Herenhuis

Bestand:Witte gevels facades herenhuizen IJsselkade Zutphen.JPG

Gevels van herenhuizen aan de IJsselkade in Zutphen

Bestand:Harlingerstraat.jpeg

Blok met tien etagewoningen en een herenhuis in de Harlingerstraatweg, hoek Harlingersingel te Leeuwarden

Bestand:1913 PLaskylaan 75 Schaarbeek herenhuis Léon Verbeeck, architect Henri VAN DIEVOET.JPG

Herenhuis uit 1913 in Schaarbeek (België), architect: Henri Van Dievoet

Een herenhuis is een aanzienlijk woonhuis of een woonhuis voor aanzienlijken.

Historische herenhuizen

Herenhuizen werden in het verleden vooral gebouwd en bewoond door families uit de midden- en de bovenklasse. Kenmerkend is een uitstraling van welgesteldheid. Meestal hebben herenhuizen twee of meer verdiepingen. Door een ruime maatvoering heeft een herenhuis veel binnenruimte. Ze kunnen net als rijtjeshuizen pal naast elkaar gebouwd zijn (vooral in stedelijke omgevingen) maar ze kunnen ook ontworpen zijn als vrijstaande of halfvrijstaande huizen. De luxe bouwwijze maakte ze duurder dan een eenvoudige arbeiderswoning of een pakhuis. Oude herenhuizen hebben vaak hoge plafonds met sierlijk stucwerk. De afwerking toonde voorts bewerkelijke ornamenten zoals decoratief lijstwerk, vensters in glas in lood en monumentale schouwen.

In oude Hollandse steden als Amsterdam, Rotterdam, Delft, Dordrecht en West-Friese steden als Enkhuizen en Hoorn zijn nog vele voorbeelden vanuit de tijd van de VOC. Soms gaat het hierbij om grachtenhuizen. Andere plaatsen met herenhuizen zijn bijvoorbeeld Arnhem, Gouda, Groningen, Leiden, Middelburg, Nijmegen en Utrecht. In de universiteitssteden zijn in de loop der tijd veel herenhuizen van binnen verbouwd om ze geschikt te maken voor studentenhuisvesting en bewoning door alleenstaanden of koppels.

Hedendaagse herenhuizen

Ook woonhuizen die tegenwoordig als 'herenhuis' ontworpen en aangeboden worden kenmerken zich door een ruime maatvoering, een luxe afwerking en een statige uitstraling.

België

In Vlaanderen omschrijft men een herenhuis als "een aanzienlijk woonhuis in de stad, doorgaans van vier of meer traveeën en meestal met koetsdoorrit". Men treft in steden als Antwerpen, Brugge, Gent, Kortrijk, Leuven, Lier en Mechelen veel herenhuizen aan die twee verdiepingen of meer hebben, de zolderverdieping niet meegeteld. Ook in Brussel zijn ze talrijk aanwezig. Aangezien zij vooral in en rondom de binnensteden voorkomen en daar een grote vraag bestaat naar kleinere woningen, werden zij in veel gevallen heringericht met één appartement per verdieping. Zo'n herenhuisappartement werd vaak een kwartier genoemd.

Overige

In Noord-Holland was 'herenhuis' ook de aanduiding voor het gemeentehuis of de vergaderplaats van het dijk- en polderbestuur.

Het Duitse begrip Herrenhaus (ook: Herrensitz) slaat op een versterkt woonhuis dat van oorsprong in bezit was van een adellijke familie maar geen burcht of kasteel is. Zo'n Herrenhaus staat vaak op een landgoed en is te vergelijken met het Nederlandse begrip havezate.

Daarnaast was Herrenhaus in Pruisen en Oostenrijk de aanduiding voor het hogerhuis (de Eerste Kamer).

Afbeeldingen

• Herenhuis met rechte lijstgevel uit het begin van de 19e eeuw in Woerden

  Herenhuis met rechte lijstgevel uit het begin van de 19e eeuw in Woerden

• Herenhuizen aan de Kastanjelaan in Arnhem, gebouwd rond 1880 in eclectische stijl

  Herenhuizen aan de Kastanjelaan in Arnhem, gebouwd rond 1880 in eclectische stijl

• Herenhuizen in de Hacquartstraat in Amsterdam-Zuid, ontworpen rond 1923 door Gerrit Jan Rutgers in de stijl van de Amsterdamse School

  Herenhuizen in de Hacquartstraat in Amsterdam-Zuid, ontworpen rond 1923 door Gerrit Jan Rutgers in de stijl van de Amsterdamse School

• Huis Loewenstein aan de Wetenschapsstraat 35 in Brussel, ontworpen rond 1919 door de Franse architect A. Sigwalt in Beaux-Arts-stijl

  Huis Loewenstein aan de Wetenschapsstraat 35 in Brussel, ontworpen rond 1919 door de Franse architect A. Sigwalt in Beaux-Arts-stijl

• Herenhuizen aan de Wilhelminastraat in Haarlem, ontworpen rond 1884 door A. van der Steur jr. in een gecombineerde stijl van eclecticisme en neorenaissance

  Herenhuizen aan de Wilhelminastraat in Haarlem, ontworpen rond 1884 door A. van der Steur jr. in een gecombineerde stijl van eclecticisme en neorenaissance

• Herenhuis aan de Mauritskade 43 in Den Haag, rond 1871 ontworpen in eclectische stijl

  Herenhuis aan de Mauritskade 43 in Den Haag, rond 1871 ontworpen in eclectische stijl

Zie ook

• Buitenplaats

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen Haslinghuis, E.J. en Janse, H.: Bouwkundige termen. Leiden: Primavera Pers Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse taal   Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator)