Geluk (gemoedstoestand)

Geluk (of gelukkig zijn) kan gedefinieerd worden als het tevreden zijn met de huidige levensomstandigheden of met het leven zoals zich dat nu presenteert. Hierbij kunnen er diverse positieve emoties aanwezig zijn, zoals vreugde, vredigheid, ontspannenheid en vrolijkheid. Gelukkig zijn is het tegengestelde van ongelukkig zijn, wat bestaat uit een gevoel van ontevredenheid, en vaak samengaat met depressie, overspannenheid, woede of verdriet. Geluk is voor 30-40% erfelijk bepaald. De rest van de verschillen wordt veroorzaakt door invloeden uit de omgeving.

Afhankelijk van de persoon

De precieze levensomstandigheden die aanleiding geven tot een gevoel van gelukkig zijn, verschillen per persoon en veranderen over tijd. Een bepaald persoon is misschien gelukkig met een bepaald type auto, terwijl anderen nooit in die auto gezien zouden willen worden, en een gevoel van ongeluk zouden ervaren wanneer dit wél zou gebeuren.

Verder komt het voor dat een bepaalde levensomstandigheid een bepaald persoon op dit moment gelukkig maakt, maar dat hij over een aantal maanden of jaren juist ongelukkig kan zijn wanneer hij dezelfde levensomstandigheid meemaakt; de oorzaak hiervoor is de veranderlijkheid van iemands eigen wensen en verlangens.

Ook wanneer men voor zichzelf een nieuw bezit verwerft is men vaak gelukkig; dit geluk zal echter vaak na verloop van tijd afnemen, waarna men zich misschien niet eens meer bewust is van het feit dat men het betreffende object nog steeds in bezit heeft.

Positieve en negatieve aanpak

Het is mogelijk een positieve of negatieve aanpak ten opzichte van het bereiken van geluk te hanteren. Bij de positieve aanpak neemt men aan dat geluk bestaat uit de aanwezigheid van plezierige of wenselijke situaties. Bij de negatieve aanpak gaat men uit van de theorie dat geluk bestaat uit het afwezig zijn van pijn of lijden. Hierbij dient opgemerkt te worden dat zowel de positieve als negatieve aanpak niet een beschrijving van geluk zelf geven, maar zich bezighouden met de oorzaak voor geluk, of hoe geluk te bereiken.

Een punt van kritiek op filosofieën die zich enkel en alleen bezighouden met het vermijden van negatieve emoties of onwenselijke situaties is dat het een enigszins negatieve levenshouding is, en dat deze levenshouding zelf het geluksgevoel al vermindert. Het hanteren van een louter positieve definitie van geluk heeft echter ook mogelijke nadelen, omdat het kan leiden tot het buiten het bewustzijn houden van de pijnlijke aspecten van het leven, die men echter nog steeds zal beleven. Indien men zichzelf óók bewust is van deze meer pijnlijke aspecten van het leven is men beter in staat deze te overkomen (of er beter mee om te gaan) door het eigen gedrag te verbeteren of aan te passen. Het resultaat zal in dat geval een gelukkiger leven zijn.

Wetenschap van geluk

De wetenschap van geluk, die ook wel de Science of Happiness wordt genoemd, is een vakgebied wat zich bezighoudt met het meetbaar maken van geluk en het beter begrijpen van geluk. Binnen de wetenschap van geluk worden nu (juni 2007) de volgende stromingen onderkend:

• Flow (Mihaly Csikszentmihalyi),
• Hedonistische psychologie (Daniel Kahneman)
• Positieve psychologie (Martin Seligman).

Geluk in de biologie

Het geluksgevoel wordt geproduceerd door zogenaamde endorfines, op morfine gelijkende stoffen. Deze veroorzaken ook 'het houden van' gevoel. Genot wordt vooral veroorzaakt door biogenische aminen (dopamine). Vanuit biologisch oogpunt is er dus een scheiding te maken tussen genot en geluk.

Andere voorbeelden van stoffen in onze hersenen die genot voortbrengen zijn serotonine, de stof die verliefdheid brengt, en adrenaline, welke in combinatie met dopamine een 'kick' geeft bij bijvoorbeeld bungeejumpen.

Geluk wordt veroorzaakt door endorfine stoffen in je lichaam, het is het product van chemische lichaamsprocessen.

Geluk in religie en filosofie

Veel religies en filosofieën richten zich op (of houden zich bezig met) het menselijk streven naar geluk. Veel mensen gebruiken (of hanteren) religieuze maatstaven en denkbeelden bij hun streven naar geluk. Er zijn ook mensen die juist gelukkig zijn wanneer zij zich hiermee niet bezig hoeven te houden (zie bijvoorbeeld het atheïsme).

Een aantal voorbeelden van een negatieve definities van geluk zijn het utilitarisme, cynisme en het epicurisme. Het epicurisme hanteerde echter ook een positieve definitie.

Boeddhisme

In het boeddhisme wordt er een onderscheid gemaakt tussen genot en geluk. Genot verwijst meer naar lichamelijk genot waar ook mentaal geluk uit voort kan komen. Geluk is in het boeddhisme het zichzelf gelukkig of tevreden voelen, waarbij er geen lijden of ongelukkigheid aanwezig is. Geluk in het boeddhisme houdt ook in dat je vrede hebt met hoe het leven zich in het hier en nu presenteert. Geluk kan volgens het boeddhisme bereikt worden door het bewandelen van het Achtvoudig Pad.

De manier om geluk te bereiken is door (de oorzaak van) pijn, lijden en ongelukkigheid te verwijderen, en zo verlichting te behalen. Deze afwezigheid van mentale pijn en ongelukkigheid betekent echter niet dat er niets voor in de plaats komt. Geluk krijgt dan namelijk de kans om zich volledig in de geest te manifesteren (een soort monopolie). 'Gelukkige' emoties als waardering en acceptatie, vriendelijkheid, compassie, vredigheid, begrip en gelijkmoedigheid manifesteren zich vaker en sterker in de geest; zij worden niet meer belemmerd door haat, verlangen, onwetendheid, zelfzuchtigheid en egoïsme. Men ervaart hiernaast ook het geluk of zaligheid van Nirvana zelf, waarvan Boeddha zei dat het het hoogste geluk is.

Sommige boeddhistische leraren (zoals Ajahn Brahmavamso) draaien tegenwoordig de klassieke leer van de Vier Nobele Waarheden enigszins om, en centreren deze vervolgens rond het geluk in plaats van rond het lijden. Zij doen dit omdat ze vinden dat deze manier van presenteren van de Vier Nobele Waarheden meer aanpreekt tot westerlingen en westerlingen zo ook de leer sneller correct kunnen begrijpen en praktiseren.

De 'geherformuleerde Vier Nobele Waarheden' gaan als volgt:

1. Er is geluk.
2. Men ervaart dit geluk wanneer men het Achtvoudig Pad bewandelt.
3. Soms is er geen geluk.
4. De oorzaak van het afwezig zijn van geluk is verlangen en begeerte.

Hedonisme

Het hedonisme is een levensbeschouwelijke stroming, die als hoogste levensdoel het bereiken van een maximaal genot heeft. Dit betekent overigens niet, dat het eigen genot boven alles gaat, maar het hedonisme handelt eerder over de vraag, hoe men het genot kan maximaliseren in het leven zonder dat het storend is voor anderen. Als men hierin slaagt, bereikt men de hoogst mogelijke vorm van geluk op dat moment mogelijk.

Onder het hedonisme vindt men verschillende definities van geluk. Positieve definities van geluk vindt men in bepaalde hedonistische stromingen, zoals het satanisme propageert, waar men ervan uitgaat dat geluk alleen te bereiken is door het bevrediging van genotzucht bovenop de natuurlijke behoefte, zoals eten, slaap, lessen van dorst en seks. Hierbij stoot men op de hedonistische paradox: Als je geluk zoekt, zul je het nooit vinden. Deze was als eerste geformuleerd door John Stuart Mill in zijn biografie. Hoewel hij in zijn filosofie, het utilitarisme, het tegenovergestelde beweerde.

Binnen het hedonisme vindt men ook negatieve definities van geluk, zoals in het epicurisme, waar men zich voornamelijk richt op het minimaliseren van behoeften, zodat men zo min mogelijk lijdt. Het epicurisme is ook een bijzonder gematigde vorm hedonisme. Zo zal een epicurist wars zijn van al te veel luxe. Hij is weliswaar materialist, maar in de zin dat hij gelooft, dat het enige wat er bestaat materie is. De epicurist houdt wel van kennis en zal ook binnen de grenzen van zijn toelaatbare alles doen om dit te bemachtigen. Volgens de epicurist brengt het bestuderen van de natuur geluk met zich mee.

Een belangrijke hedonistische stroming binnen de wetenschap is het psychologisch hedonisme, hierbinnen gelooft men dat elke motivatie is gedreven door een een minimalisatie van pijn en een maximalisatie van genot. Psychologisch hedonisme spreekt daarom altruïsme niet tegen, men kan het immers prettig vinden om een naaste te helpen. De veronderstellingen van het psychologisch hedonisme komen erg overeen met die van de micro-economie, welke uitgaat van het maximaliseren van het nut van goederen en diensten.

Externe links

Nederlands:

• Nederlandse Geluksprofessor Ruut Veenhoven
  

Engels:

• Journal of Happiness Studies
  
• The world database of happiness
  
• BBC programma Happiness Formula
  
• (en) WP Happiness
• Geluk op commons (afbeeldingen die bij dit onderwerp horen)

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties: