Overweg

Bestand:FiskertonRailwayStation2.JPG

Oud type overweg bij het Britse station Fiskerton

Bestand:Spoorwegovergang.jpg

Nederlandse overweg met automatische halve overwegbomen

Bestand:Belgische overweg.JPG

Belgische categorie 2 overweg

Bestand:Weggebruikers attentie.... onbewaakte overweg-524524.ogv

Bioscoopjournaal uit 1951. Beelden van treinen die diverse spoorwegovergangen passeren; zowel bewaakte (met spoorbomen), beveiligde (met knipperlichtinstallaties) als onbewaakte. Verder een oproep aan de kijkers om uiterst voorzichtig te zijn bij het passeren van een onbewaakte overweg.

Bestand:Bij de spoorwegen spreken de vrouwen mee-509773.ogv

Bedienen van spoorwegovergangen in 1959

Bestand:Adob installatie Stoomgroep West Zuiderpark Den Haag.jpg

Overweginstallatie Stoomgroep West

Een overweg of spoorwegovergang is een gelijkvloerse kruising, meestal van een spoorlijn of (snel)tramlijn met een weg. Een kruising met een fiets- of voetpad wordt overpad genoemd. Op veel stations (in Nederland nog bij kleinere stations) is er een overpad zodat reizigers het perron kunnen bereiken. Deze worden vaak door tunnels vervangen.

De woorden overweg en overpad zijn vanouds spoorwegjargon. In de verkeerswetgeving werd spoorwegovergang gezegd. In de volksmond was overweg gebruikelijk. In 1990 werd in het RVV de officiële benaming veranderd in overweg.

Rondom een overweg zijn maatregelen gewenst om de verkeersveiligheid van het kruisende wegverkeer en spoorverkeer op een acceptabel niveau te krijgen. Treinverkeer heeft bij een overweg in principe altijd voorrang op wegverkeer, maar op goederenlijnen en museumlijnen is dat beperkt. In vrijwel alle landen zijn openbare overwegen meestal te herkennen aan het andreaskruis. Meestal wordt het wegverkeer ook actief gewaarschuwd voor de komst van een trein, hetzij door een automatische installatie met knipperlichten of slagbomen, hetzij doordat het treinpersoneel/de overwegwachter zelf signalen geeft of een overweginstallatie in werking stelt.

In 2003 telde Nederland 2895 overwegen. In 2010 was dit afgenomen tot ruim 2600. In 2018 waren er nog ca. 1800 overwegen, waarvan 100 onbewaakt. Een andere bron stelt echter dat er in 2024 2200 overwegen zijn, en dat er sinds 2018 zijn 150 onbewaakte overwegen zijn opgeheven of beveiligd. In 2012 telde België 1857 overwegen. In 2022 was dit afgenomen naar 1630.

Ontstaansgeschiedenis

De komst van spoorwegen hield van meet af aan in dat er overwegen kwamen. In Nederland werd ingaande 1859 bepaald dat alle overwegen gesloten moesten kunnen worden. Dat hield in dat bij iedere overweg een overwegwachter moest zijn, wonende in een wachterswoning. De echtgenote was ook overwegwachter. De één had s'nachts dienst, de ander overdag (tenzij er s'nachts geen treinen reden).

Zij werden attent gemaakt op een naderende trein door middel van een seinklok. Op de museumstoomtramlijn Hoorn - Medemblik is die nog in gebruik. Vervolgens sloot de wachter de overweg met een hek of rolhek.

In het Spoorwegmuseum te Utrecht zijn onder andere rolhekken in gebruik. Diverse Britse overwegen hebben nog klaphekken/draaihekken, die soms nog door een lopende beambte gesloten moeten worden.

Vooral op lokaalspoorwegen was al dat personeel een kostbare zaak. Daarom werd het in 1880 mogelijk om onbewaakte overwegen in te stellen en wachtposten op te heffen. Vanaf 1922 kon dit ook op hoofdlijnen. De weggebruiker moest dus zélf opletten, en dús nam het aantal ongelukken toe. Om dit tegen te gaan kwam er één oranje knipperlicht aan beide kanten. Het knipperde echter altijd, dus men moest toch nog zelf opletten; en dat deed men uiteraard vaak niet; dus waren er veel ongevallen. In 1935 werd de automatische knipperlichtinstallatie (AKI) uitgevonden. Bewaakte overwegen zonder AKI kregen later ijzeren slagbomen, die via kettingen bediend werden en de hele weg afsloten. De ijzeren buizen werden later door hout vervangen, en inmiddels wordt dat op zijn beurt vervangen door aluminium. In veel landen worden echter nog steeds ijzeren buizen gebruikt.

Tussen 1930 en 1940 werd de elektrische overweg ontwikkeld. Vanaf 1959 werden AHOB-installaties aangelegd. Wachtposten werden uiteindelijk helemaal afgeschaft in Nederland. In vele landen, óók in Europa, zijn er echter op vele of sommige plaatsen nog wachtposten en overwegen die door middel van hendels in of bij de wachtpost gesloten en geopend worden door een overwegwachter. Lichten en geluiden ontbreken daarbij dikwijls.

De hele overweg afsluiten heeft als nadeel dat auto's opgesloten kunnen raken. Vanwege de ongevallen daardoor zijn in Nederland de meeste overwegen in Nederland allang voorzien van halve slagbomen. Echter, in vele landen zijn "hele" slagbomen nog steeds heel gewoon, of zelfs noodzakelijk om iedereen tegen te houden (en zelfs dan lukt het niet altijd). Een andere ontsnappingsmogelijkheid wordt toegepast in Italië, alwaar de slagbomen in nood relatief eenvoudig "doorgeduwd" kunnen worden. In Nederland zijn er op museumlijnen diverse overwegen die geheel gesloten worden.

De Nederlandse bewaakte overweg is gebaseerd op die van de Verenigde Staten. Dat heeft het voordeel dat de rode lichten - als zij aan zijn - altijd te zien zijn, omdat zij meestal naar beide richtingen gericht staan, en soms ook nog schuin of dwars. In veel landen, zoals België, Duitsland en het VK is dat niet zo. Bij het oversteken kan je dan dus geen rode lichten meer zien zodra je op de overweg bent. Dus als op dat moment een trein nadert is dat niet door middel van waarschuwingslichten merkbaar; hooguit kan je de bel/sirene horen. Àls die er is. Omdat de lichten dan niet te zien zijn kan het ontruimen van de overweg langer duren; of te lang, met alle gevolgen vandien. Bij vernieuwde overwegen op Nederlandse goederenlijnen worden echter geen dubbelzijdige lichten gebruikt.

Uitrusting in Nederland

Bestand:Overweg Niftrik.webm

Een Nederlandse overweg van het type mini-AHOB. Er is een station circa 1650 m vóór deze kruising, wat het lange wachten verklaart voordat de trein de kruising passeert.

Bestand:Overweg1.JPG

Belgische overwegsignalering

Afhankelijk van de mate van beveiliging kunnen Nederlandse overwegen met de volgende onderdelen uitgerust zijn.

• Beveiligingsinstallatie (actief)
  • Treinsignalering
    • Aankondiging aanrijzijde
    • Afkondiging uitrijzijde
  • Regelkasten
  • Palen, met daaraan
    • Overwegbomen
    • Bellen
    • Knipperlichten
  • Oranje voorwaarschuwingslichten op enige afstand van de overweg (tegenwoordig aangeduid als PAG, Pre Advanced siGnal), vroeger als voorijlende waarschuwingslichten; en oranje pijl-lichten op zijwegen;
  • Filebakken ("Bij file overweg vrijlaten")
• Waarschuwing (passief)
  • Andreaskruisen
  • Schrikhekken
    • Schuin roodwit gestreepte planken
    • Wachtborden ("Wacht tot het rode licht gedoofd is. Er kan nog een trein komen.")(op HTM-lijn 1 in Rijswijk, bij overwegen van de sneltram in Utrecht e.o., en in Amstelveen staat er "tram" i.p.v. trein)(maar op metro lijn E staat er 'gewoon' trein) Alleen in Nederland komen dergelijke teksten voor.
  • Bebording
    • F5, F6 (doorgangsregeling, smalle overwegen)
    • J1 (slecht wegdek) met onderbord (diepladerbord, bolle overwegen)
    • J10 (overweg met overwegbomen) Waarom dit bord een "tuinhekje" toont: omdat bij overwegen ooit zulke hekjes stonden,als omheining. Allang achterhaald dus in de meeste landen. In het VK schijnen zij nog voor te komen, al dan niet zo puntig. In Boekelo bij museumlijn aanwezig. Het bord wordt ook in combinatie met een oranje knipperlicht gebruikt.
    • J11 (overweg zonder overwegbomen)(vaak foutief "onbewaakte overweg" genoemd, want er kunnen wel lichten zijn)
    • BB23 (bakens op afstanden van 240, 160 en 80 meter vóór de overweg, links en rechts van de weg)(met 3, dan 2, en tenslotte 1 rode diagonale lijn)(vooral handig als een overweg "verborgen" ligt)
  • Witte rechthoeken met kruizen op het wegdek (één per rij-/loopstrook en per spoor). Deze worden niet altijd toegepast, ze komen het meest voor op voetgangers- en fietsstroken. Hoewel het de bedoeling is dat de hele overweg ontruimd wordt als een trein in aantocht is geven deze kruizen aan welke delen in ieder geval vrij moeten komen, gezien het profiel van een trein, plus veiligheidsmarges, en vanwege de slagbomen. De resterende delen van de rij-/loopstrook zijn stroken langs de spoorbomen (als die er zijn), en soms ook ergens tussenin, waar de afstand tussen de sporen groter is. Op deze plaatsen kan een voetganger desnoods wachten.
  • Waarschuwingsportaal/-uitlegger
• Verkeersgeleiding
  • Bevloering
  • Middengeleider
  • Scheidingshekken/-kettingen
  • Zigzaghekken

Aanwijzingsborden voor het wegverkeer

• Bord J10: overweg met slagbomen.

  Bord J10: overweg met slagbomen.

• Bord J11: overweg zonder slagbomen.

  Bord J11: overweg zonder slagbomen.

• Bord J12: enkel andreaskruis (bij enkelspoor)

  Bord J12: enkel andreaskruis (bij enkelspoor)

• Bord J13: dubbel andreaskruis (bij 2 of meer sporen)

  Bord J13: dubbel andreaskruis (bij 2 of meer sporen)

De kruisende latten symboliseren een kruising, maar de andreaskruisen vormen meestal niet echt een schema van de echte kruising; dat ligt er aan hoe een spoor een weg kruist.

Actief beveiligde overwegen

Een overweg kan actief beveiligd zijn. Dit houdt in dat de komst van een trein wordt aangekondigd met signalen: alleen met lichten, of alleen met slagbomen en bellen, maar in de meeste gevallen met alle drie: lichten, slagbomen èn bellen. In enkele Aziatische landen worden er nog rolhekken gebruikt, op rails, of zonder rails, elektrisch, of lopend duwen. In het VK en in Pakistan zijn nog draaihekken aanwezig die door een lopende beambte gesloten moeten worden.

Bij een actief beveiligde overweg is het criterium voor (het beginnen en voortduren van) de signalering vaak de aanwezigheid van de trein in het zogenoemde aankondigingsgebied; dit is het traject vanaf een bepaalde afstand vóór de overweg tot direct erna, waarbij in het systeem de rijrichting is ingevoerd (ook van toepassing op momenten dat de trein stilstaat), waarmee het systeem onderscheid maakt tussen "voor" en "na". Gedurende de tijd dat de overweg door het wegverkeer wordt gebruikt omdat niet aan het criterium voldaan is en de overweg dus geen trein aankondigt, staat er niet noodzakelijk een sein op rood.

Deze treindetectie kan plaatsvinden door middel van een kortsluiting via de wielen en assen, een massadetectielus, assenteller of pedalen. De grootte van het aankondigingsgebied wordt bepaald door de maximaal toegestane snelheid van de treinen en de breedte van de overweg. Gevolg is dat de overweg langer gesloten is als de trein langzamer rijdt dan de maximumsnelheid ter plaatse. Bij treinen die binnen het aankondigingsgebied stoppen, kan een ander criterium worden toegepast, zie onder.

Soorten actief beveiligde overwegen

Nederland

Er zijn in Nederland ongeveer 1600 actief beveiligde overwegen, van verschillende soorten. Meestal zijn er onder meer twee rode lampen naast elkaar die om en om knipperen.

Overweg-categorieën die beveiligd zijn met overwegbomen

(Steeds voorzien van afwisselende bellen, die in toenemende mate niet meer mechanisch maar elektronisch zijn.)(buiten Nederland en België zijn er vaak helemaal geen bellen, of is er maar een zwak geluid te horen, of de frequentie is erg laag/traag; niet bepaald een alarmerend geluid dus.

Bestand:Gesloten spoorwegovergang bij Echten 1.JPG

AHOB bij Echten

Automatische halve overwegbomen (AHOB)

Automatische spoorbomen die de toegang tot de overweg alleen op de rechterweghelft -of rijbaan/rijbanen afsluiten. De meest gangbare overwegbeveiliging in Nederland. Naar Amerikaans model, maar de houten spoorbomen met lampjes er op worden steeds meer vervangen door steviger aluminium spoorbomen zonder lampjes er op, maar met LED-lichtjes er in. Op enkele plaatsen zijn er afwijkende slagbomen, die niet aan de palen met rode lichten vastzitten; bijvoorbeeldin de Sloehaven. Bij Coevorden is er een AHOB die Duits/Nederlands is. In Utrecht, Nieuwegein, IJsselstein en Rijswijk zijn AHOB's in gebruik op (snel)tramwegen.

Mini-AHOB : AHOB met een aluminium spoorboom aan weerszijden van de overweg; voor smalle overwegen. Op kleinere en landelijke locaties. Veelvoorkomend in Nederland, over het algemeen zijn het omgebouwde AKI's. Ook op dienst-overpaden, zonder rode lampen.

Elektrisch bediende overwegbomen (EBO)

Wordt bediend door personeel op afstand dat via camera's meekijkt. Wordt toegepast bij overwegen met meer dan vier sporen. Er is in Nederland een EBO bij station Roermond. De voorlaatste EBO bij station Naarden-Bussum is in 2019 verwijderd.

Automatische dubbele overwegbomen (ADOB)

Automatische spoorbomen die beide weghelften afsluiten. Met radar en detectielussen, bij een ingesloten persoon of voertuig gaan de bomen na de overweg omhoog. Er is nog één actieve overweg van deze soort, in Almelo. De slagbomen zijn op twee manieren afwijkend van het gebruikelijke Amerikaanse model: ze zijn rond, en staan apart. De eerste ADOB stond in Bilthoven, maar die was nog veel afwijkender. In Japan komt ADOB veel voor, en ook bij brug(gen), en ook dan zijn er andreaskruisen.

Langzaam-verkeer-overweg met volledige afsluiting

gescheiden van de overweg voor snelverkeer en voetgangers

Automatische overpadbomen (AOB) op stations

Automatische spoorbomen die een voetpad afsluiten dat de toegang tot een perron verschaft. Met of zonder rode lampen, maar doorgaans met een hek onder de boom dat voorkomt dat onder de boom door wordt gekropen.

Automatische lichtinstallatie met Boom (ALIB).

Handbediende halve overwegbomen (HBHOB)

Als een AHOB, maar wordt door de machinist gesloten en weer geopend met behulp van drukknoppen langs het spoor. Wordt niet meer toegepast.

Half-automatische halve overwegbomen (HAHOB)

Als een HBHOB maar alleen het sluiten gebeurt met een drukknop, het openen gaat automatisch.

Mechanisch bediende overwegbomen (MBO)

Spoorbomen die met handkracht in plaats van een motor worden gesloten en geopend. Wordt niet meer toegepast, behalve op sommige museumlijnen.

De grote overweg in het Zuiderpark in Den Haag op de openbare weg valt buiten alle categorieën, want deze wordt zowel met kabels/kettingen als met drukknop bediend. Ook heeft deze overweg mechanische én elektrische bellen. De afkorting HBDOB (Handbediende Dubbele Overweg Bomen) zou hier van toepassing zijn.

Ook buiten deze categorieën vallen diverse overwegen met "hele" slagbomen op museumlijnen, waarbij een relatief smalle weg helemaal afgesloten wordt. Dat kan met 2 slagbomen, maar met 4 slagbomen komt ook voor. OHB zou de afkorting kunnen zijn. Of SAHOB (Semi-Automatische Hele Overweg Bomen)(met drukknop) / HHOB (Handbediende Hele Overweg Bomen)(als er een (draai)hendel nodig is)

Aantallen:

Einde van		AHOB	Mini-AHOB	AOB	ADOB	HAHOB	HBHOB	EBO		Totaal
2000		1023	0	118	1	15	2	8		1167
2001		1087	0	117	1	15	2	8		1230
2002		1094	112	115	1	15	2	8		1347
2003		1088	207	115	1	15	2	6		1434
2004		1087	348	115	1	14	2	5		1572
2005		1073	416	115	1	12	0	4		1621
2006		1063	425	116	2	12	0	4		1622
2007		1051	426	115	2	12	0	3		1609
2008		1049	423	?	3	?	?	?		2065
2009		1056	405	?	3	?	?	?		2035

Bij een storing is het de bedoeling dat de spoorbomen automatisch dicht gaan voor de veiligheid. Maar soms blijft er één of meer omhoog staan. Het gevolg is verschillend: soms rijden de mensen massaal (tussen de bomen) door, ondanks alle rode lichten, wat natuurlijk niet mag, en ook nog zonder op te letten, maar anderzijds blijft soms iedereen wachten. Politie, ProRail of particulier treden soms op als verkeersregelaar. Als de bomen 5 minuten dicht zijn gaat er een automatische melding naar de verkeersleidingspost. Machinisten krijgen dan de opdracht om langzaam te rijden en de Tyfoon (treintoeter) te gebruiken als alternatieve actieve beveiliging.

Overwegen actief beveiligd zónder overwegboom

Bestand:Haki.jpg

Hengelo raccordement AKZO, Boortorenweg Hengelo (deze spooraansluiting en de overweg zijn inmiddels opgeheven)

Bestand:HALI Amsterdam Houtrakpolder 20130807.JPG

HALI, Westelijk Havengebied, Amsterdam. De lichten zijn tweekleurige verkeerslichten die geel (eigenlijk oranje) en rood kunnen tonen.

Automatische knipperlichtinstallatie (AKI)

Bestaat meestal uit één wit knipperlicht met er onder twee automatische rode knipperlichten. (In België is het andersom). Het witte knipperlicht is aan als het veilig is om over te steken. Er is ook een bel-signaal aanwezig. Deze waren veel te vinden in landelijke gebieden. In het in 2007 voltooide AKI-AHOB-ombouwprogramma zijn de meeste in Nederland omgebouwd naar (Mini-)AHOB. Bij sommige parkspoorlijnen zijn mini-AKI's in gebruik.

Anno 2024 zijn er onder andere nog AKI's in gebruik op emplacement Kijfhoek, op de Museumtramlijn bij Amsterdam, op de RTM-museumtramlijn, op de STAR-museumspoorlijn, op een industriespoor bij Delfzijl en op een dienstweg te Zevenbergschenhoek en Breda.

Te Geleen is er nog een oorspronkelijke AKI uit 1955 bij de ingang van Chemelot in gebruik. Daar dichtbij staat nog een deels gemoderniseerde. Op het terrein zijn er nog meer AKI's in gebruik. Bij Coevorden is er een AKI met Duitse lichten en Nederlandse andreas-kruisen. (Hoewel Duitsland geen AKI met wit licht kent)

Bij Wijster zouden nog 2 AKI's aanwezig maar buiten gebruik zijn (De spoorlijn naar het VAM-depot is ook buiten gebruik).

In Rusland en Oost-Europa zijn er ook veel AKI's met wit licht bovenaan. Maar een automatische knipperlicht installatie kan ook zonder wit licht zijn, zoals op de Parkbaan in het Zuiderpark in Den Haag, en in pretparken, en in dierentuinen. Ook één wit onder en één rood licht boven komt voor: in Nederland bij "bewoners-overwegen" (steeds minder), maar in bijvoorbeeld Finland op gewone overwegen, met en zonder slagboom, en soms samen met lichten met 3 lampen. Oranje onder en rood boven komt voor in bijvoorbeeld Nederland, Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland, maar in Duitsland zijn er ook nog veel ouderwetse overwegen met alleen maar één rood licht per paal. Maar toch zijn dat eigenlijk ook allemaal AKI's, tenzij ze niet automatisch zijn. In veel landen, waaronder Duitsland, is er vaak geen geluidssignaal, of één dat nogal vaag is; niet echt alarmerend.

Automatische lichtinstallatie (ALI) (was AVIO)

Automatische verkeerslichteninstallatie overwegen (AVIO) (is ALI geworden)

Half-automatische knipperlichtinstallatie (HAKI)

Half-automatische lichtinstallatie (HALI) (was HAVIO)

Half-automatische verkeerslichteninstallatie voor overwegen (HAVIO) (is HALI geworden)

Handbediende knipperlichtinstallatie (HBKI)

Komt ook voor op museumspoorlijnen en op de Museumtramlijn bij Amsterdam.

Verkeerslichten bij een overweg (VKL)

Waarschuwingsinstallatie dienstoverpaden (WIDO)

Waarschuwingsinstallatie landelijke overwegen (WILO)

Een enkel automatisch rood knipperlicht en een wit knipperlicht boven elkaar, zonder alarmbel, vaak zonder andreaskruis. Met landhekken.

ARW 5/2; alleen werkoverwegen

Eén automatisch rood knipperlicht aan beide kanten van één paal, vergezeld door een andreaskruis

met of zonder bel. Komt o.a. voor in de Efteling, Walibi, en in het Zuiderpark te Den Haag.

Het betreft vaak locaties met een lage treinintensiteit, en treinen met lage snelheden.

Net als bij de eerder genoemde HAHOB betekent half-automatisch dat de machinist stopt en met een sleutelschakelaar de alarmering start dat er een trein gaat passeren, en dat deze alarmering na de treinpassage automatisch stopt. Een AHOB is eigenlijk ook een Automatische Knipperlicht Installatie, maar dan met slagbomen/spoorbomen.

In België

De Belgische overwegen zijn in de volgende categorieën onderverdeeld:

categorie 1

overweg met twee volledige slagbomen of vier halve slagbomen over de volledige breedte van de openbare weg en met rode lichten die knipperen bij het naderen van een trein. Vergelijkbaar met de Nederlandse soort ADOB. Tussen de lichten in zit een groot andreaskruis. Tijdens het sluiten gaan de bellen, met één doorgaand gerinkel. Deze bellen worden vervangen door dezelfde elektronische bellen als in Nederland. Dit is ook zo bij categorie 2.

categorie 2

overweg met halve slagbomen die zigzag zijn geplaatst. Vergelijkbaar met de Nederlandse soort AHOB. Maar in België mét een maanwit licht dat knippert als de overweg open is.(net als bij categorie 3) Tussen de lichten in zit een groot andreaskruis.

categorie 3

overwegen met twee rode knipperlichten en één maanwit knipperlicht, maar zónder slagbomen. Vergelijkbaar met de Nederlandse AKI. Tussen de lichten in zit een groot andreaskruis. De bellen blijven op één toon doorrinkelen tot de trein voorbij is. Deze bellen worden vervangen door dezelfde elektronische bellen als in Nederland. Deze AKI's komen óók voor op tramlijnen, maar meestal zonder bellen. Zoals op tramlijn 44 nabij halte Vier Armen (met bellen), en in Gent vooral op tramlijn T2 naar en in Evergem, maar ook bij het Rabot, op T4 bij UZ Gent, op lijn 3 te Zwijndrecht (tot 2019), en bij Charleroi bij halte Petria, en bij Anderlues. In Gent zijn en vooral waren er ook zonder wit licht. Op de Kusttram-lijn kwam het tot 2011 voor op diverse plaatsen. Sinds 2021 is de laatste, in De Panne, ook vervangen door verkeerslichten. Het kwam ook voor op de voormalige tramlijnen 30, 62 en 90.

categorie 4

overwegen enkel met andreaskruis, dus zonder slagbomen en lichten. Vergelijkbaar met de Nederlandse soort NABO.

categorie 5

overwegen enkel aangeduid met een verkeersteken dat vanop afstand aangeeft dat de weggebruiker een overweg nadert (geen andreaskruis, slagbomen of lichten). Komt in Nederland niet voor. Overwegen van de laatstgenoemde 2 categorieën komen alleen voor op minder drukke spoorlijnen. De derde categorie vindt men vooral op kruisende wegen die vrijwel enkel lokaal verkeer aantrekken (zoals privéwegen).

Het belsignaal is optioneel, maar weliswaar bijna altijd aanwezig bij de eerste drie categorieën van overwegen. Het kondigt een naderende trein aan en blijft rinkelen tot de slagbomen van de overwegen volledig gesloten zijn (1e en 2e categorie) of tot de trein is voorbijgereden (3e categorie).

Indien een overweg van 1e, 2e of 3e categorie volledig automatisch werkt, dus opent en sluit door het bezetten van bepaalde spoorstroomkringen (SK's), is deze overweg aan beide zijden voorzien van een maanwit licht. Dit maanwitte licht bevindt zich over het algemeen midden onder de twee rode lichten. Indien het knippert is het veilig voor het wegverkeer om de overweg over te steken, het dooft zodra de rode lichten ontstoken worden bij aankondiging van een trein, of als het om een andere reden onveilig is om de overweg te betreden.

Besturing

De aankondigingszone van een overweg bestaat uit drie stukken:

1. Een lange detectielus of spoorstroomkring (SK): de lengte is zo berekend dat de trein aan de maximumsnelheid (referentiesnelheid) nog lang genoeg onderweg is tot aan de overweg zodat deze kan sluiten voordat de trein aanwezig is. ⇒ Een overweg die aan het openen is, en er komt een nieuwe trein in de aankondigingszone, zal onmiddellijk terug sluiten. Anders loop je het risico dat de trein al op de overweg staat voor dat deze gesloten is.
2. Een korte SK: van enkele meters voor tot enkele meters voorbij de overweg.
3. Opnieuw een lange SK voorbij de overweg. Deze is normaal uitgeschakeld en heeft dus geen invloed op het sluiten van de overweg. Het is enkel bij een verandering van de rijrichting dat deze ingeschakeld zal worden. Dan zal de eerste uitgeschakeld worden.

Wanneer er nu werken zijn op de lijn, is het niet ondenkbaar dat een werktrein zeer traag rijdt, of zelfs stilstaat in de aankondigingszone van een of andere overweg. Deze zal dan gedurende de volledige werken gesloten zijn (en na een tijd in Groot Alarm gaan). Als dit gebeurt, zal de overweg niet meer opengaan, en moet een technieker ter plaatse komen en de overweg normaal stellen, dit gebeurt soms ook automatisch (het weer vrijmaken van de detectiezone). Om dit te vermijden kan men: - als men de detectiezone van de overweg uitschakelt (normale rijrichting). De detectie op de overweg zelf blijft steeds in dienst zodat deze toch sluit als een werktrein de overweg te dicht nadert. Ook kan een overwegwachter de overweg sluiten voor de aankomende werktrein, als deze voor de overweg niet even kan stilhouden, om de overweg te laten sluiten (bv slijptrein, deze moet zijn werkzaamheden kunnen voortzetten).

Het betreden van een gesloten overweg is verboden. De treinen zullen niet onmiddellijk worden ingelicht dat er zich een probleem zou kunnen voordoen. Ook kan het zijn dat de trein halt heeft gehouden op een stopplaats en vandaar zijn reis verder zal zetten of is de lijn op dat ogenblik even verzadigd (veel verkeer dat de overweg in twee richtingen zal kruisen), de overweg zal hierdoor een tijd dicht zijn zonder dat dit alarm geeft.

Anrufschranken

Bestand:Anrufschranken.jpg

Anrufschranken

In het relatief dunbevolkte Duitsland komen in minder belangrijke wegen wel de zogenaamde Anrufschranken voor. De bomen van deze overweg zijn normaal gesloten. Bij de overweg staat een telefoon waarmee de weggebruiker de overwegwachter kan bereiken. Op verzoek opent hij op afstand de bomen.

De foto hiernaast werd gemaakt in de buurt van Bad Bentheim. Op minder dan een kilometer afstand was er een automatisch werkende overweg. De tekst op het apparaat luidt: "Spoorboom wordt op verzoek geopend. Druk op de knop. Bel opnieuw als de spoorwegovergang ontruimd is of als er nog meer gebruikers komen." In Groot-Brittannië zijn vergelijkbare systemen in gebruik.

Stop-door-schakeling

Bestand:Herfstmaatregelen NS.JPG

Omdat in de herfst het spoor glad kan worden door vochtige bladeren nemen de NS en ProRail maatregelen: waar normaal een stop-door-schakeling van toepassing is geldt nu steeds de stand "door". Dit is de overweg bij station Baarn op 18 oktober 2013.

Bestand:Voetgangsersoverweg met betonplaten.jpg

Een overpad met betonplaten, bestemd voor voetgangers

Vaak ligt een overweg (of overpad) in de buurt van een station en soms is hij de enige mogelijkheid voor reizigers om het perron te bereiken. Het is dan de vraag of een trein zal stoppen of niet - in het eerste geval kan de overweg langer openblijven. Een eenvoudige oplossing daarvoor is de perrons in bajonetligging te leggen (zie aldaar).

Bij Nederlandse spoorwegstations wordt vaak gebruikgemaakt van een stop-door-schakeling. Er staat dan een sein tussen het station en de overweg. Als een trein bij het station zal stoppen, toont het sein rood en blijft de overweg open. Pas na een wachttijd of inwerkingstelling door de conducteur gaat de overweg dicht en wordt het sein groen. Zo ondervindt het wegverkeer minder hinder.

De treindienstleider geeft bij het laatste bediende sein aan de beveiliging mee of de trein zal stoppen (stop) of doorrijden (door) op het betreffende station.

Door

Het sein tussen het station en de overweg wordt door de treindienstleider veilig gesteld, want het is de bedoeling dat de trein doorrijdt. Als een trein het aankondigingsgebied binnenrijdt kondigt de overweg de komst van de trein aan. De overweg gaat dus dicht als de trein nog ver weg is.

Stop

Het sein tussen het station en de overweg toont rood. De overweg blijft open als een trein het aankondigingsgebied binnenrijdt. De trein moet voor het rode sein stoppen, ook als het de bedoeling was dat hij zou doorrijden. Enkele seconden nadat de trein bij het station stopt of na een bedieningshandeling door de conducteur kondigt de overweg de komst van de trein aan; daarna toont het sein veilig en kan de trein vertrekken.:Verkorte aankondiging:Indien de overweg niet direct na het station ligt maar op enkele honderden meter kan ook gebruik gemaakt worden van een verkorte aankondiging. De overweg blijft dan open tijdens het halteren van de trein en het sein bij het einde van het perron zal een snelheidsbeperking opleggen. Zodra de trein vertrokken is activeert de overweg en de trein rijdt dan met beperkte snelheid tot de overweg om te zorgen dat deze voldoende tijd heeft om te sluiten. Nabij de overweg staat vervolgens een snelheidsbord waarna de trein weer met de plaatselijke snelheid verder mag. Bij een trein bedient met door is de normale overwegaankondiging actief en wordt geen snelheidsbeperking opgelegd.

Nadeel van de schakeling is dat de treindienstleider voor elke trein moet instellen of de trein wel of niet op het station zal stoppen. Verder kan het gebeuren dat door omstandigheden op het station de trein wat langer blijft wachten. Behalve in het geval dat de conducteur de bedieningshandeling pas verricht als de trein werkelijk kan vertrekken, zal de overweg dan onnodig lang dicht blijven, wat onrust geeft bij het wegverkeer (en bij reizigers die de trein nog willen halen maar een gesloten overweg vinden).

Als het spoor glad is, zullen alle treinen als 'door' worden behandeld. Zo wordt het risico vermeden dat een stoppende trein doorglijdt over de geopende overweg.

Op de spoorlijn Enschede - Gronau en bij een aantal stations in Groningen en Friesland bedient de machinist de stop-door-schakeling met een infraroodpistool.

Overwegbellen

Als waarschuwingssignaal worden over het algemeen bellen gebruikt. In Nederland bestaan er momenteel twee soorten bellen:

• Een elektromechanische bel, met een bronzen schaal. Deze bestaat in twee varianten, een grotere, hardklinkende bel, en een kleinere, zachtklinkende bel. Beide worden op elke overweg toegepast. Als de overweg gesloten is stoppen de grote bellen en klinken alleen nog de kleine bellen.
• Een elektronische overwegbel die bestaat uit een luidspreker in een rechthoekig huis.

De elektromechanische bel wordt langzamerhand vervangen door de elektronische bel. Deze laatste is minder onderhoudsgevoelig. Ook zwelt het geluid van deze bel langzaam op, zodat de mensen op de overweg wat minder schrikken.

Op sommige overwegen stoppen de bellen helemaal als de overweg eenmaal gesloten is, meestal is dit op overpaden het geval. Dit is om overlast te verminderen voor bewoners in de buurt. Op drukke overwegen wordt het nooit helemaal stil, maar blijven vaak minimaal één of twee bellen rinkelen. Sinds 2013 beschikt ProRail over een elektronische bel die de geluidssterkte aanpast aan het geluidsniveau van de omgeving: de ANAbel (Automatische Niveau-Aanpassende bel). Vlak voordat deze bel gaat luiden, wordt het omgevingsgeluid gemeten en op grond daarvan wordt de geluidssterkte van de ANAbel bepaald. Het voordeel hiervan is dat de bel niet harder luidt dan noodzakelijk is. De ANAbel kan worden toegepast bij overwegen waar een overwegbel overlast voor omwonenden kan veroorzaken.

Techniek

Bij werkzaamheden wordt het aankondigingsgebied van een spoor soms verkleind tot de middensectie (de overweg zelf en kleine stukjes spoor daarbuiten), zodat de overweg voor het verkeer open kan blijven zolang er op de overweg zelf niet gewerkt wordt en geen spoorvoertuig rijdt. Dit zogenaamde sleutelen van (een spoor van) de overweg wordt geregeld met de zogenaamde (overweg)sleutelschakelaar, die onder meer het activeringscircuit sluit (en zo de activering van het grootste deel van het aankondigingsgebied uitschakelt) en het seinsturingscircuit opent (wat de seinen op rood zet). Beide circuits zijn namelijk failsafe uitgevoerd: als een contact wordt verbroken treedt een veilige toestand in.

Een spoorvoertuig dat de overweg over het betreffende spoor wil passeren moet deze in deze situatie aanrijden. Dit houdt in dat het voertuig met zijn eerste as net in het aankondigingsgebied gaat staan, zodat de overweg wordt geactiveerd, en dan wacht totdat de overweg geheel gesloten is. Pas dan rijdt het door. Zie ook Verkeerd Spoor.

Ongeval Veenendaal

Bij een overwegongeval in Veenendaal op 31 oktober 2002 vond een aanrijding plaats doordat de actieve beveiliging onbedoeld was uitgeschakeld. Het was de bedoeling om een sleutelschakelaar te vervangen en tijdens de klus de overweg en de seinen normaal te laten functioneren. Dit kan inderdaad: alvorens de sleutelschakelaar uit te nemen moeten dan om het openen van het seinsturingscircuit te voorkomen de betreffende contactpunten met een strop doorverbonden worden; het activeringscircuit voor het betreffende spoor van de overweg, dat normaal open is, moet open blijven. Ten onrechte hebben de monteurs echter ook het activeringscircuit gesloten: de overweg werd (ten aanzien van het betreffende spoor) overstropt, wat alleen mag gebeuren als het spoorverkeer of het wegverkeer wordt stilgelegd.

Niet-actief beveiligde overwegen

Bestand:Onbeveiligde spoorwegovergang.jpg

Niet actief beveiligde spoorwegovergang te Hoorn

Begin 2016 waren er in Nederland ongeveer 350 niet-actief beveiligde overwegen (NABO's), ook (vaak ten onrechte) onbeveiligde spoorwegovergang genoemd, op het reizigersnet:

• Ongeveer 70 stuks openbare NABO's, dat wil zeggen gelegen in openbare wegen en beschikbaar voor alle verkeer of uitsluitend voor langzaam verkeer. Om de weggebruiker te attenderen op een overweg zijn een andreaskruis en een schrikhek aanwezig. Sommige openbare NABO's voor alleen langzaam verkeer zijn voorzien van zigzaghekken of klaphekken.
• Ongeveer 45 stuks niet-openbare NABO's met een openbaar karakter. Dit zijn vaak overwegen in een particuliere weg die toegang verschaft tot één of meer woningen, een bedrijf of landgoed vanaf de openbare weg. Deze overwegen worden gebruikt door bewoners, bezoekers en leveranciers. De overweg heeft daarmee een openbaar karakter. Om de weggebruiker te attenderen op de overweg is dit type overweg vaak voorzien van een andreaskruis.
• Ongeveer 20 stuks onbeveiligde stationsoverpaden die toegang geven tot een eilandperron en zich alleen nog bevinden op stations waar alle reizigerstreinen in de dienstregeling stoppen.
• Ongeveer 225 stuks niet-openbare NABO's met een besloten karakter. Die fungeren vaak als verbinding tussen twee landbouwpercelen. Deze zijn soms voorzien van een afsluitbaar landhek en hebben over het algemeen geen andreaskruis.

In 2018 was het aantal onbewaakte overwegen teruggelopen tot ca. 100. Volgens andere bronnen waren er nog zo'n 219 onbewaakte overwegen op het reizigersnet in 2021.

Ook op museumspoorlijnen komen onbewaakte overwegen voor, zelfs met een provinciale weg (de N789 bij Loenen).

In industriegebieden zijn de goederenoverwegen soms actief beveiligd, ook soms met slagbomen, maar dikwijls zijn ze onbewaakt. Soms ontbreekt zelfs het andreaskruis en staat er alleen een waarschuwingsbord J11 en/of een bord "let op trein", op een schrikhek.

ProRail onderscheidt de volgende vormen:

1. Zigzag-hekken

2. Andreaskruisen met hekken

3. Hekken

4. Hekken met andreaskruisen

5. Klaphekken

6. MeBeLa (mechanisch bedienbaar landhek)(volgens berichten zouden deze geplaatst zijn, maar een foto of video is er niet)

7. Andreaskruisen (hoofdbeveiliging)

8. Loc bord met treininstructie

9. Andreaskruisen met treininstructie

10. Rode vlag/lamp (zonder andreaskruisen)

11. Fluiten van trein (idem)

12. Overwegen zonder aanduiding/waarschuwing.

Spoorwegtrajecten zonder een overweg

Op de aangegeven delen van de onderstaande spoorlijnen komen geen overwegen (meer) voor.

Nederland

Spoorlijn	Van	Via	Naar
Oosterspoorweg (deels)	Amsterdam Centraal		Weesp
Flevolijn	Weesp	Almere	Lelystad
Hanzelijn	Lelystad	Kampen	Zwolle
Zaanlijn (deels)	Amsterdam Centraal	Sloterdijk	Zaandijk Zaanse Schans
Schiphollijn	Leiden	Schiphol	Amsterdam Zuid
Westtak	Schiphol	Sloterdijk	Amsterdam Centraal
Zuidtak	Amsterdam Zuid	Duivendrecht	Weesp
Oude Lijn (deels)	Delft Campus	Den Haag	Leiden
Oude Lijn (deels)	Rotterdam Centraal		Dordrecht
HSL Noord	Rotterdam Centraal		Schiphol
HSL Zuid	Rotterdam Centraal	Breda	België
Betuweroute	Kijfhoek	Meteren	Duitsland
Rhijnspoorweg	Amsterdam Centraal	Utrecht Centraal	Houten Castellum
	Utrecht Centraal	Woerden	Gouda
	Gouda	Zoetermeer	Den Haag Centraal
	Nieuwerkerk a/d IJssel	Rotterdam Alexander	Rotterdam Centraal
	Boxtel	Best	Eindhoven
	Arnhem	Elst	Nijmegen

België

Spoorlijn	Van	Naar	Opmerkingen
Noord-Zuidverbinding (Brussel)	Station Brussel-Zuid	Station Brussel-Noord
HSL 1	Station Halle	Esplechin	Hogesnelheidslijn
HSL 2	Station Leuven	Station Ans
HSL 3	Chênée	Hammerbrug
Hogesnelheidslijn Schiphol - Antwerpen	Antwerpen-Centraal	Nederlandse grens
Spoorlijn 21C	Bilzen	Genk-Goederen
Spoorlijn 21D	Y Boksbergheide	Station Genk
Spoorlijn 24	Station Tongeren	Duitse grens
Spoorlijn 25	Station Brussel-Noord	Y Luchtbal
Spoorlijn 25N	Station Mechelen	Station Brussel-Noord
Spoorlijn 26	Station Halle	Station Vilvoorde
Spoorlijn 27B	Station Mechelen-Nekkerspoel	Station Muizen
Spoorlijn 28	Station Brussel-Zuid	Station Schaarbeek
Spoorlijn 36C	Y Zaventem	Y Machelen-noord
Spoorlijn 36N	Station Schaarbeek	Station Leuven	Hogesnelheidslijn
Spoorlijn 37	Station Luik-Guillemins	Duitse Grens
Spoorlijn 50A	Station Brussel-Zuid	Station Brugge	Enkel op het gedeelte tussen Oostende en Brugge zijn nog enkele overwegen te vinden
Spoorlijn 96	Station Brussel-Zuid	Y Zinnik	Tussen Y Zinnik en Station Quévy zijn wel nog overwegen te vinden
Spoorlijn 96N	Station Brussel-Zuid	Station Lembeek	Hogesnelheidslijn
Spoorlijn 124	Station Charleroi-Zuid	Station Brussel-Zuid	Er zijn nog een tweetal overwegen thv Lillois (ow 12, Rue René Franck en ow 13, Rue du Moulin)
Spoorlijn 125A	Y Val-Benoît	Station Flémalle-Haute
Spoorlijn 130	Station Namen	Station Charleroi-Zuid
Spoorlijn 161	Station Brussel-Noord	Station Ottignies	Tussen Ottignies en Namen zijn nog een beperkt aantal overwegen te vinden. In het kader van de modernisering van As 3, zullen ook deze overwegen gesloten worden.
Spoorlijn 161D	Station Ottignies	Station Louvain-la-Neuve

Het wegdek

Bestand:Velostrail overweg, Vlothavenweg Amsterdam.jpg

Velostrail: een overwegconstructie zonder groef, hier bij de Vlothavenweg in Amsterdam

Tussen de spoorstaven wordt een wegdek aangebracht, zodat het verkeer de overweg makkelijk kan oversteken. In Nederland bestaan diverse soorten overwegen, waarvan er in 2014 drie gestandaardiseerd zijn, dat wil zeggen vrijgegeven door ProRail. De keus voor welke overweg wordt toegepast hangt af van de hoeveelheid kruisend verkeer.

• Type Harmelen. Dit is een type overweg waar zeer zware betonplaten naast de spoorstaven liggen, in de ondergrond. De spoorstaven zelf zijn ingegoten in een elastomeer.
• Type STRAIL. Dit type overweg bestaat uit rubber platen die tussen en naast de rails op de dwarsliggers rusten. De platen bestaan uit gevulkaniseerd, gerecycled rubber van oude autobanden. Er bestaan meerdere typen Strail, aangepast aan de verkeersklasse.
• Type zwaar universeel. Ook deze overweg bestaat uit zware betonplaten die tussen de spoorstaven worden neergelegd. De spoorstaven zelf liggen op betonnen dwarsliggers. Er wordt een rubber profiel toegepast om afstand te houden tussen de betonplaten en de spoorstaaf.

Tussen het wegdek en de spoorstaaf wordt afstand gehouden, zodat de wielflenzen van de treinen ongestoord over de overweg kunnen rijden. De afstandhouder kan bijvoorbeeld een rubber profiel zijn.

Oudere types overwegen hebben een wegdek dat kan bestaan uit bestrating, uit dwarsliggers die parallel aan het spoor gelegd zijn, of uit een metalen rooster.

Verkeersregels bij overwegen

Op een overweg geldt een verbod om stil te staan. Inhalen is toegestaan. Weggebruikers mogen pas de overweg oversteken als de rode lampen gedoofd zijn en de overwegbomen volledig omhoog zijn. Tussen de halve overwegbomen door zigzaggen is verboden. Als overwegen in Nederland niet zijn voorzien van een andreaskruis, is het geen overweg in de zin van het Reglement verkeersregels en verkeerstekens en wordt de vrije doorgang van railvoertuigen (meestal goederentreinen) geregeld door verkeerslichten (rood licht) of door aanwijzingen van bevoegde beambten.

Risico bij overwegen

Bestand:HUA-171079-Afbeelding van fietsers die hun fiets over de overwegbomen van de gesloten spoorwegovergang in de Schrans (?) te Leeuwarden tillen.jpg

Fietsers die hun fiets over de overwegbomen van een gesloten overweg tillen

In Nederland is het aantal doden op overwegen (zelfdodingen niet meegerekend) gemiddeld ongeveer 20 per jaar, minder dan voorheen dankzij programma's als het Programma Verbeteren Veiligheid Overwegen (PVVO). Het grootste deel wordt veroorzaakt door risicogedrag, en minder door technische storingen, klem komen te zitten, of onwel worden. Dit risicogedrag hangt samen met de nabijheid van een station (men wil een trein halen en/of er zijn lange dichtligtijden) en ook lange dichtligtijden elders. Er is daarom extra aandacht voor het zo veel mogelijk verkorten daarvan.

Er is sprake van beleid op grond van risicoanalyses en het ‘nee, tenzij’-principe: geen nieuwe overwegen tenzij de initiatiefnemer (wegbeheerder) door risicoanalyse aantoont dat de veiligheid wordt beheerst; geen recreatieve overwegen opheffen tenzij het echt nodig is (zie onder); verkeersfunctie van bestaande overwegen mag niet worden gewijzigd tenzij door initiatiefnemer kan worden aangetoond dat door aanvullende maatregelen de overwegveiligheid niet verslechtert en de risico’s worden beheerst.

Overwegen zijn in Nederland niet toegestaan op baanvakken met een maximum baanvaksnelheid hoger dan 140 km/h. Dit heeft te maken met het sterk verhoogde risico dat een trein bij een aanrijding ontspoort, uit het profiel van vrije ruimte raakt en daardoor een tegemoetkomende trein ramt met een totaal snelheidsverschil van meer dan 280 km/h. Op enkelsporige baanvakken speelt dat probleem niet, maar hiervoor is geen uitzondering gemaakt. Er zijn wel proeven uitgevoerd met overwegen op trajecten waar de maximum baanvaksnelheid 160 km/h is, zoals tussen Eindhoven en Venlo. Ook voor het project Noordlink wordt overwogen om de maximumsnelheid op het traject Zwolle – Groningen op te voeren zonder alle overwegen te sluiten.

Veel ongelukken op overwegen gebeuren doordat iemand direct na het passeren van een trein het spoor oversteekt, en vervolgens door een tweede trein gegrepen wordt. Daarom staat bij overwegen in Nederland meestal een bord met de waarschuwing: “Wacht tot het rode licht gedoofd is, er kan nog een trein komen.” Pas als de slagbomen omhoog zijn én de rode lichten niet meer knipperen, is het spoor echt veilig. Pas dan mogen weggebruikers het spoor weer oversteken.

In Groot-Brittannië kent men een extra beveiliging, bestaande uit de tekst “Another train coming” die oplicht als er twee treinen kort na elkaar passeren. Of borden met de tekst "Another train coming if lights continue to show". In de Verenigde Staten geeft een bordje met een cijfer aan hoeveel sporen er zijn. ("12 tracks" bijvoorbeeld) Overwegen met 10 of 12 sporen komen daar voor, soms zelfs onbewaakt.

In Nederland en België geeft het dubbele andreaskruis aan dat er twee of méér sporen zijn. De kans bestaat dan dat er direct na een trein nog een trein voorbijkomt, wat bij enkelspoor vrijwel uitgesloten is.

Belangen van langzaam verkeer

Belangenorganisaties voor langzaam verkeer zijn tegen het verergeren van de barrièrewerking van spoorwegen door het opheffen van overwegen zonder dat er een ongelijkvloerse kruising voor in de plaats komt. Op verzoek van de Tweede Kamer wordt sinds 2005 in het overwegenbeleid meer aandacht besteed aan het recreatieve belang van overwegen (in de zin van openingen in de barrières). Het beleid is nu om geen recreatieve overwegen op te heffen tenzij de beheerder (weg/spoor) grote risico’s aantoont en er geen geschikte alternatieven zijn, bijvoorbeeld betere beveiliging, selectieve sluiting of een tunnel.

Bijzondere / extreme overwegen

• De langste overweg ooit van Nederland was waarschijnlijk die op het Marconiplein te Rotterdam. Één treinspoor kruiste diverse wegen en tramsporen. Beveiliging was er oorspronkelijk niet, maar uiteindelijk waren er 36 rode lichten, 7 slagbomen, 12 bellen, en 12 schrikhekken. Daar is nu niets meer van te zien.

• De langste overweg van België was waarschijnlijk de diagonale overweg in de kustweg en kusttramlijn te Zeebrugge. Met 20 rode lichten en 10 gillende bellen (AKI) . Maar die is buiten gebruik; de trein/tramkruising is verwijderd.

• De langste overweg van Amerika is waarschijnlijk in Stockton, Californië. De trein rijdt hier als straattrein zo'n 100 meter dóór een brede straat (Waterloo Road), om van de ene naar de andere kant van de straat te komen. Bijna een lange zigzag-beweging. Er zijn 24 rode lichten, en nul slagbomen.

• De langste rechte overweg in de USA is waarschijnlijk te Rome, New York. Het spoor kruist 8 rijbanen. Er zijn slechts gewone verkeerslichten, en geen slagbomen. In Ramsbottom, VK, is ook een overweg met verkeerslichten, maar dan met op afstand bediende draaihekken.

• De langste gebogen overweg in de USA is waarschijnlijk te Miami, Florida. Nabij het vliegveld steekt een lijn 12 rijbanen over. Er zijn wel slagbomen en lichten, maar niet bijzonder veel.

• De langste diagonale overweg in de USA is waarschijnlijk te Savannah, Georgia. Het spoor kruist onbeveiligd bij Hawaii Road twaalf rijbanen op niet openbaar terrein.

• De langste overweg ter wereld is waarschijnlijk in Ho Chi Min stad, in Vietnam. De trein steekt nabij Station Ga Go Vap diagonaal 12 drukke rijbanen over. Er zijn 8 (zeer) lange slagbomen, en 2 zeer lange rolhekken, die geduwd moeten worden.

• Tussen 1999 en 2015 was er te Bilthoven een experiment. De overweg in de Leyenseweg werd een ADOB, en kreeg extra beveiliging in de vorm van dubbele slagbomen, extra lichten en aanduidingen, ook aan een twee portalen, en een detectiesysteem met lichten om treinen te waarschuwen als er een voertuig op de overweg vast zat. In 2008 werd het systeem vereenvoudigd. In 2015 is de overweg verdwenen, zodat er een tunnel kon komen.

• Te Grenada, Mississippi, was tussen 1940 en 1970 een unieke overweg. Omdat dit kruispunt toentertijd berucht was, bedacht Allonzo Billups een alternatieve en indrukwekkende beveiliging. Het bestond uit een portaal over de weg heen, met bovenop een doodskop. Er onder de woorden STOP - DEATH - STOP. Onder het woord death zaten 2 pijlen, die aangaven uit welke richting de trein kwam. Al deze aanduidingen waren voorzien van neon-licht, en het knipperde allemaal als er een trein kwam. Bovendien waren er nog twee gewone rode lichten onder de pijlen. En als klap op de vuurpijl was er in plaats van een bel een sirene/luchtalarm.

Het was een prototype, en meer exemplaren waren gepland, maar door tekorten aan neon en storingen is er nooit meer een bijgekomen. In de volksmond wordt/werd het "the skull and crossbones" genoemd. Er zijn bijna geen foto's van, maar wel reconstructievideo's. En in 2023 is het ook te koop voor de modelspoorbaan.

• Het wereldrecord andreas-kruisen is te vinden in Wandre, België. Op een kleine overweg zijn er maar liefst 19 andreas-kruisen! En wat ook uniek is: 15 daarvan zitten op/aan een portaal.

Er zijn 6 dubbele andreas-kruisen. Het aantal lichten is ook uniek: 16 rode. 8 witte, plus, zéér uitzonderlijk in België, 3 oranje lichten op zijwegen. In totaal 27 lichten.

• Privé of privaat-overwegen bij huizen of op een terrein zijn meestal amper of niet beveiligd. Maar er is een grote uitzondering: in St. Louis, Missouri, is er op het terrein van de brouwerij een overweg zonder slagbomen, maar met 56 rode lichten, oranje lichten, zwaailichten, bellen, en een alarm.

• Met name in Rusland zijn er overwegen die als extra beveiliging ijzeren platen hebben, die schuin omhoog oprijzen vanuit de weg. Dit maakt doorrijden vrijwel onmogelijk voor auto's, maar er rijden regelmatig auto's tegenaan, met grote schade aan de auto als gevolg. En (brom)fietsers die al op de overweg zijn worden er soms door "gelanceerd". Maar dergelijke ongevallen gebeuren omdat weggebruikers toch door willen rijden. Zo'n overweg wordt door een overwegwachter ter plaatse bediend.

• In Taiwan zijn er op een "suiker-smalspoor-lijn" in Huwei nog overwegen met "draadafsluiting". Die draden/kabels zitten aan een portaal en komen omlaag om de overweg af te sluiten voor alle verkeer. Ze zijn voorzien van opvallende elementen en zwaailichten. Ze kwamen ook voor op gewone spoorlijnen, maar nu bijna niet meer.

Ook in Thailand kwam dit voor, maar de laatste zijn in 2023 vervangen door slagbomen.

• De kleinste spoorweg kan de grootste beveiliging hebben; in het Zuiderpark te Den Haag heeft één grote overweg de meeste beveiling van heel Nederland of Europa, van hetzelfde formaat als NS-overwegen; er zijn maar liefst 15 rode lampen, 9 slagbomen, allemaal met hekken eronder (uitzonderlijk), 9 schrikhekken, 7 bellen, en 5 dubbele andreas-kruisen. Alleen op zondagmiddag rijden er treinen, tijdens het seizoen. En niet bij slecht weer.

• Ten noorden van Hoorn steekt de Museumtram Hoorn - Medemblik 7 rijbanen over (N307). Deze overweg heeft afwijkende lichten en slagbomen; er zijn 22 rode lichten, en voor-waarschuwings-signalen voor het wegverkeer.

• De meest beveiligde overweg van Europa is sinds 2018 te vinden in Mainaschaff, Duitsland.

Er zijn 16 slagbomen en 36 lichten. Tot 2018 had Bergisch Gladbach het record, met 14 slagbomen en 23 lichten.

• De zwaarst beveiligde overweg in Amerika bevindt zich waarschijnlijk in Beaverton, Oregon, bij highway 10.

Er zijn maar weinig slagbomen (4), maar wel 60 rode lichten. Met de lichten op de slagbomen er bij zij het er zelfs 72. Min of meer gevolgd door Okeechobee Boulevard te West Palm Springs, met 8 slagbomen, en 50 rode lichten (met de slagboomlichten er bij 74).

• Te Miami zijn er bij de Freedomtower 2 lange overwegen die bijna één geheel zijn. Bij elkaar opgeteld zijn daar 16 slagbomen en 100 rode lichten; met de slagboom-lichten er bij zelfs 124.

• De drukste overweg in Amerika was wellicht te Griffith, Indiana. Daar waren maar liefst 16 railkruisingen bij elkaar, vlak naast de weg. Zeven sporen kruisten de weg; en dat laatste is nog steeds zo, maar er nog maar 4 kruisende sporen over.

• Extreem weinig beveiliging komt ook voor, in diverse landen. Zelfs bij drukke wegen. Bijvoorbeeld te Harriman, Tennesee, is er een overweg met 12 sporen zonder extra beveiliging; in Sanford, Florida, kruist een openbare weg 10 sporen zonder slagbomen. In de Verenigde Staten zijn diverse highway-overwegen zonder slagbomen, en ook onbewaakte kruisingen met andere 4-baans (of meer) -wegen. In veel "arme" landen is er weinig of geen beveiliging, of is het kapot. In Mexico city kruist trein wel 8 zeer drukke rijbanen, onbeveiligd.

• In Vietnam en Thailand zijn nog diverse overwegen met rolhekken, al dan niet op rails, en al dan niet elektrisch. In Thailand zijn ook veel onbewaakte overwegen, vaak zonder andreaskruis. Bij bewaakte overwegen is er een wachter, met een piepklein primitief wachthuisje. Maar veel overwegen zijn en worden vervangen door viaducten. Ook het aantal slagbomen neemt toe, maar de rolhekken blijven als reserve.

• In Pakistan zijn(?) er nog draaihekken in gebruik, die door de overwegwachter lopend gesloten/geopend moeten worden. Soms maar aan één kant, omdat de andere kant vanzelf meedraait. Zelfs vierbaansweg met draaihekken komt/kwam voor (8 hekken). Handbediende seinen, en slagbomen (met zwengel of met touw omlaag trekken) zouden ook nog voorkomen.

• Heel Indonesië is extreem qua treinen en overwegen; er zijn afwisselende rode lichten, horizontaal of verticaal, twee lichten naast elkaar die niet afwisselen, helemaal geen lichten, andreaskruisen met LED-lijnen, slagbomen met meerkleurige LED-lijnen, blauwe lichten i.p.v. rode, tweetonige sirenes zijn algemeen, ouderwetse klokseinen, luidsprekers die kloksein nabootsen, enz. De variatie lijkt eindeloos. Maar de meeste inwoners zijn allang blind voor "al dat moois". De meeste overwegen hebben een overwegwachter met een huisje. Bediening gaat soms nog met een zwengel/katrol/trekdraden, maar meestal met een knop. Het wegdek is vaak kapot, en het verkeer meestal chaotisch druk. Lange spoorbomen die de hele weg afsluiten zijn in de meerderheid. Op heraangelegde lijnen wordt opnieuw "ouderwetse" beveiliging geïnstalleerd, dus met overwegwachter en trekdraden.

Op de suiker-smalspoor-lijnen op Java is vrijwel geen beveiliging aanwezig; hooguit een simpele "slagboom" (buis die je met je handen moet beetpakken).

• Op de Hogesnelheidslijn in Rusland zijn sommige overwegen versterkt tot "anti-tank-overweg". Met een zeer dikke ijzeren slagboom met extra sterk mechaniek. Bij sluiting wordt deze aan de overkant van de weg stevig vergrendelt in een extra stevige "steun"; doorzakken is er niet bij. Maar ook de normale houten slagbomen zijn aanwezig, en ook de gebruikelijke draaihekken, voor als die houten slagbomen weer eens kapot gereden zijn.

• Kabelspoorwegen liggen meestal geheel gescheiden van wegen, of gaan er onderdoor. De Stanserhornbahn in Zwitserland heeft ook onderdoorgangen, maar ook drie overwegen voor bewoners. Één daarvan heeft zelfs automatische beveiliging (AKI).

Ondergrondse overwegen

• Te Springfield, Missouri, is er in een groot koelmagazijn (Springfield Underground) een ondergrondse onbewaakte overweg.
• Bij Kansas City in Missouri is een groot ondergronds magazijn, Subtropolis. Er gaan vijf treinsporen naar binnen, en er zijn ook vijf ondergrondse onbewaakte overwegen.

Overwegen zonder spoorlijn

• Bij de Hutchinson ECT-Delta terminal in de Rotterdamse haven is er een speciale baan (Missouriweg) alleen voor vrachtwagens, die diverse zwaar beveiligde "overwegen" heeft. Want alle wegen op zo'n kruispunt hebben dubbele slagbomen ("ADOB"); als er geen vrachtwagen op de speciale weg nadert, dan is die afgesloten om ander verkeer te weren. Zodoende zijn er minimaal acht slagbomen per kruispunt.
• Op de Ringdijk bij Geervliet is er een busbaan-'overweg' met slagbomen. ('AHOB')
• Op de Zuidtangent-busbaan te Hoofddorp is er een 'overweg' met slagbomen.
• De Parkshuttle in Capelle aan den IJssel heeft ook "overwegen" met slagbomen. Compleet met bord J10.
• In de haven van de Japanse stad Yamaguchi heeft een cementbedrijf een kilometers lange privé-baan voor de cementwagens, met één "overweg" die is uitgevoerd conform Japanse trein overwegen (ADOB). Ook hier heeft de privé-weg ook slagbomen.
• In Japan kan bij een beweegbare brug dezelfde beveiliging als bij een spoorlijn staan, dus ook met andreaskruisen.
• Op de Miami-Dade busway in Florida zijn diverse kruisingen voorzien van AHOB's conform treinoverwegen.
• Bij sommige vliegvelden kruist een openbare weg de landingsbaan. Zo kan het gebeuren dat er trein-overweg-lichten zijn op de Shetlandeilanden, terwijl er geen spoorlijnen (meer!) zijn. Er staan ook borden "level crossing"(driehoek met "tuinhekje") Ook in Zwitserland, bij Meiningen, is er een voorbeeld van. Hier is het zelfs een militair vliegveld dat zelfs door twee openbare wegen gekruist wordt. Er staan waarschuwingsborden "overweg"(driehoek met "tuinhekje"), en er onder driehoekig bord met vliegtuig. Geen andreaskruisen. Bij de Britse plaats Ruislip worden ze toegepast op een weg naast het vliegveld. In het VK worden ze ook wel toegepast bij beweegbare bruggen en bij plaatsen waar hulpdiensten uit kunnen rukken.

Bij alle Nederlandse voorbeelden is zo'n "overweg" heel anders uitgevoerd dan de gebruikelijke treinoverweg.

• Bij Roermond is een unieke "overweg"; De A73 kruist ondergronds de rivier de Roer, maar bovengronds is er een weg van een boer. Dat kruist een fietspad. Die boerenweg is afgesloten met draaihekken. Wanneer de boer nadert met een voertuig, gaan de verkeerslichten aan het fietspad op rood, en de hekken draaien automatisch open, en sluiten zo het fietspad af.

Overweg in de lucht

• In Parc Asterix te Plailly in Frankrijk is er op de achtbaan Pégase Express op grote hoogte een AKI "overweg".(deze lichtinstallatie lijkt het meest op een Brits exemplaar, terwijl dit in Frankrijk is, maar het gaat om een fantasie-uitvoering in zogenaamd "Griekse stijl" uit de tijd waarin de Asterix-verhalen zich afspelen. Er zijn nog veel meer fantasieapparaten in het park)

Overweg voor schip

Om een schip over land te verplaatsen werd en wordt soms rails gebruikt. Het kan een alternatief zijn voor een scheepshelling of droogdok, maar wordt Patent Slip of Marine Railway genoemd. De Big Chute Marine Railway in Canada is de enige die nog in gebruik is om schepen van het ene naar het andere water te vervoeren, èn daarbij een weg met slagbomen te kruisen.

• De Evans Bay Patent Slip kruiste ook een weg, zonder beveiliging, maar die kruising is er niet meer. De rails voor en na de weg is er nog wel, maar dat is alles wat er van de oude scheepswerf over is.
• Point Hope Shipyard Marine Railway kruist een weg op het haventerrein, zonder beveiliging. Deze lijn heeft ook een draaischijf.

Bronnen

• Bedrijfsverkeersreglement_ECT_terminal_-_publicatie_website.pdf.
• Pixastock.com/photo/83523725. (Japan)
• Level crossing for trucks. (Japan)
• Uitspraak 201310924/1/R3 (Roermond)
• planviewer.nl>t_IMRO.1669.BPBG2013fietsRD-OW01_index.pdf. (Roermond)
• Klassiekebeveiliging.com/"In 1880 werd het mogelijk ontheffing te krijgen voor onbewaakte overwegen bij lokaalspoorwegen. Later in 1922 kon men ook op de hoofdspoorweg bewaakte overwegen onbewaakt maken". (zoekterm: overweg historie)De bronnen daarvan staan op Klassiekebeveiliging.com/Literatuur.htm.
• Russian Rams Nissan SUV into Railway Crossing Barrier. (Rusland)
• GMCC State of Transit - FINAL.pdf (miami-dade)

Externe links

• https://www.prorail.nl/omwonenden/veiligheid/veiligheid-op-overwegen
• Overwegen met foto's geïllustreerd

Noten

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Overwegen op Wikimedia Commons.