De Waarheid

De Waarheid was het partijblad van de CPN (vergelijk de Pravda in Rusland). Ze werd in 1940 tijdens de bezetting opgericht als verzetskrant. Het eerste nummer verscheen op 23 november 1940, in een oplage van 6.000 exemplaren. De Waarheid was de illegale opvolger van het communistische Volksdagblad uit de jaren dertig. Het Volksdagblad was op 10 mei 1940, toen Duitse troepen Nederland binnenvielen, door generaal H.G. Winkelman verboden. Na de capitulatie van het Nederlandse leger kwam het verbod formeel te vervallen en verscheen het Volksdagblad weer (eenmalig) op 26 juni 1940. Een dag later werd echter (opnieuw) een verschijningsverbod afgekondigd.

Illegaliteit

Het partijbestuur van de CPN besloot op 15 mei 1940 de illegaliteit in te gaan. De eerste maanden werden besteed aan het opzetten en organiseren van een landelijk netwerk van stencilposten. De hoofdartikelen van De Waarheid werden centraal geschreven, maar overal in het land werden bij de eigen edities plaatselijke artikelen geschreven. In verschillende plaatsen verscheen de lokale editie onder de naam De Vonk en in het noorden van het land onder de naam Het Noorderlicht. Als hoofdredacteur fungeerde Paul de Groot. Het eerste nummer van De Waarheid kwam uit in november 1940, met als hoofdartikel "De weg naar de vrijheid". In dit nummer werd de oorlog beschreven als een imperialistische oorlog, waaraan niet alleen Duitsland, maar ook Engeland en Frankrijk schuld hadden. Ook werd direct stelling genomen tegen het antisemitisme van de Duitse bezetters. In februari 1941 werd met de stencilapparaten van De Waarheid de beroemde oproep 'Staakt, staakt, staakt' verspreid die leidde tot de Februaristaking.

De Waarheid en zijn medewerkers werden fel door de Duitsers vervolgd. Honderden medewerkers van de krant moesten hun activiteiten met de dood bekopen. Begin 1943 werd Jan Janzen, verantwoordelijk voor de technische organisatie van de krant, opgepakt en geëxecuteerd. In november van datzelfde jaar werd Jan Postma, verantwoordelijk voor de inhoud van de krant, opgepakt en later doodgeschoten. Door verraad werden veel communisten opgepakt, maar toch kon De Waarheid de hele oorlog doorkomen. In november 1943 kwam A.J. Koejemans bij de illegale Waarheid werken. Hij zou na de oorlog de eerste hoofdredacteur van de landelijke legale De Waarheid worden. De eerste tijd na de oorlog werd De Waarheid gedrukt op de persen van Het Algemeen Handelsblad, dat wegens medewerking aan de Duitse bezetter enige tijd niet uit mocht komen. De eerste directeuren van de legale Waarheid waren Wim Hulst en Nico van der Drift. Van der Drift zou tot ca. 1952 aanblijven als directeur, daarna werd deze post door diverse andere personen waargenomen. Overigens was het eerste legale nummer van De Waarheid al verschenen in september 1944 in Brunssum en Eindhoven nadat de zuidelijke Nederlanden bevrijd waren. De eerste landelijke legale editie kwam uit op 6 mei 1945.

Uitgeverij Pegasus heeft nog een boek uitgegeven genaamd De Waarheid in de oorlog, een bundeling van illegale nummers '40-'45 , met fotokopieën van alle verschenen nummers van de illegale Waarheid.

Koude oorlog

Direct na de oorlog was De Waarheid enige tijd de grootste krant van Nederland. Het was een van de weinige kranten die direct van het begin af aan ijverden voor de onafhankelijkheid van Indonesië. Na 1945 kwam echter de Koude Oorlog, in deze periode (waarin Nederland officieel aan de kant van de Verenigde Staten stond) werd De Waarheid als communistische krant geïsoleerd. De Nederlandse overheid creëerde in de jaren veertig de Binnenlandse Veiligheidsdienst, die als belangrijkste taak had de communisten in Nederland in de gaten te houden. Zo probeerde de BVD alle abonnees van De Waarheid in kaart te brengen.

Na de bevrijding werd A.J. Koejemans hoofdredacteur van De Waarheid. Hij wou die krant toegankelijk maken voor een breed publiek en kwam daardoor in conflict met de partijleider Paul de Groot die hem ontsloeg. Koejemans moest toen ook ontslag nemen als Eerste-Kamerlid en zijn lidmaatschap van de Provinciale Staten opgeven.

Na de machtsovername van de communisten in Praag (1948) kwam er veel kritiek op de krant, ook na de Sovjet-inval in Hongarije (1956). Die laatste militaire inval leidde tot anticommunistische rellen en tot straatterreur tegen individuele communisten en lezers van De Waarheid door heel Nederland. In Amsterdam kwam het zelfs tot een belegering van Felix Meritis het toenmalige hoofdkantoor van de CPN waar ook De Waarheid werd gedrukt. De communisten in het gebouw slaagden er evenwel in het gebouw en de persen te verdedigen waardoor de krant gewoon uit kon komen.

Interne strijd

De twisten binnen de CPN waren zeker zo ingrijpend voor De Waarheid. Als gevolg daarvan moest al snel na de oorlog A.J.Koejemans het veld ruimen, maar ook andere redacteuren en hoofdredacteuren zouden de komende jaren in ongenade vallen. Hoewel de CPN en De Waarheid in de jaren zestig een onafhankelijke koers volgden ten opzichte van de Sovjet-Unie, met name in het ideologische conflict tussen de Sovjet-Unie en China, zouden de tegenstanders van De Waarheid de krant er altijd van betichten met Moskou te heulen. In 1968 nam de krant hard stelling tegen de Russische onderdrukking van de Praagse lente.

In de Nederlandse politieke verhoudingen is De Waarheid altijd een eigenzinnige koers blijven volgen. Dat bleek al in 1956 bij de Greet Hofmans-affaire. Op initiatief van de Rijksvoorlichtingsdienst hadden alle hoofdredacteuren zichzelf censuur opgelegd door af te spreken om niet te publiceren over de gebedsgenezeres Greet Hofmans die als een splijtzwam diende in het huwelijk van Koningin Juliana en Prins Bernhard. Informatie hierover kon men in Nederland alleen krijgen via buitenlandse periodieken en dankzij De Waarheid.

Verdwijnen

Tijdens de Koude Oorlog daalde de oplage van De Waarheid jaarlijks. In de jaren zestig en zeventig ging het tijdelijk beter met de krant, vooral doordat zij steeds meer kritiek uitte op de Verenigde Staten in verband met de oorlog in Vietnam. Maar eind jaren zeventig verdween dat krediet weer door nieuwe problemen binnen de CPN. De Waarheid probeerde zichzelf hiervan te ontdoen door zich te ontwikkelen tot een krant voor heel links Nederland. Maar men slaagde hier inhoudelijk niet in; het communistisch verleden was een te zware belasting.

Vanaf 1986 kwam De Waarheid uit op tabloid-formaat. Zij was daarmee het eerste Nederlandse dagblad in dat formaat. Gekscherend werd deze uitgave op half-krantenformaat ook wel 'De halve Waarheid' genoemd.

Na de opheffing van de CPN in 1989 kwam op 28 april 1990 de laatste editie voor de toen krap 6000 abonnees. Een tijdelijke voortzetting was het weekblad Forum, dat op 7 maart 1991 werd opgeheven. Sinds 2001 is er een digitale voortzetting van de krant, met de naam DeWaarheid.nu.

Oplagecijfers

1945 (september): 341.550

1947: 150.000

1948: 135.000

1950: 113.000

1955: 50.000

1960: 29.000

1966: 22.000

1968: 21.200

1970: 20.000

1975: 22.000

1980: 26.000

1985: 12.000

1988: 9.000

Bron: Jan van der Plasse: Kroniek van de Nederlandse dagblad- en opiniepers (Amsterdam, 2005) ISBN 90-757-27-771

Hoofdredacteuren

Anthoon Johan Koejemans	1945-1948
Fred Schoonenberg Paul de Groot	1948-1949
Fred Schoonenberg Friedl Baruch	1949-1953
Marcus Bakker	1953-1958
Joop Wolff	1958-1978
Gijs Schreuders	1978-1982
Bart Smit	1982-1983
Constant Vecht	1983-1986
Paul Wouters	1986-1988
Frank Biesboer	1988-1990

Zie ook

• De Tribune (krant)

Externe link

• De laatste waarheid
• DeWaarheid.nu

Volksvertegenwoordigers: Tweede Kamerleden (CPH) · Eerste Kamerleden (CPN) · Tweede Kamerleden (CPN) Partijleiders: Louis de Visser · David Wijnkoop · Gerben Wagenaar · Henk Gortzak · Paul de Groot · Marcus Bakker · Ina Brouwer Jongerenorganisaties: Algemeen Nederlands Jeugd Verbond · Communistische Jeugdbond · Uilenspiegelclub Gelieerde organisaties: Eenheids Vakcentrale · Nederlandse Vrouwenbeweging · Pegasus Partijbladen: De Tribune · De Waarheid · De Vonk Opvolger: GroenLinks · VCN