Bewind van de wederdopers in Münster

De Anabaptistische opstand in Münster was een poging van radicale anabaptisten een gemeenschappelijke sektarische regering te vestigen in Münster in Noordrijn-Westfalen. De stad was onder hun bewind van februari 1534, toen het stadhuis werd ingenomen en Berend Knipperdolling geïnstalleerd werd als burgemeester, tot juni 1535. Het was Melchior Hofmann, die in 1530 met de volwassenendoop startte in Straatsburg, en zijn lijn van eschatologisch anabaptisme, dat de basis hielp leggen voor de gebeurtenissen van 1534-1535 in Münster.

Verloop

Na de Duitse Boerenoorlog (1524-1525), werd een tweede en meer krachtige poging gedaan om een theocratie te vestigen bij Münster. De anabaptisten hadden hier een aanzienlijke invloed gekregen, door de aansluiting van Bernhard Rothmann (ook geschreven als Rottmann), de lutherse predikant, en een aantal prominente burgers. De leiders, Jan Matthijs (ook wel gespeld als Matthys, Mathijsz, Matthyssen, Mathyszoon), een bakker uit Haarlem, en Jan Bockelson of Beukelszoon, een kleermaker uit Leiden, hadden weinig moeite om de stad in bezit te nemen en de magistraten af te zetten. Matthys was een volgeling van Melchior Hofmann, die na zijn gevangenschap in Straatsburg een aanzienlijke aanhang kreeg in de Lage Landen. Jan van Leiden had Münster bezocht, en kwam terug met het bericht dat Bernhard Rothmann er zijn leer verspreidde, die vergelijkbaar waren met hun. Matthys noemde Münster het ’Nieuwe Jeruzalem’, en op 5 januari 1534 introduceerden zijn volgelingen er de volwassenendoop. Rothmann accepteerde blijkbaar het ’herdopen’ die dag, en meer dan 1.000 volwassenen werden herdoopt. Krachtige voorbereidingen werden getroffen, niet alleen om vast te houden wat was bekomen, maar om van Münster een uitvalbasis te maken voor de verovering van de rest van de wereld.

De stad werd belegerd door Frans van Waldeck, de verdreven prins-bisschop. Op Paaszondag, in april 1534 waagde Jan Matthijs, die Gods laatste oordeel over de goddelozen op die dag had voorspeld, een uitval met slechts dertig volgelingen, die geloofden dat hij een tweede Gideon was. Hij werd met zijn hele gevolg gedood, zijn hoofd werd afgesneden en op een paal gespietst waar de hele stad het kon zien, en zijn geslachtsdelen werden aan de stadspoort genageld. Jan Bockelson werd vervolgens erkend als Matthijs' religieuze en politieke opvolger, die zijn gezag en acties verantwoordde doordat hij ze rechtstreeks ontving via visioenen uit de hemel. Hij proclameerde zichzelf als de opvolger van David en gaf zichzelf de koninklijke regalia, onderscheidingen en absolute macht in het nieuwe ’Zion’. Hij legaliseerde polygamie en nam zelf zestien vrouwen. Volgens sommige bronnen zou Bockelson een vrouw, Elisabeth Wandscherer, op de markt hebben onthoofd omdat ze weigerde om met hem te trouwen. Het gemeenschappelijk bezit van goederen werd vastgelegd. Intussen was het grootste deel van de inwoners van Münster uitgehongerd als gevolg van de jarenlange belegering.

Na hardnekkige weerstand werd de stad op 24 juni 1535 uiteindelijk ingenomen door de belegeraars. Jan Bockelson en verscheidene andere prominente anabaptistische leiders werden gevangen genomen. In januari 1536 werden Jan Bockelson, Bernhard Knipperdolling en een andere prominente volgeling, Bernhard Krechting, geëxecuteerd op de markt van Münster. Hun lichamen werden tentoongesteld in kooien, die aan de toren van de Sint-Lambertuskerk hingen. De kooien hangen er nog steeds, maar de botten werden later verwijderd.

Gevolgen

De anabaptistische opstand in Munster was een keerpunt voor de anabaptistische beweging. Zij had nooit meer diezelfde gelegenheid tot politiek belang, omdat de burgerlijke krachten vanaf toen strenge maatregelen namen om dergelijke agitatie in de kiem te smoren.

De batenburgers onder Jan van Batenburg zetten de gewelddadige millennialistische stroming van het anabaptisme, van het type dat zich in Münster had getoond, verder. Ze waren polygaam en geloofden dat geweld gerechtvaardigd was tegen iedereen die niet tot hun sekte behoorde. Hun beweging ging ondergronds na de onderdrukking van de anabaptistische opstand in Munster. Hun leden deden zich voor als katholieken of lutheranen als dat nodig bleek. Sommige niet-combattante wederdopers vonden leiders in Menno Simons, de broers Obbe en Dirk Philips, Nederlandse anabaptistische leiders die een aantal kenmerkende leerstellingen van de Münsterse anabaptisten verwierpen. Deze groep werd bekend als de mennonieten, genoemd naar Menno Simons. Zij verwierpen het gebruik van geweld, en predikten een geloof gebaseerd op liefde en mededogen voor de vijand.

In augustus 1536 kwamen de leiders van de anabaptistische groepen op aansporing van Melchior Hofmann samen in Bocholt, in een poging om de eenheid te bewaren. De vergadering werd bijgewoond door volgelingen van Batenburg, overlevenden van Münster, David Joris en zijn sympathisanten en de niet-combattante anabaptisten. Tijdens deze vergadering waren de belangrijkste discussiegebieden het polygame huwelijk en het gebruik van geweld tegen niet-gelovigen. Joris stelde een compromis voor door te verklaren dat de tijd nog niet gekomen was om te vechten tegen de autoriteiten, en dat het onverstandig was om niet-anabaptisten te doden. De verzamelde anabaptisten stemden in met het compromis van geweldloosheid, maar de vergadering kon de versnippering van het anabaptisme niet voorkomen.

Zie ook

• Communism in Central Europe in the Time of the Reformation, door Karl Kautsky
• The Friends of God (The Siege in the USA), door Peter Vansittart
• The Tailor King: The Rise and Fall of the Anabaptist Kingdom of Munster, door Anthony Arthur (ISBN 0-312-20515-5)
• Bockelson, door Fritz Reck-Malle, [czewen
• The Radical Reformation, door George Hunston Williams (ISBN 0-940474-15-8)
• The Pursuit of the Millennium, door Norman Cohn (Paladin, 1970)
• Narrative of the Anabaptist Madness: The Overthrow of Münster, the Famous Metropolis of Westphalia (Studies in the History of Christian Traditions; 132), door Hermann von Kerssenbroch. (Brill Academic Publishers, 2007; ISBN 978-90-04-15721-7).
• Freaks of Fanaticism and Other Strange Events (1891), door Sabine Baring-Gould (op Gutenberg.org).

Bronnen, noten en/of referenties