Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
1984 (boek)
| 1984 | ||
| Oorspronkelijke titel | Nineteen Eighty-Four | |
| Auteur(s) | George Orwell | |
| Land | Engeland | |
| Taal | Engels | |
| Reeks/serie | ||
| Genre | Dystopie | |
| Uitgever | Secker and Warburg | |
| Uitgegeven | 8 juni 1949 | |
| Medium | Boek | |
| Pagina's | 326 | |
| ISBN-code | 0-452-28423-6 | |
| NUR-code | 350 - Fictie overig algemeen | |
1984 is een dystopische toekomstroman van de Britse schrijver George Orwell (Eric Arthur Blair), geschreven van 1946 tot 1948 en gepubliceerd in juni 1949. Orwell presenteert in dit boek zijn visie op de westerse wereld anno 1984, waarin de enkeling ten onder gaat in een volkomen kansloze strijd tegen een totalitair bewind. Het is een waarschuwing tegen totalitaire regimes, zoals nazi-Duitsland dat net verslagen was en Stalins Sovjet-Unie.
Orwell begon met het schrijven van dit boek in 1946 tijdens een verblijf op het eiland Jura, voor de Schotse kust, en voleindigde het tegen eind 1948. In de titel draaide hij het actuele jaartal ’48 om tot ’84, wat toen nog relatief ver in de toekomst leek, maar gelijkaardig aan Orwells vorige roman Animal Farm toch sterke overeenkomsten had met de toenmalige actualiteit. De eerste uitgave verscheen in Londen op 8 juni 1949.
Vaak wordt naar de roman of naar de naam Orwell verwezen wanneer kritiek geuit wordt op een bewakingsmaatregelen door de staat of om te wijzen op tendensen naar een bewakingsstaat.
Achtergrond
Het verhaal is een bittere satire op een politiek systeem dat een perfecte greep heeft op het doen en laten van de onderdanen. De enige politieke partij beheerst de ziel van de mens en dus het hele mechanisme van liefde en haat. De ideologie van deze partij heet Engsoc (Engels: ’Ingsoc’). Hoewel deze oorspronkelijk een socialistisch ideaal nastreefde, is hiervan na de revolutie niets overgebleven. Hierbij zij opgemerkt dat zowel de bolsjewieken/stalinisten als de nazi’s zichzelf (nationaal-)socialisten noemden.
Een kenmerkende uitspraak is dan ook: „Freedom is the freedom to say that two plus two make four. If that is granted, all else follows.” Het gaat erom dat de Partij kan zeggen dat twee plus twee vijf is, en dat de gehele geschiedenis in de archieven veranderd wordt, alsof ze nooit anders geweest is. Met andere woorden: twee plus twee is niet vier, of drie, of zes, maar wat de Partij zegt dat het is. Een paar partijslogans uit het boek zijn:
- Oorlog is vrede (war is peace)
- Vrijheid is slavernij (freedom is slavery)
- Onwetendheid is kracht (ignorance is strength)
George Orwell weet dit met een heel heldere argumentering een kern van waarheid mee te geven. Verder zijn er de verschillende ministeries met hun opvallende namen: het Ministerie van Vrede houdt zich bezig met oorlogvoering, het Ministerie van Waarheid verricht geschiedvervalsing in de staatsarchieven om te zorgen dat de Partij altijd perfecte voorspellingen doet, het Ministerie van Overvloed (Engels: ’plenty’) distribueert levensmiddelen en draagt zorg voor een laag levenspeil en het Ministerie van Liefde houdt zich bezig met totalitaire controle, straffen en martelen zodat alle onderdanen toegewijde volgelingen van Grote Broer (Engels: ’Big Brother’) worden (als ze dat al niet zijn).
Een van de middelen waarmee de Partij de greep op de burgers probeert te houden is een nieuwe taal: Nieuwspraak (in het originele Engelse boek als ’Newspeak’ aangeduid). Nieuwspraak is een extreem gecomprimeerde vorm van de Engelse taal, waarin de Partij ervoor heeft gezorgd dat alle woorden die een negatieve werking voor haar zouden kunnen hebben, zijn geschrapt of een andere betekenis gekregen hebben. Het onder woorden brengen van ’misdenk’ (Engels: ’thoughtcrime’; ’Nieuwspraak’ voor ’onjuiste meningen’) wordt hiermee bij voorbaat onmogelijk gemaakt.
1984 is daarmee ook een boek over taal en semantiek. Wanneer woorden hun betekenis verliezen en mensen niet over voldoende woorden beschikken om hun gedachten te kunnen uitdrukken, kunnen zij niet alleen niet meer spreken maar ook niet meer denken.
Het regime weet in het boek zelfs in het hoofd van de hoofdpersoon door te dringen, en hem ten slotte van de Staat en Partij te laten houden. Gedrag wordt volledig voorgeprogrammeerd. Romantische krachten als liefde en tradities worden volledig uitgewist. Een zeer grimmige parallel wordt getrokken met Stalins Rusland. Big Brother zou voor Jozef Stalin kunnen doorgaan, Emmanuel Goldstein voor Leon Trotski. Op een gegeven moment komt de hoofdpersoon oude bekenden tegen in de gevangenis, waarvan sommigen zelfs verraden zijn door hun eigen kinderen (Ook dit kwam voor in Stalins Rusland. Het betreffende kind kreeg hiervoor direct een onderscheiding).
De lezer zal niets meer voor waar aan kunnen nemen. Is de oorlog wel werkelijk aan de gang, of schiet de regering zelf de raketten af om de bevolking gedwee te houden? Is het boek van Goldstein wel werkelijk van Goldstein? Bestaan Big Brother en Emmanuel Goldstein wel? De hoofdpersoon leeft als in een (nare) droom.
De ideeën in het boek staan niet helemaal los van de werkelijkheid. In de jaren dat Orwell in die tijd als verslaggever in de verschillende oorlogen werkte, merkte hij met regelmaat op dat de pers soms een dubbele agenda had, en schrijfsels als waarheid bracht die helemaal niet gebeurd waren. In het voorwoord van zijn boek Animal Farm schreef hij over de persvrijheid in Engeland die sterk te wensen overliet, en waarschuwde hij voor de totalitaire tendensen die hij waarnam. Dat de linkse intellectuelen, bij uitstek de mensen die vrijheden zouden moeten bewaken, heulden met het totalitarisme van de Sovjet-Unie, waar de vrijheden juist onder vuur lagen, beangstigde hem. Het publiceren van Animal Farm, dat een kritische kijk heeft op de Sovjet-Unie, zou hem ook de nodige moeite hebben gekost. Het voorwoord van Animal Farm is pas ergens in de jaren zeventig verschenen.
De troosteloze en kleurloze levensomstandigheden in het boek 1984 zijn niet alleen geïnspireerd door die van de Sovjet-Unie, maar ook door het uiterst sobere naoorlogse leven in Engeland waar tot 1953 levensmiddelen en kleding waren gerantsoeneerd.
Het verhaal
Winston Smith is een lagere Partijmedewerker in het Ministerie van Waarheid. Zijn taak is het veranderen van de krantenarchieven. Als Partijmedewerker staat hij bloot aan strenge controle, tot in zijn eigen flat, met behulp van een 'telescherm'. Het leven is saai en kleurloos. Hij woont in Londen, hoofdstad van de provincie Luchtstrook 1 van Oceanië. Dit land is voortdurend in oorlog.
Oorlogvoering is een doel op zich voor de staten van de wereld van Winston Smith. Met beroep op de oorlog en de oorlogseconomie worden levensmiddelen gedistribueerd en vrijheden beknot. Hierin kan men een parallel zien met de politieke situatie van de jaren veertig en vijftig, maar wellicht ook met hedendaagse ontwikkelingen.
Het keurslijf waarin hij moet lopen gaat hem meer en meer tegenstaan. Op een gegeven moment doet hij iets ongehoords: hij koopt een dagboek en begint hierin zijn gedachten op te schrijven. Deze zijn volgens hem het enige wat de Partij niet van hem kan afpakken of kan manipuleren. Hij ontmoet Julia, op wie hij verliefd wordt. Zij is, hoewel naar buiten een fanatieke partijmedewerkster, ook iemand die genoeg heeft van het maatschappelijk keurslijf en twijfelt aan de door de Partij opgelegde normen en waarden. Ze gaan met elkaar naar bed. Ook dit is ongehoord, daar seks voor de voortplanting moet dienen, en niet voor het plezier. Ten einde raad nemen ze contact op met O'Brien, een hoger Partijlid die tevens lid is van het Verzet. Hij geeft Winston een boek van Emmanuel Goldstein, de gevluchte tegenstander van Grote Broer, waarin ENGSOC vernietigend bekritiseerd wordt.
De Gedachtenpolitie, die afwijkende ideeën bestrijdt, krijgt hen uiteindelijk te pakken. O'Brien blijkt een agent te zijn en neemt zelf de ondervraging en marteling ter hand. Goldsteins boek blijkt door hemzelf geschreven te zijn. Op de vraag van Winston of Grote Broer wel bestaat, krijgt hij een ontwijkend antwoord. Op zijn vraag waar het nu eigenlijk om gaat, krijgt hij wel antwoord: macht. Dit betekent voor hem onder meer dat hij niet zelf mag uitmaken of twee plus twee vier is. Winston wordt gemarteld, mentaal afgebroken, geïndoctrineerd en uitgeleverd aan zijn grootste angst: ratten; niet alleen om hem te laten bekennen dat hij twijfelde aan de officiële waarheid, maar ook om hem de Partij en Grote Broer te doen liefhebben.
Na deze behandeling wordt Winston vrijgelaten en vinden we hem terug in een café. Het telescherm roept met veel fanfare iets over een grote militaire overwinning in Afrika. Aan het einde van het verhaal dagdroomt Winston, zittend in het café dat hij een nekschot krijgt in het Ministerie van Liefde, het nekschot dat hem door O'Brien was 'beloofd'. Aan het einde van het boek denkt Winston: 'Ik heb de overwinning behaald op mezelf. Ik heb Grote Broer lief.'
Bewerkingen
1984 is meerdere malen bewerkt voor film, televisie, en toneel:
- 1984, een Amerikaanse televisieserie uit 1953
- 1984, een film uit 1956
- 1984, een hoorspel
- 1984, een opera uit 2005
- 1984, een toneelstuk geschreven door de Canadese toneelschrijver David Elendune
- 1984, een toneelstuk geschreven door de Nederlandse toneelschrijver Jaap Postma, als afstudeerproject in 1984 aan de Theaterschool Utrecht
- 1984, een toneelstuk door Michael Gene Sullivan[1]
- Nineteen Eighty-Four, een Britse televisieserie uit 1984
- Nineteen Eighty-Four, een film uit 1984
- Theatre 625: The World of George Orwell: 1984[2]
Het boek is in 1950 in het Nederlands vertaald door Halbo C. Kool[3] en in 1984 nogmaals door Tinke Davids.
Andere verwijzingen naar het boek
- In het verhaal Black Dossier van de stripserie The League of Extraordinary Gentlemen komt de wereld uit 1984 voor. In deze continuïteit hield het regime van Big Brother slechts stand tot 1956 en had slechts controle over het Verenigd Koninkrijk. Uit het verhaal blijkt dat Big Brother in werkelijkheid Harry Wharton is (een vroegere klasgenoot van de oud geworden Billy Bunter) en in 1952 werd vermoord door O'Brien.
- Het televisieprogramma Big Brother is vernoemd naar de Big Brother uit het boek
- Verschillende muzikanten en artiesten hebben in de loop der jaren albums of nummers vernoemd naar elementen uit het boek, of de teksten van hun nummers zelfs rechtstreeks op het boek gebaseerd.
- De reclamecampagne van Steve Jobs om de eerste Mac te lanceren.
Citaat
Een beroemde catchphrase uit het boek is Big brother is watching you. Big Brother of Grote Broer is de nooit geziene, almachtige leider van het totalitaire bewind in Oceanië waar Winston Smith, de hoofdpersoon van het boek, woont.
Trivia
- David Bowie had begin jaren 70 plannen om een musical te maken gebaseerd op 1984. Orwells weduwe weigerde echter de rechten beschikbaar te stellen voor dit project. De meeste nummers voor dit project werden op de LP Diamond Dogs uit 1974 uitgebracht.[4]
- 1984 werd in 1999 verkozen in Le Mondes verkiezing van de 100 beste boeken van de eeuw en in Modern Library's lijst van 100 Beste Engelstalige Romans, en in 2002 in de lijst van belangrijkste boeken uit de wereldliteratuur (samenstelling Zweedse Academie). In 2003 kwam het boek voor in de BBC-lijst The Big Read. Ook werd het boek verkozen in de Nederlandse lijst van beste buitenlandse boeken.
- Oorspronkelijk zou het boek zich niet in 1984 afspelen maar in 1980. Echter door vertraging, grotendeels door ziekte, werd dit 1982 en uiteindelijk 1984.[5]
Zie ook
Andere dystopieën
- Brave New World, een roman uit 1932 van Aldous Huxley.
- Fahrenheit 451.
- Logan's Run, een roman uit 1967 van William F. Nolan, verfilmd onder dezelfde titel in 1976.
- Soylent Green, een sciencefictionfilm uit 1973 van Richard Fleischer.
- Wij (Russisch: мы), een roman van Jevgeni Zamjatin.
- Brazil, een film uit 1985 van Terry Gilliam.
Externe link
- Peter Vandendriessche, Bespreking van 1984 van George Orwell
Citaten van of over 1984 op Wikiquote
Bronnen, noten en/of referenties
|
| Privacy |
|---|
|