Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Niccolò Machiavelli
Niccolò Machiavelli (Firenze, 3 mei 1469 – aldaar, 21 juni 1527) was een Italiaanse, diplomaat, politiek filosoof, muzikant en toneelschrijver, maar bovenal een dienaar van de Florentijnse republiek. Hij geldt als een van de grondleggers van politieke wetenschappen. Het machiavellisme is een verzamelnaam voor cynische, opportunistische en gewetenloze machtspolitiek.
Leven
De Italiaanse stadsstaten beleefden volgens Machiavelli in die jaren een rampzalige tijd, vooral sinds in 1494 de Italiaanse Oorlogen begonnen toen Karel VIII met Franse legers de Alpen overtrok en de Italiaanse staten machteloos stonden. Deze bedreiging zouden tot 1559 duren. In de geschiedenis van het oude Rome, zoals die onder andere beschreven is door Titus Livius, ziet Machiavelli een stichtend tegenvoorbeeld.
Zijn leven lang probeerde Machiavelli Italië aan te sporen zich te bevrijden van de buitenlandse heersers die er de baas speelden. Hij bezat hiervoor de kennis maar niet de macht. Zij die de macht bezaten wilden zijn kennis niet gebruiken volgens zijn inzichten.
In Juni 1498, na de afzetting en executie van Girolamo Savonarola, benoemde de raad de 29-jarige Machiavelli tot secretaris van de Tweede Kanselarij van de Florentijnse republiek. Hij werd ook secretaris van de Raad van Tien, het voornaamste militaire orgaan van de stadsstaat Firenze. Deze belangrijke functies met een laag salaris bekleedde hij tot 1512. Als hoofd van de Tweede Kanselarij was hij verantwoordelijk voor vraagstukken aangaande het grondgebied en de buitenlandse politiek van Florence. Florence was sinds vier jaar een republiek nadat de burgers Pierro de' Medici hadden afgezet. Vijf dagen voor het aantreden van Machiavelli in mei 1498 was hij ooggetuige van de terechtstelling van de stichter van de republiek, Girolamo Savonarola, die opgehangen en levend verbrand werd op het Piazza della Signoria na het einde van de Eerste Italiaanse Oorlog.
Alhoewel hij in Firenze bekend stond om zijn gebrek aan respect voor alles en iedereen, was hij als politicus zeer serieus. Hij was ervan overtuigd dat alleen een sterke staat haar burgers kon beschermen. Echte oorlog en de dreiging ervan was destijds een constant gegeven. Een krachtige uitgebouwde staat kon zich volgens Machiavelli slechts opstellen tegen de oorlogvoerende partijen van die tijd: de elkaar beconcurrerende vorstendommen zoals de Kerkelijke Staat, Milaan,Venetië, Napels en de grote mogendheden zoals het Heilig Roomse Rijk der Duitse Natiën, Frankrijk en Spanje.
Hoewel zijn stad rijk was, wilden haar burgers niet investeren in een eigen leger. Firenze was daardoor militair van geen tel en werd als dusdanig niet au sérieux genomen door de grote mogendheden. De stad probeerde in de meeste conflicten neutraal te blijven, maar als ze dat iets te lang bleef moest ze haar vrijheid vaak afkopen met gouden dukaten. Daardoor ging Firenze door als een stadstaat waar geldelijk veel te winnen viel. Het stadsbestuur was besluiteloos en wachtte af en koos voor het compromis door de dreiging af te kopen. Machiavelli begreep dat die situatie niet kon blijven duren, het geld van de rijke maar weerloze natie zou niet voldoende zijn om haar te redden. Hij wilde een militie, geen huursoldaten, gevormd uit burgers die de republiek trouw zouden zijn.
Via een omweg kreeg hij toestemming van de Grote Raad om de nodige boeren te rekruteren, hoewel de adel zich tegen dit besluit verzette. Hij zette door en op 15 februari 1506 liet hij 400 boeren door de straten marcheren in een witte wambuis, een paar wit-rode kousen en witte baret, schoenen en een ijzeren kuras. In 1509 slaagde hij erin Pisa te heroveren.
Toen Florence betrokken raakte bij de Oorlog van de Liga van Kamerijk tussen paus Julius II en koning Lodewijk XII van Frankrijk, bleef Florence tegen het advies van Machiavelli in te lang neutraal, en toen de Fransen zich terugtrokken rekenden de troepen van de Heilige Liga met de Florentijnen af en hielpen De Medici opnieuw aan de macht. Machiavelli belandde in 1513 in de gevangenis, waar hij gemarteld werd, maar uiteindelijk werd hij vrijgelaten.
Na zijn vrijlating werd hij tijdelijk verbannen en trok zich terug op zijn boerderij Sant'Andrea in Percussina aan de weg naar Siena. Machiavelli wilde hij zijn ambt terug alsof er niets gebeurd was. Hij was de facto werkloos, uit op herstel en op zoek naar een nieuwe betrekking. Met het doel nieuwe broodheren als de nieuwe Medici-regenten te behagen, schreef hij Il Principe: als politicus wilde hij vooral een pragmaticus zijn in tegenstelling tot de toen heersende doctrine dat een machthebber altijd de weg van de deugd moest bewandelen. Daarbij speelde hij vooral zijn ervaring uit. Men moest goed zijn zolang het kon, maar anders een vos, om de vallen te kennen, en een leeuw, om de wolven af te schrikken. Machiavelli vond de Realpolitik niet uit, maar schreef er wel de eerste goede handleiding over.
Hij stierf zes weken na de beruchte Plundering van Rome in 1527 door de Duitse, veelal lutherse troepen van keizer Karel V tijdens de Oorlog van de Liga van Cognac. Zijn grafmonument bevindt zich in de Santa Croce kerk, met opschrift "Tanto nomini nullum par elogium" (geen lof is toereikend voor zo een naam).
Werken
In 1513 schreef hij Il Principe (In het Nederlands vertaald als De vorst maar ook als De heerser), een boek dat nog steeds gelezen wordt. De hoofdmoot van het boek wordt gekenmerkt door utilistisch denken: het doel heiligt de middelen. Dit staat ook wel bekend als teleologische ethiek. Dit is het tegenovergestelde van de deontologische ethiek, die alleen naar de ethische aanvaardbaarheid van de middelen kijkt. Centraal in Il Principe is het begrip Virtù, wat eerder op politieke daadkracht duidt dan op deugd. Prinsen werden hierin gemaand niet te soft te zijn en steeds het belang van de staat voor ogen te houden. Gesteld voor de keuze om geliefd te zijn of gevreesd, zou een prins er steeds voor moeten kiezen om gevreesd te zijn. Als rolmodel voor een prins die Virtù bezat stelde Machiavelli de gevreesde Cesare Borgia voor. Zijn enige tijdens het leven gepubliceerde werk Dell'arte della guerra handelt over militaire wetenschap.
Omvangrijker en misschien ook belangrijker dan Il Principe zijn de Discorsi, voluit de Discorsi sopra la prima deca di Tito Livio (Verhandelingen over de eerste tien boeken van Titus Livius). Het is niet precies bekend wanneer deze Discorsi geschreven zijn, maar Machiavelli's eigen verwijzing ernaar in zijn Il Principe (hoofdstuk II) geeft aan dat de Discorsi reeds voor 1513 geschreven moeten zijn. Zijn denkbeelden over macht en politiek gaan door als het voorbeeld van de cynisch-realistische benadering van politieke macht.
Machiavelli schreef niet in het Latijn maar in het Italiaans, meer bepaald het Florentijns of het Toscaans van Dante, Petrarca en Boccaccio.
Evaluatie
Als diplomaat bewees Machiavelli goede diensten aan zijn meesters, als militair deskundige had hij een beslissend aandeel in de tijdelijke onderwerping van Pisa maar hij kon het verval van Firenze niet verhinderen. Vijf jaar na Machiavelli's dood hield Firenze op als soevereine stadsstaat te bestaan. Biografen omschrijven Machiavelli's karakter als open en loyaal, cynisch en onhandig en sociaal gebrekkig. Zijn belangrijkste werk Il Principe zorgde voor eeuwige roem en werd het meest invloedrijke en beruchte politieke traktaat ooit.
Zie ook
Literatuur
- Niccolò Machiavelli, "Il Principe en andere politieke geschriften". Vertaald, ingeleid en van aantekeningen voorzien door Paul van Heck. Amsterdam, Ambo, 2009 (1e uitg. 2006).
- Niccolò Machiavelli, ''Discorsi. Gedachten over Staat en Politiek'. Vertaald, ingeleid en van aantekeningen voorzien door Paul van Heck. Amsterdam, Ambo, 2007 (1e uitg. 1997).
- Niccolò Machiavelli,"Toneel en verhalend proza. Mandragola, Clizia, Belfagor". Vertaald, ingeleid en van aantekeningen voorzien door Paul van Heck. Leiden, Primavera Pers, 2010.
- Machiavelli, De heerser, Nederlandse vertaling door Frans van Dooren. Amsterdam: Polak & Van Gennep, 1982. (4e dr.) ISBN 90-253-1541-0
- Machiavelli, De heerser (geïllustreerde editie), Nederlandse vertaling van Gert-Jan Kramer en Chris Mouwen. Kerkdriet: Librero, 2007. ISBN 978-90-5764-867-04
- Machiavelli - The Art Of War (Dell'arte della guerra)
Bibliografie
- Maurizio Viroli, Il Sorriso di Niccolò: Storia di Machiavelli
- Steven Kreis, Niccolo Machiavelli, 1469-1527, Lectures on Early Modern European History/historyguide.org.
- Cary Nederman, Niccolò Machiavelli, Stanford Encyclopedia of Philosophy, 2005.
- Miles J. Unger, Machiavelli. A Biography, Simon&Schuster, 513 blz, 2011
- Niccolò Capponi, An Unlikely Prince. The Life and Times of Machiavelli, Da Capo Press, 2010
- John M. Najemy, Cambridge Companion to Machiavelli, Cambridge University Press
- Paul Oppenheimer, Machiavelli: A Life beyond Ideology, Continuum, 2011
Externe links
| Filosofen uit de Middeleeuwen en de Renaissance |
|---|
Vrije mediabestanden over Niccolò Machiavelli op Wikimedia Commons