Paleontologie

Paleontologie (Grieks: παλαιός (palaios): oud) is de wetenschap die de ontwikkeling van het leven op onze planeet in het geologisch verleden, gebaseerd op alle fossiele resten of sporen van organismen bestudeert. De paleontologie omvat ook de studie van de afstamming en verwantschap van uitgestorven soorten met nu levende organismen, hun leefomgeving (paleomilieu) en de chronologie van de geologische geschiedenis van de Aarde.

Naast geheel of gedeeltelijk bewaard gebleven fossiele resten van de organismen zelf, worden ook de sporen van organismen bestudeerd. Onder 'sporen' wordt alles verstaan wat een organisme, zowel actief als passief, maakt of achterlaat. Hieronder vallen graafgangen, kruipsporen, boorgaten, pootafdrukken, holen, nesten, coprolieten (uitwerpselen), enzovoorts. Tezamen worden dit ichnofossielen genoemd. De studie die zich hierop toelegt is de ichnologie.

De paleontologie raakt aan vele andere vakgebieden, zoals: biologie, geologie, chemie, fysica en astronomie. Paleontologen verrichten zowel veldwerk als laboratoriumwerk (zoals het vergaren, prepareren, analyseren en determineren van fossiele resten).

Vakgebieden

Binnen de paleontologie worden twee vakgebieden onderscheiden: de paleobotanie legt zich toe op fossiele planten en de paleozoölogie op dierlijk leven. Deze vakgebieden zijn weer ingedeeld in specialisaties waarin een enkele groep organismen bestudeerd wordt. Zo worden in de paleomalacologie fossiele weekdieren bestudeerd. Naast deze indeling wordt ook nog een andere gehanteerd. Die heeft te maken met de hulpmiddelen die nodig zijn om het onderwerp te kunnen bestuderen. Voor zeer kleine ('microscopisch kleine') resten (zowel plantaardig als dierlijk) is een sterk vergrotende microscoop nodig. Voor resten die met het blote oog waarneembaar zijn is een zwak vergrotende loep meestal voldoende. In de micropaleontologie worden de fossiele resten van microscopisch kleine organismen bestudeerd, in de macropaleontologie zijn dat voornamelijk met het blote oog waarneembare fossielen.

Fossielen

Zie fossiel voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Een bewaard gebleven overblijfsel van een organisme wordt een fossiel genoemd. Hoe fossielen ontstaan en bewaard blijven wordt bestudeerd door de tafonomie.

Toepassingen van fossielen

Datering en stratigrafie

Zie stratigrafie, biostratigrafie en geschiedenis van de Aarde voor de hoofdartikelen over dit onderwerp.

De paleontologie draagt in belangrijke mate bij aan de geologische datering van aardlagen. In de 19e en het grootste deel van de 20e eeuw was het daartoe ook de belangrijkste bron. In de tweede helft van de 20e eeuw is deze rol gedeeltelijk overgenomen door de mogelijkheid om absolute ouderdomsbepalingen aan aardlagen (of fossielen) te doen en door andere chemische en fysische methoden. De bijdrage van de paleontologie aan ouderdomsbepaling is echter nog steeds groot.

Het indelen van aardlagen op de erin voorkomende fossielen wordt biostratigrafie genoemd.

Paleoecologie

Paleoecologie is het bestuderen van fossielen ten behoeve van de reconstructie van het voormalige milieu en het klimaat (Zie ook paleomilieu en ecosystemen) waarin een aardlaag is afgezet. Biogeologie is de studie van de wederzijdse beïnvloeding van de biosfeer en de lithosfeer.

Evolutiebiologie

Door de vergelijking van fossielen kan de evolutie van een bepaalde soort nauwkeurig in kaart gebracht worden. Dit kan informatie opleveren over de manier waarop evolutie van soorten plaatsvindt. De verschillende theorieën en hypothesen hierover worden samen de evolutietheorie genoemd. De wetenschap die zich bezighoudt met het bestuderen van evolutie en de mechanismen waarmee dit plaatsvindt is de evolutiebiologie.

Externe links

• Belgische Vereniging voor Paleontologie (BVP)
• Teaching Palaeontology and Palaeoecology
• Teylers Museum ontdekt oerlibel in Limburg.
• Geologie van Nederland Website over het ontstaan van Nederland, met o.a. veel informatie over Nederlandse fossielen (incl. foto's) een fossielvondstendatabase en een audio-interview met een Nederlandse paleontoloog.

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Paleontology op Wikimedia Commons.

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

• (en) Bates, R.L., Jackson, J.A. (eds.), 1980. Glossary of Geology. American Geological Institute, Falls Church, Virginia. 751 pp. ISBN 0-913312-15-0; [2e druk]
• (en) Visser, W.A. (ed.), 1980. Geological nomenclature. Royal Geological and Mining Society of the Netherlands. Bohn, Scheltema & Holkema, Utrecht, 540 pp. ISBN 90-313-0407-7.

Vakgebieden van de aardwetenschappen

Biologie