Nirwana

Nirwana (Sanskriet निर्वाण, nirvāņa) of Nibbana (Pali) is een belangrijk begrip in het boeddhisme en verwijst naar de hoogste staat die door de mens bereikt kan worden, en waardoor heiligheid behaald wordt. Het betekent letterlijk: uitgeblust, uitgedoofd, uitgegaan, niet meer branden, ondergegaan (als de zon), gekalmeerd, ondergedompeld, onbeweeglijk... Het uitgedoofd zijn verwijst naar het einde van begeerte, aversie en verwarring, wat het hoofddoel van het boeddhisme is. Naast het boeddhisme kennen andere Indiase spirituele tradities ook een nirwana, vaak met een andere betekenis.

Nibbana in het Theravada

In het Theravada verwijst het woord Nibbana naar de verlichting die de Boeddha zelf bereikt had, en die hij zijn studenten onderwees. Iemand die het Nibbana behaald heeft, is iemand waarin de mentale oorzaken van het lijden (verlangens en aversie) niet meer kunnen ontstaan, omdat aan de oorzaak ervan (onwetendheid en verwarring) voor altijd een einde is gemaakt.

Het 'uitdoven' of 'uitgaan' van verlangens, haat, onwetendheid en verwarring is volgens de leer van de Boeddha een logisch resultaat van de ontwikkeling van het Achtvoudig Pad tot aan het hoogste niveau. Verder kan gezegd worden dat iemand die het Nibbana behaald heeft, de Vier Nobele Waarheden in al haar aspecten compleet begrijpt en deze ook volledig toegepast heeft.

Nibbana en verlichting

'Uitgeblust zijn' is in het Theravada een van de kenmerken van ontwaking of verlichting (pali: bodhi). Iemand die werkelijk verlicht is, weet wat het nibbana is en ervaart het ook.

Nibbana is in de leer van het Theravada boeddhisme de volledige bevrijding uit het samsara, het steeds maar weer ervaren van lijden en geboorte, ziekte en dood. Het verschil tussen een leven in samsara en een leven in Nibbana is dat iemand in samsara afwisselend verlangen, haat en verwarring meemaakt. Dit zorgt ervoor dat een leven in samsara pijnlijk en vol lijden is. In het Nibbana is daar geen sprake van en ervaart men vrijheid van lijden: werkelijke gelukkigheid. Het leven van iemand die leeft in het Nibbana wordt gekenmerkt door compassie, vriendelijkheid, wijsheid, gelijkmoedigheid, onthechtheid en gelukkigheid.

Iemand die het Nibbana behaald heeft, wordt een boeddha genoemd als hij haar op eigen kracht, zonder leraar, behaald heeft. Een Sotapanna (de laagste graad van heiligheid) heeft de Dhamma gezien en heeft een voorproefje van het Nibbana gehad. De sotapanna is op weg naar het Nibbana, maar heeft haar nog niet bereikt. De Arahant (iemand die de hoogste graad van heiligheid bezit) heeft het Nibbana (en verlichting) bereikt als discipel van een boeddha.

Iemand die het Nibbana (of verlichting) bereikt heeft, ervaart in dit leven nog steeds de natuurlijke gevolgen van een geboorte als mens: ziekte, ouderdom en dood. Echter, hij blijft er gelijkmoedig onder, en de lichamelijke pijn veroorzaakt geen geestelijke of mentale pijn. Bij het overlijden ervaart iemand die het Nibbana behaald heeft het parinibbana. Hij wordt niet weder geboren.

Nibbana in de praktijk

Een boeddhistisch begrip wat nauw verwant is aan het Nibbana is anatta (pali) of niet-zelf. Indien het concept van niet-zelf niet correct begrepen wordt, kan ook het nibbana niet correct bevat worden.

Het lijden bestaat, maar niemand ondergaat het.
De daad is, maar een doener is er niet.
Nibbana bestaat, maar niet degene die het binnengaat.
Het pad is, maar geen reiziger begaat het.
—Visuddhamagga, XVI

Nibbana is volgens het boeddhisme een praktisch iets wat zelf ervaren kan worden. Ajahn Chah gebruikte de gelijkenis van de smaak van een appel, die je op verschillende manieren kunt beschrijven en waarover je verschillende theorieën kunt ontwikkelen. Maar pas wanneer je de appel zelf proeft, weet je echt wat de smaak van een appel is, en weet je dat de verschillende beschrijvingen misschien wel waar zijn, maar niet tot de essentie van 'de smaak van een appel' behoren.

Nirwana in het Mahayana

De later ontstane Mahayana stroming van het boeddhisme vond dat het nirwana-idee van het Theravada en de overige vroege boeddhistische scholen te beperkt was. Het Mahayana paste bepaalde boeddhistische spirituele idealen daarom aan, waarbij zij uit bleef gaan van de basisbeginselen van het boeddhisme. Deze nieuwe idealen werden vervolgens uitgewerkt in zowel praktische, logische als metafysische aspecten. Als gevolg hiervan week het nirwana-idee van het Theravada uit naar de achtergrond en kwam daarvoor in de plaats het Bodhi-ideaal van het Mahayana.

Bodhi (Sanskriet; verlichting) is het doel wat Mahayana boeddhisten nastreven. Met verlichting wordt hier meer specifiek de verlichting van een Boeddha bedoeld, en niet die van een Arahant. De tegenpool van verlichting is onwetendheid en verwarring.

Volgens de aanhangers van het Mahayana is nirwana niet de hoogste staat die bereikt kan worden, maar slechts een tussenstation op de weg naar ultieme verlichting (bodhi) van een Boeddha. Mahayana boeddhisten spreken ook wel over 'lager nirwana' wanneer ze het nirwana van het Theravada bedoelen en over het 'hoger nirwana' wanneer ze de verlichting van een boeddha bedoelen.

Afwijkende visies over het nirwana

Sommige tradities beschouwen het nirwana als een soort hemel, waar je na de dood in herboren wordt. Dit is echter niet hoe het boeddhisme het nirwana ziet.

‘Er zijn twee visies op het nirvana. De ene vat het nirvana op als een plaats waar geen lijden bestaat, een aangename plek, een verheven rijk, in de andere visie is het nirvana een gemoedsgesteldheid waarin de psyche volkomen losgemaakt is van dwalingen en bezoedelingen en opgegaan in de werkelijkheid, zoals die door een verlicht wezen wordt ervaren.

De laatste opvatting is ook het standpunt dat het boeddhisme inneemt. Voor boeddhisten is de geest de grondslag van het nirvana. Nirwana is uitgeblust (bevrijd) zijn van het vuur der begeerte, hartstocht en waan, die zich manifesteren in de vorm van verstorende emoties zoals hebzucht, afkeer, begoocheling en vastklampen aan het bestaan. Door het uitdoven is men bevrijd van toekomstige wedergeboortes.’

— Dalai Lama Tenzin Gyatso, De weg naar vrijheid pag 121/122

Zie ook

• Verlichting (boeddhisme)
• Parinibbana
• Samadhi
• Meditatie
• Yoga

Externe links

• Dharma Data: Nirvana (Engelstalig)
• The Mind Like Fire Unbound Over het gebruik van het woord 'Nibbana' in de tijd van de Boeddha. (Engelstalig)
• Artikel over Nibbana in het boekje 'Buddhism in a Nutshell (Engelstalig)