Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Evolutie van de moraal
De evolutie van de moraal verwijst naar het ontstaan van menselijk moreel gedrag in de loop van de menselijke evolutie.
Moralisme wordt gedefinieerd als een systeem van ideeën over goed en fout gedrag. In het dagelijkse leven wordt de moraal doorgaans geassocieerd met het menselijke gedrag, en wordt er niet veel aandacht geschonken aan sociale gedragingen van andere diersoorten. Vanuit de evolutiebiologie, met name de sociobiologie, geeft men aan dat het menselijk sociaal gedrag kan worden terug herleid tot het gedrag van vele andere sociale dieren. Sociobiologische verklaringen over menselijk gedrag zijn nog steeds vrij controversieel. De traditionele opvatting van sociale wetenschappers is dat het moraal geconstrueerd is, en daarmee cultuur gerelateerd. Hoewel anderen beweren dat er wel degelijk een wetenschap van de moraal is.
Dierlijke socialiteit
Hoewel dieren een moraal gedrag niet bewust mee maken, moeten sociale dieren hun gedrag wel wijzigen of beperken ten aanzien van de groep. Typische voorbeelden van gedragsveranderingen worden in samenlevingen van mieren, bijen en termieten waargenomen. Bijvoorbeeld mierenkolonies bestaan soms uit miljoenen individuen. Een van de grondleggers van de sociobiologie, E. O. Wilson stelt dat de belangrijkste factor die leidt tot succes binnen een mierenkolonie, is het hebben van een steriele werknemende kaste. Deze kaste van vrouwen zijn ondergeschikt aan de behoeften van hun moeder de koningin, zij hebben hun eigen voorplanting opgezegd voor het opvoeden van broers en zussen. Het bestaan van steriele kasten onder deze sociale insecten beperkt de concurrentie aanzienlijk wat paring betreft, en bevorderd daarmee het samenwerkingsverband binnen een kolonie.
Samenwerking bij mieren is van essentieel belang, een afgezonderde mier heeft een kleinere kans op overleving of voortplanting. Daarentegen als zij onderdeel van een groep uitmaken kunnen de kolonies decennia langer welvaren. Met als gevolg daarvan zijn mieren een van de meest succesvolle familie soorten uit het dierenrijk, omgerekend is hun biomassa gelijk aan die van de mens.[1][2]
Het basis principe van sociale dieren in groepen is dat de mogelijkheden qua overleving en voortplanting veel beter zijn dan alleen leven. Het sociale gedrag van zoogdieren komt in het algemeen al meer overeen met dat van de mens. De zeer sociale zoogdieren zoals primaten en olifanten, zijn bekend vanwege eigenschappen waarvan ooit gedacht werd dat ze uniek waren voor de mens, zoals het vertonen van empathie en altruïsme.[3][4]
Primaten socialiteit
De eerstvolgende nog levende verwanten van de mens zijn de bonobo’s en de chimpansees, deze primaten delen met de mens een gemeenschappelijke voorouder die vier tot zes miljoen jaar geleden leefde. Vanwege deze reden worden bonobo’s en de chimpansees gezien als de best beschikbare plaatsvervanger voor de gemeenschappelijke voorouder. Barbara King stelt dat hoewel primaten niet over moralen beschikken zoals bij mensen, ze wel eigenschappen vertonen die voor de evolutie van de moraal nodig waren. Deze eigenschappen zijn bijvoorbeeld hoge intelligentie, capaciteit voor symbolische communicatie, een gevoel voor sociale normen, zelfrealisatie en een concept van continuïteit.[5][6] Frans de Waal en Barbara King beschouwen beide dat de menselijke moraal uit primaten socialiteit voortkomt. Veel sociale dieren als primaten, dolfijnen en walvissen laten volgens Michael Shermer voorverschijnselen van de moraal zien. Volgens Shermer zijn de volgende karakteristieken identiek tussen mensen en sociale dieren, vooral bij mensachtigen:[7]
„Hechting en binding, samenwerking en wederzijdse hulp, sympathie en empathie, directe en indirecte reciprociteit, altruïsme en wederzijdse altruïsme, conflictoplossing en het stichten van vrede, deceptie en het detecteren van deceptie, gemeenschappelijke zorg en omzien hoe anderen over je denken, en reageren op de sociale regels van de groep.”
Michael Shermer
Shermer stelt dat de voorverschijnselen van de moraal zich hebben geëvolueerd in primaat samenlevingen met een methode die individueel egoïsme beperkt en coöperatieve groepen uitbreidt. Voor alle sociale dieren geld dat de voordelen, van deel uitmaken van een groep, zwaarder wegen dan de voordelen van individualisme. Bijvoorbeeld bij gebrek aan samenhang zijn individuen kwetsbaarder voor aanvallen van buitenstaanders. Deel uitmaken van een groep verbeterd ook de kans op het vinden van voedsel. Dit is onder meer het geval bij dieren die in groepen jagen, om zo bijvoorbeeld een grote of gevaarlijke prooi te vangen.
| Aantal jaren geleden | Soort samenleving | Aantal individuen |
|---|---|---|
| 6000000 | Band | 10 |
| 100000 – 10000 | Band | 10 – 100 |
| 10000 – 5000 | Stam | 100 – 1000 |
| 5000 – 4000 | Chiefdom | 1000 – 10000 |
| 4000 – 3000 | Staat | 10000 – 100000 |
| 3000 – nu | Imperium | 100000 – 1000000 |
Alle sociale dieren komen uit een hiërarchische samenleving waarin ieder lid veelal zijn eigen plaats kent. De sociale orde wordt onderhouden door reglement vanuit verwachte patronen, en door dominantere groepsleden die orde afdwingen middels een straf. Hogere primaten (Haplorhini), hebben evenwel een gevoel van wederkerigheid, of reciprociteit. Bijvoorbeeld chimpansees herinneren wie hen gunsten verleent of wie hen verkeerd heeft behandeld. Chimpansees zullen vaker hun voedsel delen met wie zij eerder gegroomd hebben.[9] Vampiervleermuizen tonen ook een gevoel van reciprociteit en altruïsme, ze delen bloed door middel van overgeven, ze delen echter niet willekeurig. Ze delen hoogstwaarschijnlijk met anderen van wie zij ook wat gekregen hebben, of met diegene die dringend voedsel nodig hebben.[10]
Dieren zoals kapucijnapen[11] en honden[12] vertonen ook blijk van eerlijkheid, ze weigeren bijvoorbeeld samenwerking wanneer ze gelijk gedrag vertonen maar ongelijk worden behandeld.[13]
Chimpansees leven in zogenaamde fission-fusion-gemeenschappen van gemiddeld 50 individuen. Waarschijnlijk leefden vroegere voorouders van mensen in groepen van dezelfde grootte. Gebaseerd op de grootte van de bestaande samenlevingen van jager-verzamelaars, leefden in het laatpaleolithicum de hominiden in bandsamenlevingen van een paar honderd individuelen. Naarmate de grootte van de gemeenschap verhoogd werd, zou er meer handhaving ten behoeve van de groepssamenhang nodig zijn geweest. Moralisme zou kunnen geëvolueerd zijn in bandsamenlevingen met een grootte van 100 tot 200 personen, als een middel voor sociale controle, conflictoplossing en groep solidariteit. Dit numerieke limiet zit zogezegd in de genen, omdat zelfs de moderne mens moeite heeft om stabiel sociale relaties te onderhouden met 100 tot 200 mensen (Dunbar’s number). Volgens Frans de Waal heeft het menselijke moraal twee extra niveaus van verfijning die niet in andere primaten samenlevingen voorkomen. Mensen dwingen in samenlevingen hun morele codes meer af op een rigoureuze wijze, in de vorm van beloning, afstraffing en reputatie behoud. Mensen passen ook een mate van oordeel en rede toe, die niet in het dierenrijk voor komt. [14][15]
Zie ook
- Biologische antropologie
- Biosociale theorie
- Evolutionaire psychologie
- Eusocialiteit
- Intelligentie bij olifanten
- Spiegelneuron
- Spiegelproef
Externe video links
- (en) Frans de Waal. Moral behavior in animals (Video). Ted (2011)
- (en) Robert Wright. The evolution of compassion (Video). Ted (2009)
- (en) Jonathan Haidt. Religion, evolution, and the ecstasy of self-transcendence (Video). Ted (2012)
- (en) Sam Harris. Science can answer moral questions (Video). Ted (2010)
- (en) Harvey Fineberg. Are we ready for neo-evolution? (Video). Ted (2011)
Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator)
Bronnen, noten en/of referenties
|