Quartodecimanen

Quartodecimanen (of veertieners) is een verzamelbegrip voor christenen die de datum van het ’Pascha’ of paasfeest berekenden zoals de joden, namelijk op de 14de dag van de joodse maand Nisan (Leviticus 23:5 en Johannes 19:14). In het Grieks noemde men hen τεσσαρεσκαιδεκατῖται (tessareskaidekatitai). Deze benaming werd voor het eerst opgetekend door Epifanius van Salamis rond 375.^[1]

De christenen in Klein-Azië, Syrië en het Keltische christendom in Ierland, Britannia en Gallië hielden vast aan deze oude berekeningswijze. De viering van het Pascha of paasfeest kon hierdoor op elke weekdag vallen, en niet noodzakelijk op een zondag. In Rome begon men het paasfeest echter op de daaropvolgende zondag te vieren.

Diegenen die de oude berekeningswijze gebruikten, werden door de Romeinse christenen quartodecimanen genoemd, wat afgeleid was van het Latijnse quarta decima in het Latijn, wat veertien betekent.

Victor I, bisschop van Rome, hoopte dat iedereen de berekeningsmethode van Rome zou gaan volgen. Hij schreef een brief aan Polycrates van Efeze om hem ervan te overtuigen de ’bisschoppen’ (opzieners) van de provincie Asia samen te roepen om deze zaak met hen te bespreken. Het resultaat was niet zoals Victor zich had voorgesteld. Polycrates schreef als antwoord een brief waarin hij verklaarde dat hij en de anderen in Klein-Azië zouden vasthouden aan de viering op de veertiende dag van de maand, waarbij hij verwees naar het voorbeeld van de apostel Johannes, die in Efeze had gewoond, naar Filippus, en naar bekende christelijke mannen als de martelaar Polycarpus.^[2]

Eusebius schreef dat Irenaeus van Lyon bemiddelde tussen Victor en Polycrates. In zijn brief aan Victor schreef hij dat de voorgangers van Soter, namelijk „Anicetus, en Pius, en Hyginus en Telesforus en Sixtus,” zelfs al „hielden zij het niet [d.i. het quartodecimaanse Pascha] … zij wel in vrede waren met diegenen uit de bisdommen waar het wel werd gehouden.”^[3] Door te vermelden dat Soters voorgangers het quartodecimaanse Pascha niet hielden, impliceert Irenaeus dat zij net als Victor het Pascha (Pasen) op paaszondag hielden. Door de controverse tot op bisschop Sixtus te traceren (ca. 116 – ca. 126 n.Chr.), en hem als de eerste te vermelden die het quartodecimaanse Pascha niet vierde, suggereert Irenaeus dat men het Paasfeest in Rome in de tijd van Sixtus op zondag begon te vieren.^[4]

Op het eerste concilie van Nicea (325) werd bepaald dat het christelijke Pascha niet samen met de „slechte mensen” (waarmee de joden werden bedoeld) zou mogen worden gevierd.^[5] De zondagberekening werd als officiële regeling vastgelegd. Op de concilies van Antiochië (341), werden diegenen die zich niet aan het besluit uit Nicea hielden maar het Pascha bleven vieren „met de joden”, als ketters veroordeeld en geëxcommuniceerd. Dit standpunt werd bevestigd op de concilies van Laodicea (364) en Constantinopel (381).

Ondergronds woedde de strijd nog eeuwenlang voort. Zo was ook de Synode van Whitby (664) voor een belangrijk deel gewijd aan deze vraag.

Op basis van een Paaskalender van St. Patrick van Ierland, worden ook Patrick en de door hem gestichte Iers-Schotse kerk door sommige auteurs als quartodecimanen gezien.

Heden

Vandaag de dag zijn er nog christenen die de het Avondmaal des Heren op 14 Nisan houden. Bekend zijn Jehovah's getuigen. (Zie: Gedachtenisviering (Jehovah's Getuigen).) Verder ook iets minder bekende groepen zoals de Church of God (7th Day), Sacred Name-beweging, aftakkingen van de Worldwide Church of God van Herbert W. Armstrong, Christian Churches of God.^[6]

Bronverwijzingen

º Kinzig, Wolfram, “Quartodecimans.” Religion Past and Present. Edited by Hans Dieter Betz, Don S. Browning, Bernd Janowski and , Eberhard Jüngel. Brill Online , 2012. Reference. quartodecimans op Brill Online
º (en) Philip Schaff, Brief van Polycrates
º Eusebius, Kerkgeschiedenis, 5, 24, 14.
º Samuele Bacchiocchi, From Sabbath to Sunday, Rome, Pontifical Gregorian University Press, 1977, p. 180-181.
º Eusebius, Vita Constantini, boek III, hoofdstuk 18-20
of editie Philip Schaff, Boek III, Hoofdstuk 18
º http://www.cogwriter.com/passover.htm Church of God
http://www.ccg.org/english/s/p277.html Christian Churches of God