Friedrich Weinreb

Friedrich Weinreb (geboren als Efraii m Fischl, Lemberg, (Oostenrijk-Hongarije); huidige plaatsnaam: Lviv (Oekraïne), 18 november 1910 – Zürich, 18 oktober 1988) was een chassidisch schrijver en econoom.

Friedrich Weinreb was zowel professor in de mathematische statistiek alsook de op dat moment grootste vertegenwoordiger van de moderne kabbala. In Nederland is zijn reputatie omstreden wegens zijn rol in de Tweede Wereldoorlog, de zogenaamde ’Weinreb-affaire’.

Leven

Weinreb stamde uit een traditionele Oost-Europese chassidisch-joodse familie. Door de oorlogsomstandigheden vluchtte de familie in 1916 naar Nederland. Hij groeide op in Scheveningen en werd een aanhanger van de niet-zionistische, agoedistische stroming in het jodendom. Hij studeerde vervolgens economie in Wenen en Rotterdam, waar hij in 1938 promoveerde tot doctor in de economie.

Weinreb-affaire

Tijdens de Duitse bezetting van Nederland tussen 1940 en 1945 slaagde Weinreb er naar eigen zeggen in om ongeveer 1500 Nederlandse Joden in veiligheid te brengen voor de dood in de Duitse vernietigingskampen. De Nederlandse autoriteiten zagen dat echter anders, en hij werd ervan verdacht te hebben samengewerkt met de Duitse bezetter. Hij kwam van 1945 tot eind 1948 in de gevangenis op beschuldiging van collaboratie. In 1948 werd hij door de Bijzondere Raad van Cassatie veroordeeld tot zes jaar gevangenisstraf, maar dankzij het 50-jarige jubileum van koningin Wilhelmina werd hij in december in vrijheid gesteld.

In 1965 de historicus Jacques Presser een tweedelige studie uit, nadat hij hiertoe in in 1950 de opdracht had gekregen van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie (het RIOD, later veranderd in het NIOD: het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie), een in Nederland zeer gerespecteerde staatsinstelling voor het geschiedkundig onderzoek van de Tweede Wereldoorlog. Jacques Presser wijdde hierin een hoofdstuk aan Friedrich Weinreb, waarin hij de Weinrebs activiteiten niet helemaal goedpraatte, maar hem wel voorstelde als de zondebok die het moest bekopen voor het falen van anderen.

Aangespoord door Renate Rubinstein, columniste van het blad Vrij Nederland, schreef Weinreb een uitgebreide autobiografie, uitgegeven onder redactie van Aad Nuis en Renate Rubinstein. De publicatie van dit boek, Collaboratie en verzet 1940-1945. Een poging tot ontmythologisering deed veel stof opwaaien. Het eerste deel, Het land der blinden, verscheen in 1969. Schrijvers alz Abel Herzberg en Willem Frederik Hermans keerden zich tegen Weinrebs voorstellingen in zijn boek. Als reactie op de polemiek, gaf minister van justitie Carel Polak in 1970 het toenmalige RIOD, onder leiding van dr. Lou de Jong opdracht een verslag uit te brengen over deze zaak. In 1976 verscheen na zes jaar onderzoek een rapport van 1700 bladzijden, waarin de onderzoekers op basis van talrijke getuigenissen tot het besluit kwamen dat Weinreb tijdens de Tweede Wereldoorlog schuldig was aan collaboratie en landverraad. Weinrebs sympathisanten hebben deze beschuldiging steeds betwijfeld. In de mediahysterie hierover werd Weinreb het thema van aanhoudende politieke betogen. Een gevolg was dat Weinreb Nederland voorgoed verliet. In de loop van tientallen jaren bleven er publicaties komen, die Weinreb ofwel verdedigden of beschuldigden.

Loopbaan

Weinreb was in de jaren 1952 tot 1968 werkzaam als hoogleraar in de econometrie en de statistiek: van 1952 tot 1956 in Indonesië, van 1958 tot 1961 in Turkije. Van 1961 tot 1964 was hij economisch-wetenschappelijk raadgever bij de Verenigde Naties in Genève.

Vanaf de publicatie van zijn boek De Bijbel als Schepping in 1963, begon hij zich meer en meer op dit onderwerp toe te leggen. Van wezenlijk belang voor het lezen van de Bijbelteksten is volgens Weinreb de directe bemiddeling tussen de tekst en de toehoorder. Het erkennen van de Bijbelse Hebreeuwse taal als essentiële uitdrukkingsvorm van principiële, tijdloze waarheid is een voorwaarde voor een dieper begrip van de Bijbeltekst.

Kwesties over de verhouding tussen het jodendom en het christendom behandelde Weinreb met een eigen zienswijze over het Nieuwe Testament. Hij onderzocht ook psychologische, sociologische en medische vraagstukken vanuit een spiritueel standpunt.

Tussen 1968 en 1970 woonde hij in Jeruzalem, waar hij intensiever dan voorheen religieuze thema’s uit de joodse traditie ging bestuderen. Dit leidde tot een serie van lezingen in Europa: in Nederland, Duitsland en vooral in Zürich in Zwitserland. Vanaf 1980 woonde hij in Zürich, waar ook zijn talrijke werken over de chassidische en kabbalistische tradities verschenen.

Vanaf 1970 woonde hij in Zürich, waar hij zich concentreerde op de chassidisch-kabbalistische verteltraditie.

---

Bibliografie en weblinks

Weblinks

• (de) weinreb-stiftung.org

Werken

• De Bijbel als Schepping, 1963. ISBN 90-73484-04-0 http://www.wereldgeschiedenis.com/#article/5413

De affaire-Weinreb

• Weinreb, Fryderyk (Friedrich) (1910-1988) I. Schöffer, 'Weinreb, Fryderyk (Friedrich) (1910-1988)', in: Biografisch Woordenboek van Nederland', © Huygens ING - Den Haag. op http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn4/weinreb
• Een selectie uit artikelen met een pro-Weinreb-standpunt op hebreeuwseacadamie.nl
• Weinreb, een kwestie van W. F. H.: http://wfhermans.net/weinreb/index.htm
• Wim Berkelaar, W. F. Hermans en de Weinreb-affaire, in: Historisch Nieuwsblad, nr. 3/1995]

 

artikelkiem