Latijn

Latijn, een Italische taal, is oorspronkelijk de taal van de Latijnen, een volk dat vanaf het eerste millennium voor Christus in de streek Latium (het huidige Lazio, Italië) woonde. Het was de stad Rome die na 500 v.Chr. in dit gebied haar politieke en militaire invloed vergrootte en zo haar taal buiten de stadsgrenzen verspreidde. Rome werd de hoofdstad van het Romeinse Rijk, dat bleef groeien tot het in de tweede eeuw n.Chr. haar grootste omvang bereikte. Het Latijn werd de voertaal in het westelijke deel van dit rijk (terwijl Koinè-Grieks dat in het oostelijke deel was en bleef).

Geschiedenis

Preklassiek Latijn

De oudste Latijnse tekst dateert misschien uit de 7e eeuw v.Chr.: enkele woorden ingegrift op een kledingspeld, de zogeheten Fibula van Praeneste. Een groot aantal geleerden betwist echter de authenticiteit hiervan. De oudste onomstreden teksten vinden we dan op de Duenos Inscriptie en de Lapis Niger (zie afbeelding) uit de 6e eeuw v.Chr..

In deze vroegste periode werd Rome sterk beïnvloed door de Etrusken. Zij bewoonden een groot gebied ten noorden van Latium. De Romeinse religie en architectuur zijn bijvoorbeeld geheel geënt op Etruskische voorbeelden. Ook het Romeinse alfabet is gebaseerd op het Etruskische alfabet (dat op zijn beurt weer van het Griekse alfabet was afgeleid). De Etruskische taal heeft op het Latijn niet veel invloed gehad, op enkele leenwoorden na, waarvan persona (masker) het bekendste is: het woord waar ons woord persoon van afgeleid is.

Klassiek Latijn

In de loop van de 2e eeuw v.Chr. werd het Latijn tot literaire taal; de taal werd genormaliseerd, kreeg een conservatieve tendens en in de zinsbouw trad een systematisering op. De afstand tot de omgangstaal, die volkslatijn of vulgair Latijn wordt genoemd, nam hierdoor sterk toe. Met name Cicero en Caesar zetten de toon voor klassiek Latijn in de eerste eeuw voor Christus. Het Latijn van de eerste eeuw na Christus wordt wel Gouden Latijn genoemd.

'Zilveren Latijn'

Gebruikt vanaf ca. de tweede helft van de eerste eeuw na Christus, onder andere Tacitus. Nog grotendeels klassiek, maar met wat kleine afwijkende stijlkenmerken.     Zie ook: Zie Zilveren eeuw van de Latijnse literatuur

Laat- en christelijk Latijn

Wat meer afwijkingen, maar nog steeds niet erg veel; wel invloed van christelijke terminologie (Bijbel).

Middeleeuws Latijn

Vanuit de dialecten van die omgangstaal ontstonden geleidelijk aan verschillende nieuwe talen: de Romaanse talen. Het geschreven Latijn van de Middeleeuwen werd gekenmerkt door steeds grotere afwijking klassieke kenmerken; met name het vermijden van constructies die voor contemporaine schrijvers contra-intuïtief waren. Vaak werden dan constructies gebruikt die meer overeenkwamen met de toenmalige Romaanse talen, zelfs wanneer deze constructies apert 'verboden' waren in klassiek Latijn. Zoals:

• sic (= zo, als volgt) werd gebruikt als 'ja'
• Het aanwijzend voornaamwoord 'ille' (=die, dat) werd gebruikt als lidwoord

Verder kregen Latijnse woorden vaak een iets andere betekenis om middeleeuwse maatschappelijke instituties aan te duiden. Voorbeeld: miles (soldaat) betekent in middeleeuwse teksten bijna altijd ridder. Ook werden er voor dergelijke instituties vaak Keltische en Germaanse leenwoorden ingevoerd, zoals "feodum" voor leen.

De kwaliteit van de Latijnse teksten uit de Middeleeuwen wisselt sterk, en op elk moment zijn er auteurs die het klassieke voorbeeld blijven navolgen. Zo is het Latijn van de biograaf van Karel de Grote, Einhard, en dat van de intellectueel Abélard, gemeten naar de maatstaf van het klassiek Latijn van hoge kwaliteit. Een voorbeeld van een minder pretentieuze tekst die sterk afwijkt van het klassiek Latijn, is het verslag van de Aziatische reis van Johannes de Plano Carpini.

Gebruik van het Latijn (vroeger en nu)

In (grote delen van) de wetenschap werd ook na de val van het Romeinse rijk het Latijn nog gebruikt, tot de achttiende eeuw. In de huidige tijd komt Latijn nog voor:

• in wetenschappelijke termen
• de officiële internationale namen van planten- en diersoorten (naar het voorbeeld van Linnaeus)
• in de anatomie, de tak van de (dier)geneeskunde waarin de onderdelen van het (menselijk) lichaam in detail beschreven worden, vb. musculus - spier
• in de Katholieke Kerk, die het Latijn gebruikt als officiële taal voor veel documenten, en als liturgische taal bij veel rituelen, de bediening van de sacramenten en de viering van de H. Mis.
• als taal in Vaticaanstad

Zowel in Nederland als in Vlaanderen wordt het Latijn op school onderwezen: in Nederland op het gymnasium, in Vlaanderen in een aantal studierichtingen van het Algemeen secundair onderwijs.

Veel Nederlandse woorden hebben een Latijnse afkomst, al is het Nederlands een Germaanse taal. Voorbeelden zijn de namen van de maanden. Zie ook: Lijst van Latijnse begrippen in het Nederlands.

Volgens sommigen is het Latijn nog een levende taal. Zo leeft het Latijn voort in de katholieke liturgie en communicatie in het Vaticaan, of zelfs in moderne Romaanse talen zoals het Italiaans.

Het is nuttig om Latijn (en/of Grieks) te kennen om het religieuze en filosofische erfgoed van de Europese beschaving te ontdekken en te kunnen doorgronden. Ook bij de studie van rechten, medicijnen of biologie is de kennis van het Latijn van nut. Kennis van het Latijn geeft ook een beter inzicht in moderne talen, bijvoorbeeld over hoe ze grammaticaal opgebouwd zijn. Bovendien vinden velen het leren van een oude taal gewoon een interessante en leuke uitdaging op zich.

Door sommige mensen wordt het Latijn nog veel gebruikt, ook in het dagelijkse leven. In Italië vind je bijvoorbeeld vele latijnse namen.

Gerelateerde onderwerpen

• Latijnse grammatica
• Latijnse literatuur
• Lexicon Recentis Latinitatis
• Lijst van Latijnse begrippen
• Lijst van Latijnse spreekwoorden en uitdrukkingen
• Potjeslatijn
• Pseudo-Latijn

Externe links

• Ephemeris een Latijns dagblad
• De Perseus-site omvat onder meer een uitgebreide databank met Latijnse teksten en Engelse vertaling en een zeer uitgebreid woordenboek Latijn/Engels - Engels/Latijn.