een traditionele basgitaar met vier snaren is standaard in E-A-D-G gestemd, net als de contrabas waarop de basgitaar gebaseerd. Ook de "Drop-D" stemming komt voor, waarbij de E-snaar omlaag is gestemd naar een D.
Andere typen
Sommige basgitaren zijn fretloos. Naast de traditionele viersnarige basgitaren bestaan er ook vijf-, zes- en negensnarige gitaren. Vijfsnarige basgitaren zijn in B-E-A-D-G of in E-A-D-G-C gestemd. Zessnarige basgitaren zijn in B-E-A-D-G-C gestemd. Natuurlijk bestaan er ook basgitaren met meerdere snaren (zoals acht-, tien- en twaalfsnarige gitaren), maar dit zijn dan meestal gewoon vier- (of meersnarige) basgitaren met voor elke snaar een snaar er vlak naast welke een octaaf hoger is gestemd. Hoewel dit soort basgitaren wel bestaan, zijn ze zeldzaam en worden ze meestal alleen op speciale bestelling gebouwd (de zogenaamde "custom bassen") Andere vormen zijn de baritongitaar die tussen de elektrische gitaar en de basgitaar inligt qua toonhoogte. De Bariton is doorgaans gestemd als B-E-A-D-F#-B.
Het gebruik van de basgitaar
De basgitaar is net als de elektrische gitaar en het drumstel een instrument dat feitelijk nog maar een aantal decennia bestaat. De techniek op de basgitaar heeft zich op stormachtige wijze ontwikkeld en de basgitaar is onmisbaar in allerlei genres. De eerste basgitaren hadden frets, net als de gitaar, en men kon een plectrum gebruiken bij het bespelen ervan, wat een contrabassist niet snel zal doen. Bassist Paul McCartney van The Beatles, bijvoorbeeld, ziet men dan ook vaak de basgitaar bespelen alsof het een gitaar is. Al gauw ontstond echter de speelstijl met de duim, of met de vingers. Dit nodigde uit tot veel meer experimenten met de klank van het instrument. Het plukken aan en het hameren op de snaren, het zogenaamde "slappen" zorgen voor een percussief geluid dat veel gebruikt wordt in stijlen als funk, soul en fusion. Bekende slappers zijn Fieldy, Mark King, Victor Wooten, Marcus Miller, Flea en de uitvinder van het "slappen", Larry Graham. Victor Wooten wordt wel beschouwd als de uitvinder van de zgn. dubbele duim-techniek. Hierbij wordt de duim op een vergelijkbare manier gebruikt als het plectrum. Afgewisseld met het plukken van de snaren door de vingers kunnen hiermee zeer virtuoze effecten worden bereikt. Ook het gedempt spelen (door de handpalm bij de brug tegen de snaren te drukken) met de duim geeft een specifiek, introvert geluid. Een bekend voorbeeld hiervan is Sting. Veel bassisten maken ook graag gebruik van de mogelijkheden van de boventonen (flageolet) op de bas, bijvoorbeeld door middel van het gedeeltelijk dempen van de snaar op bepaalde punten daarvan.
De jazzscene, waar de contrabas decennialang een zelden ontbrekend instrument was, begon in de jaren 1960 met experimenten met het gebruik van de elektrische bas. Dit leidde mede tot baanbrekende opnamen waarin een nieuw geluid werd gezocht, zoals in Miles Davis' Bitches Brew (1970). Een van de gevolgen van het gebruik van de elektrische bas onder jazzmuzikanten was dat ook contrabassisten, die gewend zijn aan het ontbreken van frets, de basgitaar oppakten. Een aantal spelers ging ertoe over om te frets uit de hals te verwijderen. Een voorbeeld hiervan is de zeer invloedrijke bassist Jaco Pastorius, vooral bekend door zijn lidmaatschap van de toonaangevende formatie Weather Report. Zonder frets kan het voor de contrabas kenmerkende zingende geluid worden bereikt, waarmee Pastorius op de elektrische bas dan ook graag speelde. Sindsdien brengen fabrikanten ook fretloze bassen uit (voor de fretloze bas worden meestal ook aparte flatwound snaren gebruikt om het hout van de hals niet te beschadigen). Een nadeel hiervan is dat de bespeelbaarheid van het instrument een stuk moeilijker wordt. De basgitaar kan nu in de jazz zelfs worden waargenomen in traditionele ensembles als de Big Band.
Versterking en klank
Akoestische basgitaren kunnen onversterkt gebruikt worden mits de klankkast groot genoeg is. De meeste akoestische instrumenten zijn wel uitgerust met een versterkingselement. Voor de elektrische basgitaar is versterking noodzakelijk. Het instrument geeft zelf nauwelijks volume.
De klank van de basgitaar wordt voor een groot deel door de bouw van het instrument zelf (hout, snaren, elementen en elektronica) en de vingers, dan wel de duim of het plectrum, bepaald. Uiteraard speelt ook de manier van aanslaan (strummen, plukken, slappen,...) en afdempen een grote rol in de klankopbouw. Ook het type versterker en luidspreker (speaker) heeft invloed op het geluid. Globaal zijn er drie typen versterkers: Versterkers met buizen in voor- én eindtrap, versterkers met buizen in de voortrap en een transistor eindtrap en volledige transistorversterkers. Luidsprekers variëren in maat van 8 inch tot 18 inch en zijn met een of meerdere conussen in een kast gebouwd. Gangbare samenstellingen zijn 2x10, 4x10, 6x10, 8x10, 2x12, 1x15 en 1x18. De meeste kasten hebben ook een hoge tonen speaker met regelbare verzwakking. In sommige basversterkers zijn de speakers en (voor- en eind)versterker in één kast gebouwd. Men spreekt in dit geval van een combo in plaats van een top en een speaker.
Snaren kunnen van verschillende materialen gemaakt zijn. Voor elektrische basgitaren met magnetische elementen moeten ze van een magnetiseerbaar metaal zijn. Vooral roestvrij staal en nikkel worden veel gebruikt. Voor akoestische basgitaren kunnen eventueel ook nylon snaren gebruikt worden. Als de snaren nieuw (en goed) zijn hebben ze een rijke en gelijkmatige klank. Doordat de dikte en dus het gewicht van elk stukje van de snaar even groot is, heeft de snaar veel boventonen en klinkt die fris. Naarmate de snaar ouder wordt, wordt de klank doffer. Dit komt doordat enerzijds de frets inkepingen in de snaar maken en dus de homogeniteit aantasten, anderzijds door vervuiling van vingers en stof. Het eerste zal niet ongedaan gemaakt kunnen worden en dus uiteindelijk het einde van de snaar inluiden. De vervuiling kan echter wél tegengegaan worden door de snaren na het spelen goed te reinigen. Ook zijn er snaren te koop met een speciale coating waardoor de snaren langer meegaan. Een alternatief is om de snaren uit te koken in een pan met allesreiniger of te laten weken in brandspiritus. Hierdoor worden de snaren weer schoon en klinken ze bijna weer als nieuw.
Manipulatie van het geluid door middel van effecten is onder bassisten minder gangbaar dan onder gitaristen. Gebruikte baseffecten zijn onder andere Chorus, Distortion, Compressor, Equalizer, Enhancer, Limiter, Octavider, Overdrive, Flanger, Sustainer, Envelope filter, Autowah en Fuzz. Ook hier heeft het digitale tijdperk zijn intrede gedaan met multifunctionele pods en borden.
De meest opmerkelijke evolutie van de laatste decennia is de komst in 2006 van de Line 6 Variax serie basgitaren. Het signaal van de piëzo pick-ups (op de brug) van iedere snaar wordt via digitale techniek omgezet naar de klank van het gekozen model basgitaar. De tijd zal uitwijzen in hoeverre deze technologie massaal zal doorbreken.
Frequenties
De frequenties (Hz) van de afzonderlijke snaren zijn
- E: 41,20 Hz
- A: 55 Hz
- D: 73,41 Hz
- G: 98 Hz
Basgitaarmerken
De meeste merken maken zowel elektrische gitaren als basgitaren.
Zie ook
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Bass guitars op Wikimedia Commons.