Encyclopedie

Een encyclopedie is een gestructureerde, geschreven verzameling van menselijke kennis, vaak met aanvullingen zoals afbeeldingen, geluidsopnames en videomateriaal.

Vroege encyclopedieën

Veel schrijvers uit de Oudheid, (zoals Aristoteles), probeerden geheelomvattend over menselijke kennis te schrijven.

Het eerste werk dat als een encyclopedie is aan te merken, is de Naturalis Historia van Gaius Plinius Secundus maior.

Een belangrijk werk was de Suda, een encyclopedie uit de 10e eeuw over klassieke en Byzantijnse schrijvers. Dankzij de Suda is veel kennis over de Griekse oudheid bewaard gebleven.

De Etymologiae van Isidorus van Sevilla is een encyclopedisch werk uit de 7e eeuw dat eeuwenlang groot gezag genoot.

Uit de 13e eeuw is het Speculum maius van Vincent van Beauvais bekend, een zeer omvangrijk werk.

Middeleeuwen

Andere middeleeuwse encyclopedieën zijn onder andere:

• Hrabanus Maurus : De rerum naturis;
• Brunetto Latini : Li Livres dou Tresor ;
• Jacob van Maerlant : Der Naturen Bloeme ;
• Lambert van Sint-Omaars : Liber floridus
• Thomas van Cantimpré, De natura rerum.

John Harris wordt vaak genoemd als de eerste die in 1704 het nu bekende encyclopedieformaat bepaalde met zijn Lexicon technicum.

Ephraim Chambers publiceerde in 1728 zijn hierop gebaseerde Cyclopaedia.

De eerbiedwaardige Encyclopædia Britannica begon bescheiden: tussen 1768 en 1771 werden drie delen gepubliceerd.

De Encyclopedie in de Europese verlichting

De bekendste van de vroege encyclopedieën is wellicht de Franse Encyclopédie, geredigeerd door Jean Baptiste le Rond d'Alembert en Denis Diderot, werd uitgebracht in 1772. Deze Encyclopédie was sterk polemisch en antiklerikaal: de Rooms-Katholieke Kerk en het christelijk geloof moesten het ontgelden. Pierre Larousse werkte in die traditie verder. Deze encyclopedie werd in veel landen verboden.

Johann Georg Krünitz schreef de eerste moderne Duitse encyclopedie tussen 1773 en 1796. Er verschenen 242 delen.

De eerste volwaardige Nederlandstalige encyclopedie, de Winkler Prins Encyclopedie, werd eigenhandig geschreven door Anthony Winkler Prins en bestond uit 16 delen (1870–1882).

Larousse

Nouveau Larousse illustré van Claude Augé (1898 tot 1907)

7 volumes + 1 volume supplément

Deze eerste grote titel van het huis Larousse onderscheidt zich van de Grand Dictionnaire Universel door de alom aanwezige illustraties. Deze encyclopedie was meer informatief en educatief. Van deze encyclopedie werden gedurende dertig jaar meer dan 250 000 exemplaren verkocht.

Nederlandse encyclopedieën

De decennia na de Tweede Wereldoorlog waren de hoogtijdagen voor Nederlandstalige encyclopedieën. Zo ontstonden:

• Christelijke Encyclopedie
• De Katholieke Encyclopaedie (1933 – 1955)
• ENSIE
• Grote Nederlandse Larousse Encyclopedie (GNLE)
• Grote Spectrum Encyclopedie
• Grote Winkler Prins encyclopedie
• Grote Oosthoek
• Sesam Encyclopedie 12 delen pocketformaat (gegevens van Oosthoek)
• Standaard Encyclopedie
• Summa Encyclopedie
• Encyclopedie voor iedereen (door de VARA overgenomen als VARA Gezinsencyclopedie)

Soorten

Encyclopedieën kunnen algemeen van aard zijn en artikelen bevatten over allerlei onderwerpen of ze kunnen gespecialiseerd zijn (bijvoorbeeld een medische encyclopedie of een taalkundige encyclopedie).

Naast algemene encyclopedieën bestaan er thematische encyclopedieën, bijvoorbeeld op het gebied van de film, gezondheidszorg, kunst, popmuziek, planten, dieren, geschiedenis, wijn, auto's of landen. Bovendien bestaan er encyclopedieën voor bepaalde doelgroepen zoals de Encyclopedie voor de jeugd.

Men onderscheidt ruwweg twee manieren waarop de informatie in een encyclopedie ontsloten wordt:

• het Angelsaksische type, met enkele lange, diepgravende, veelal thematisch opgezette artikelen, en een uitgebreid register. Bekendste voorbeeld is de Encyclopædia Britannica.
• het Duitse type (Konversationslexicon), met een groot aantal beknopte artikelen.

Een encyclopedie wordt samengesteld door encyclopedisten. Doorgaans is er een centrale redactie die vakspecialisten inhuurt om artikelen te schrijven of bij te werken.

Verkoop

De aankoop van een encyclopedie op papier was een kostbare zaak, waarmee uitgevers veel geld konden verdienen. De verkoop gebeurde regelmatig via (al dan niet telefonische) colportage, waarbij de verkopers uitgebreid wezen op het belang van het in huis hebben van een encyclopedie (bijvoorbeeld "voor de kinderen"). Een encyclopedie gold vroeger als een aankoop voor het leven. Dat geldt niet voor de digitale versie. Elke jaar komen nieuwe versies uit van diverse encyclopedieën op cd-rom.

Digitaal

Ongeveer vanaf de jaren '90 van de 20e eeuw verschenen de eerste digitale encyclopedieën: niet op papier, maar op cd-rom of dvd of online toegankelijk. Na 1993 zijn er in Nederland geen grote encyclopedieën meer op papier verschenen: de negende druk van de Winkler Prins, verschenen tussen 1990 en 1993, was de laatste.

Britannica

De Britannica kwam in 1999 kosteloos beschikbaar op het internet; de uitgever hoopte op voldoende advertentie-inkomsten, maar stapte al snel over op betaalde abonnementen. Een andere bekende encyclopedie was Microsoft Encarta. Deze was eveneens kosteloos online te raadplegen, zij het beperkt. In 2009 werd deze stopgezet.

Wiki-systemen

Bij traditionele encyclopedieën wordt alle tekst geschreven door een redactie. Dit is bij (online) wiki-systemen niet het geval. Het is een project voor een vrije encyclopedie, dat dankzij internettechnologie door iedereen bewerkt kan worden. Een gebruiker kan tekst, beeld en geluid toevoegen en verbeteren. De inhoud is onder een vrije copyleftlicentie (de GFDL) beschikbaar. Voorbeelden zijn Wikipedia en Wikisage.

Externe links

• Encyclopædia Britannica
• De encyclopedie van Diderot en d’Alembert links naar verschillende versies
• Winkler Prins online (proef)abonnement nodig
• Overzicht diverse encyclopedieën (1) niet meer online
• Overzicht diverse encyclopedieën (2) niet meer online