Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Benjamin Franklin: verschil tussen versies
Geen bewerkingssamenvatting |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
| Regel 36: | Regel 36: | ||
| partij = | | partij = | ||
}} | }} | ||
'''Benjamin Franklin''' ([[Boston]], {{OSD|17 januari|1706|6 januari}}<ref name="Engber">{{en}}{{Cite web |last=Engber |first=Daniel |date=2006 |url=http://www.slate.com/id/2134455/ |title=What’s Benjamin Franklin’s Birthday? |accessdate=2009-06-17}} Engber geeft een verklaring voor de verwarring rond Franklins geboortedata</ref> – [[Philadelphia (Pennsylvania)|Philadelphia]], [[17 april]] [[1790]]) was een [[Verenigde Staten|Amerikaans]] [[politicus]], [[wetenschapper]], uitvinder en moralist. Hij | '''Benjamin Franklin''' ([[Boston]], {{OSD|17 januari|1706|6 januari}}<ref name="Engber">{{en}}{{Cite web |last=Engber |first=Daniel |date=2006 |url=http://www.slate.com/id/2134455/ |title=What’s Benjamin Franklin’s Birthday? |accessdate=2009-06-17}} Engber geeft een verklaring voor de verwarring rond Franklins geboortedata</ref> – [[Philadelphia (Pennsylvania)|Philadelphia]], [[17 april]] [[1790]]) was een [[Verenigde Staten|Amerikaans]] [[politicus]], [[wetenschapper]], uitvinder en moralist. Hij wordt gezien als schoolvoorbeeld van nijverheid en eerlijkheid.<ref>{{aut|Leo Damrosch}} (2011) ''Jean Jacques Rousseau. Een rusteloos genie'', p. 508.</ref> | ||
== Uitgever en drukker == | == Uitgever en drukker == | ||
| Regel 52: | Regel 52: | ||
Als man met enorme kennis, ervaring en praktisch inzicht assisteerde Franklin in 1783, toen hij in Frankrijk verbleef, de [[Gebroeders Montgolfier]] bij de ontwikkeling van de [[luchtballon]] en [[Jacques Charles]] bij de ontwikkeling van de [[Waterstof (element)|waterstofballon]]. Franklin beschreef in zijn brief van 9 oktober 1784 het mogelijke gebruik van ballonnen in de [[Keteloorlog]] en opperde in zijn brief van 4 juni 1785 het idee om samen met zijn zoon in een luchtballon naar Ierland over te steken. | Als man met enorme kennis, ervaring en praktisch inzicht assisteerde Franklin in 1783, toen hij in Frankrijk verbleef, de [[Gebroeders Montgolfier]] bij de ontwikkeling van de [[luchtballon]] en [[Jacques Charles]] bij de ontwikkeling van de [[Waterstof (element)|waterstofballon]]. Franklin beschreef in zijn brief van 9 oktober 1784 het mogelijke gebruik van ballonnen in de [[Keteloorlog]] en opperde in zijn brief van 4 juni 1785 het idee om samen met zijn zoon in een luchtballon naar Ierland over te steken. | ||
[[Bestand:Franklin's chart of the Gulf Stream.jpg|thumb|250px|Benjamin Franklins kaart van de [[Golfstroom]] met hemzelf | [[Bestand:Franklin's chart of the Gulf Stream.jpg|thumb|250px|Benjamin Franklins kaart van de [[Golfstroom]] met hemzelf (rechtsonder) in gesprek met [[Neptunus (mythologie)|Neptunus]]]] | ||
Franklin was de eerste die het concept van de [[Golfstroom]] voorstelde om de [[klimaat]]verschillen tussen Europa en Amerika te verklaren. Hij verrijkte de [[meteorologie]] ook met het inzicht dat een [[orkaan|cycloon]] of een storm zich niet noodzakelijkerwijs verplaatst in dezelfde richting als de plaatselijke windrichting, iets wat tegenwoordig, dankzij satellietfoto’s en -filmpjes bij het weerbericht, een alledaagse werkelijkheid is. | Franklin was de eerste die het concept van de [[Golfstroom]] voorstelde om de [[klimaat]]verschillen tussen Europa en Amerika te verklaren. Hij verrijkte de [[meteorologie]] ook met het inzicht dat een [[orkaan|cycloon]] of een storm zich niet noodzakelijkerwijs verplaatst in dezelfde richting als de plaatselijke windrichting, iets wat tegenwoordig, dankzij satellietfoto’s en -filmpjes bij het weerbericht, een alledaagse werkelijkheid is. | ||
| Regel 68: | Regel 68: | ||
Franklin woonde tussen 1777 en 1785 in Parijs. Hij wekte bewondering door zijn vriendelijke manieren, viel op door zijn bruine kleren en grove schoenen. Franklin reisde in 1778 naar Amsterdam om financiering en nieuwe investeringen te bewerkstelligen voor de jonge Amerikaanse staat. Hij kwam bij [[Henry Hope]] op bezoek en correspondeerde met [[Joan Derk van der Capellen tot den Pol|Joan Derk van der Capellen]], die de Onafhankelijkheidsverklaring in het Nederlands had vertaald. | Franklin woonde tussen 1777 en 1785 in Parijs. Hij wekte bewondering door zijn vriendelijke manieren, viel op door zijn bruine kleren en grove schoenen. Franklin reisde in 1778 naar Amsterdam om financiering en nieuwe investeringen te bewerkstelligen voor de jonge Amerikaanse staat. Hij kwam bij [[Henry Hope]] op bezoek en correspondeerde met [[Joan Derk van der Capellen tot den Pol|Joan Derk van der Capellen]], die de Onafhankelijkheidsverklaring in het Nederlands had vertaald. | ||
Tijdens zijn periode als ambassadeur in Frankrijk was hij lid van enkele literaire verenigingen, zoals de ’Club des Hachichins’ (Club van de Hasjiesj-eters). Deze vereniging stond bekend voor haar literaire en filosofische discussies. In die tijd bezocht hij ook de ’Infidels Club’, waar vaak intellectuele discussies gehouden werden en literaire werken gelezen en besproken werden. Een anekdote wil dat Franklin er het boek [[Ruth (boek)|Ruth]] uit de Bijbel met de vereniging deelde, maar de namen had veranderd om te laten lijken alsof dit een recent ontdekt verhaal was. De verenigingsleden waren vol lof over het werk.<ref>{{en}} {{aut|Ray Stedman}}, [https://www.raystedman.org/bible-overview/adventuring/ruth-the-romance-of-redemption ''Ruth: The Romance of Redemption'']</ref> | |||
== Overlijden en nalatenschap == | == Overlijden en nalatenschap == | ||
| Regel 81: | Regel 83: | ||
== Externe links == | == Externe links == | ||
* [ | * [https://historiek.net/benjamin-franklin-founding-father/64669/ Nederlandstalige biografie met bronverwijzingen op Historiek] | ||
* [http://www.kalenderblatt.de/index.php?what=thmanu&manu_id=923&tag=15&monat=6&weekd=&weekdnum=&year=2005%E3%80%88=de&dayisset=1 Duits artikel over de uitvinding van de bliksemafleider] | * <!---------[http://www.kalenderblatt.de/index.php?what=thmanu&manu_id=923&tag=15&monat=6&weekd=&weekdnum=&year=2005%E3%80%88=de&dayisset=1 ------------------>[https://knowunity.de/knows/natur-und-technik-benjamin-franklin-und-der-blitzableiter-7cb96092-9261-4baf-a34b-19213ea7bba2 Duits artikel over de uitvinding van de bliksemafleider] | ||
* [https://search.amphilsoc.org/collections/view?docId=ead/Mss.B.F85-ead.xml Benjamin Franklin Papers], American Philosophical Society | * [https://search.amphilsoc.org/collections/view?docId=ead/Mss.B.F85-ead.xml Benjamin Franklin Papers], American Philosophical Society | ||
{{Commons|Benjamin Franklin}} | {{Commons|Benjamin Franklin}} | ||
Versie van 6 nov 2024 02:39
| Benjamin Franklin | ||
| ||
| Geboren | 17 januari 1706 Boston (Massachusetts) | |
| Gestorven | 17 april 1790 Philadelphia (Pennsylvania) | |
| Partner | Deborah Read | |
| 6e Voorzitter van de Hoge Uitvoerende Raad van Pennsylvania | ||
| Aangetreden | 18 oktober 1785 | |
| Einde termijn | 1 december 1788 | |
| Voorganger | John Dickinson | |
| Opvolger | Thomas Mifflin | |
| Voorzitter van de Provinciale Vergadering van Pennsylvania | ||
| Aangetreden | 1765 | |
| Einde termijn | 1765 | |
| Voorganger | Isaac Norris | |
| Opvolger | Isaac Norris | |
| Gevolmachtigd Minister van de Verenigde Staten in Frankrijk | ||
| Aangetreden | 1778 | |
| Einde termijn | 1785 | |
| Opvolger | Thomas Jefferson | |
| Gevolmachtigd Minister van de Verenigde Staten in Zweden | ||
| Aangetreden | 1782 | |
| Einde termijn | 1783 | |
| Opvolger | Jonathan Russell | |
| 1e Postmeester-Generaal van de Verenigde Staten | ||
| Aangetreden | 1775 | |
| Einde termijn | 1776 | |
| Opvolger | Richard Bache | |
Benjamin Franklin (Boston, 17 januari [O.S. 6 januari] 1706[1] – Philadelphia, 17 april 1790) was een Amerikaans politicus, wetenschapper, uitvinder en moralist. Hij wordt gezien als schoolvoorbeeld van nijverheid en eerlijkheid.[2]
Uitgever en drukker
Benjamin Franklin werd geboren als vijftiende van de zeventien kinderen en jongste zoon van kaarsenmaker Josiah Franklin. Zijn formele onderwijs was beperkt; hij stopte met school op tienjarige leeftijd om zijn vader te helpen in de kaarsenmakerij. Desondanks toonde hij een vroege interesse in lezen en zelfstudie, wat hem hielp zijn intellectuele capaciteiten te ontwikkelen. Bij zijn halfbroer James Franklin leerde hij in Boston het vak van boekdrukker. Hij reisde naar Engeland om zich verder te bekwamen in het boekdrukkersvak en na terugkeer in Amerika opende hij in 1728 een boekdrukkerij in Philadelphia. Daar richtte hij een nieuwsblad op en werd hoofdredacteur. Al snel groeide de krant uit tot de belangrijkste krant in de kolonie. Hij publiceerde jarenlang een humoristische almanak onder de titel Poor Richard's Almanack en richtte een boekenuitleen op, een voorloper van de huidige openbare bibliotheek, een idee dat veel navolging zou krijgen.
Wetenschapper
Benjamin Franklin hield zich ook bezig met wetenschappelijke problemen en is vooral bekend vanwege zijn publicaties over elektriciteit. Hiermee verwierf hij faam en erkenning bij collega-geleerden in Amerika en Europa. Hij bewees, door zijn roemruchte vlieger-experiment tijdens een onweersbui, dat bliksem een vorm van elektriciteit is en dat er positieve en negatieve lading bestaat. Overigens is het nog altijd omstreden of Franklin dit experiment werkelijk (met de hand) heeft uitgevoerd: bij moderne reconstructies is gebleken dat hij deze gevaarlijke proef dan bijna zeker niet overleefd zou hebben. In 1752 vond hij de bliksemafleider uit.[noot 1] Hij droeg ook bij aan de ontwikkeling van de glazen harmonica, bifocale brillen en de Franklinkachel.
Franklin ontwikkelde een eigen theorie van elektrische lading. Dit kwam ongeveer op het volgende neer: positieve lading werd door hem opgevat als een overmaat van ’elektrische vloeistof’, boven op de hoeveelheid ’elektrische vloeistof’ die een lichaam van nature al bezit, terwijl negatieve lading werd opgevat als een tekort aan ’elektrische vloeistof’. Franklin beredeneerde dat als een lichaam in een proces een zekere hoeveelheid van het ene type lading krijgt, een ander lichaam een gelijke hoeveelheid van de tegenovergestelde lading moet krijgen. De nettosom van beide is altijd nul. Zijn hypothese zou de basis vormen van de wet van behoud van elektrische lading.
Nog voor Thomas Malthus hield Franklin zich bezig met het bevolkingsvraagstuk. Hij schreef verhandelingen over heksenprocessen, de moraal van het schaakspel, de oorsprong van noordoosterstormen, de nationale welvaart, een beschouwing over het volkslied, de kwestie van gedwongen emigratie van misdadigers naar de koloniën, de verkoop van 30.000 voornamelijk Hessische soldaten aan Engeland, die in 1776 in de kolonie werden ingezet, de glasharmonica en propageerde ook nog dertien deugden: matigheid, zwijgzaamheid, orde, besluitvaardigheid, soberheid, vlijt, oprechtheid, rechtvaardigheid, ingetogenheid, reinheid, evenwichtigheid, kuisheid en nederigheid.
Als man met enorme kennis, ervaring en praktisch inzicht assisteerde Franklin in 1783, toen hij in Frankrijk verbleef, de Gebroeders Montgolfier bij de ontwikkeling van de luchtballon en Jacques Charles bij de ontwikkeling van de waterstofballon. Franklin beschreef in zijn brief van 9 oktober 1784 het mogelijke gebruik van ballonnen in de Keteloorlog en opperde in zijn brief van 4 juni 1785 het idee om samen met zijn zoon in een luchtballon naar Ierland over te steken.
Franklin was de eerste die het concept van de Golfstroom voorstelde om de klimaatverschillen tussen Europa en Amerika te verklaren. Hij verrijkte de meteorologie ook met het inzicht dat een cycloon of een storm zich niet noodzakelijkerwijs verplaatst in dezelfde richting als de plaatselijke windrichting, iets wat tegenwoordig, dankzij satellietfoto’s en -filmpjes bij het weerbericht, een alledaagse werkelijkheid is.
Franklin hield van wiskundige puzzels zoals magische vierkanten en ontwierp voor zijn eigen plezier verschillende varianten hiervan. Op een US Post-postzegel ter gelegenheid van Franklins 300ste geboortedag wordt een door hem gemaakt vierkant afgebeeld: het zogenaamde Magisch vierkant van Franklin.
Diplomaat
In 1750 verkocht hij zijn drukkerij en werd als afgevaardigde voor Pennsylvania actief in de politiek. In 1757 verhuisde hij naar Londen als representant van Pennsylvania. In 1762 keerde hij terug naar New England, maar in 1765 werd hij opnieuw naar Londen gestuurd met een nieuwe opdracht: het veranderen van belastingbeleid en het uitbreiden van handelsregelingen. Grondstoffen die uit de koloniën werden geëxporteerd, mochten bijvoorbeeld alleen in Engeland worden verwerkt, en thee mocht alleen worden geïmporteerd via Engelse schepen. Dit leidde in 1773 tot de Boston Tea Party. Toen de Engelse regering weigerde om de regels die de kolonisten als oneerlijk beschouwden, te versoepelen, gaf Franklin zijn volledige steun aan degenen die naar onafhankelijkheid streefden.
Franklin is het bekendst als medeopsteller van de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring (1776) en de Amerikaanse grondwet. Hij is een van de Founding Fathers die zich in Europa opwierp als belangrijk pleitbezorger en steun voor de Verenigde Staten. In zijn latere jaren zette Franklin zich in voor de gemeenschap: hij introduceerde openbare bibliotheken, ziekenhuizen en de vrijwillige brandweer in Amerika en ijverde voor de afschaffing van de slavernij.
Franklin woonde tussen 1777 en 1785 in Parijs. Hij wekte bewondering door zijn vriendelijke manieren, viel op door zijn bruine kleren en grove schoenen. Franklin reisde in 1778 naar Amsterdam om financiering en nieuwe investeringen te bewerkstelligen voor de jonge Amerikaanse staat. Hij kwam bij Henry Hope op bezoek en correspondeerde met Joan Derk van der Capellen, die de Onafhankelijkheidsverklaring in het Nederlands had vertaald.
Tijdens zijn periode als ambassadeur in Frankrijk was hij lid van enkele literaire verenigingen, zoals de ’Club des Hachichins’ (Club van de Hasjiesj-eters). Deze vereniging stond bekend voor haar literaire en filosofische discussies. In die tijd bezocht hij ook de ’Infidels Club’, waar vaak intellectuele discussies gehouden werden en literaire werken gelezen en besproken werden. Een anekdote wil dat Franklin er het boek Ruth uit de Bijbel met de vereniging deelde, maar de namen had veranderd om te laten lijken alsof dit een recent ontdekt verhaal was. De verenigingsleden waren vol lof over het werk.[3]
Overlijden en nalatenschap
Franklin overleed in 1790 op 84-jarige leeftijd en ligt begraven in Philadelphia. Tegenwoordig is hij een van de nationale iconen van Amerika, zijn portret staat op het 100-dollarbiljet en veel scholen, straten en culturele en wetenschappelijke instellingen zijn naar hem genoemd. Benjamin Franklin was dankzij zijn inzet tijdens de Amerikaanse vrijheidsoorlog een honorair lid der Cincinnati.
In Londen bevindt zich nog het enig bewaarde huis van Benjamin Franklin, thans bekend als het Benjamin Franklin House. In Philadelphia is een museum aan hem gewijd, het Franklin Court, op de plek waar zijn huis stond. Het museum bevindt zich onder de grond, op de plek waar het huis stond staat een stalen constructie in de vorm van zijn huis.
Voor zijn inzet voor de zwemwereld – Franklin vond op jonge leeftijd speciale zwemvinnen uit en was tijdens zijn verblijf in Engeland betrokken bij de zwemwereld – werd hij in 1968 als erelid opgenomen in de International Swimming Hall of Fame. Overigens niet vanwege zijn zwemprestaties, maar als ’contributor’.
Invloed op anderen
- In 1766 ontmoette hij Joseph Priestley in Londen en spoorde hem aan om de ’natuurfilosofie’ (zoals men natuurwetenschappen toen noemde) serieus te nemen. Priestley begon daarop wetenschappelijke experimenten uit te voeren, in eerste instantie om experimenten te herhalen die al in de wetenschappelijke literatuur beschreven stonden, en later ook om antwoorden te vinden op zijn eigen vragen. Zijn eerste wetenschappelijke publicatie was The History of Electricity in 1767.
- Franklin twijfelde aan de geruchten dat de predikant George Whitefield duizenden toehoorders trok. Nadat hij hem zelf ging beluisteren, moest hij zijn mening herzien. Hij gaf een aantal van Whitefields preken in gedrukte vorm uit.
Externe links
- Nederlandstalige biografie met bronverwijzingen op Historiek
- Duits artikel over de uitvinding van de bliksemafleider
- Benjamin Franklin Papers, American Philosophical Society
Vrije mediabestanden over Benjamin Franklin op Wikimedia Commons
Bronnen, noten en/of referenties
|
| Ondertekenaars van de Grondwet van de Verenigde Staten |
|---|
|
Baldwin · Bassett · Bedford · Blair · Blount · Brearley · Broom · Butler · Carroll · Clymer · Daniel · Dayton · Dickinson · Few · Fitzsimons · Franklin · Gilman · Gorham · Hamilton · Ingersoll · Johnson · King · Langdon · Livingston · Madison · McHenry · Mifflin · G. Morris · R. Morris · Paterson · C. C. Pinckney · Pinckney · Read · Rutledge · Sherman · Spaight · Washington · Williamson · Wilson |