Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
AKI (spoorwegen)
Een Automatische Knipperlicht Installatie (AKI) is een beveiliging voor overwegen in die sinds april 2007 in Nederland bijna niet meer gebruikt wordt, maar in vele andere landen nog veel voorkomt.
Een AKI bestaat uit knipperende lampen en meestal ook bellen die voor een naderende trein waarschuwen. Er zijn geen overwegbomen. Het overwegtype wordt om die reden voornamelijk gebruikt bij wat rustiger overwegen, vooral buiten de stad. Het bekendste type is die met 3 lampen, maar er is geen vaststaand aantal lichten, dus één of twee lichten kan ook, als het maar automatisch is.
Uiterlijk
Oorspronkelijk was er alleen een oranje knipperlicht, dat altijd knipperde, ook als er geen trein aan kwam. Later werd de vorm een soort van vijfhoek, met drie kleuren lichten. Boven in de 'punt' zat een oranje licht, en als dat aan was betekende dat storing; zelf kijken of er een trein aankomt dus. Linksonder zat een rood knipperlicht, en rechtsonder een wit knipperlicht. De modernere AKI, vanaf 1955, bevat ook drie lampen; twee rode (onder) en één witte (boven)(in België juist andersom). De twee rode gaan snel afwisselend knipperen als er een trein in aantocht is. Als de rode lichten uit zijn knippert het witte licht rustig, ten teken dat de overwegbeveiliging werkt, en het veilig is om over te steken. Vanaf 1955 werd (in Nederland) pas een bel toegevoegd. Vanaf de jaren tachtig werd achter de lichten een driehoekig zwart schild met afgeronde hoeken geplaatst. De overweg bevat aan beide kanten van de rails een AKI-paal, die aan beide kanten lichten heeft; in totaal dus zes per paal. Deze zijn tevens uitgerust met andreaskruisen. Opmerkelijk is dat het "maanwitte" licht (in Nederland) achter een blauwe lens zit, waardoor het licht witter lijkt dan het in werkelijkheid is. Deze lichtblauwe kleur is alleen van heel dichtbij te zien.
Een AKI wordt doorgaans voorafgegaan door een verkeersbord J11.
Verschijnen
In Nederland werd in 1936 bij overweg op de Meppelerweg in de voormalige gemeente Steenwijkerwold de eerste AKI neergezet. Dit betrof een kwikknipperinstallatie. Het knipperen van de lichten werd tot stand gebracht met behulp van een U-vormig buisje waarin zich kwik bevond. Aan het ene uiteinde van de buis bevond zich gas dat verwarmd werd en waardoor het kwik aan het schommelen werd gebracht, aan het andere uiteinde maakte het kwik door de schommelingen contact en daarna daalde het kwik weer, waardoor het contact onderbroken werd.[1] Deze kwikknipperinstallaties hebben tot 2006/2007 dienstgedaan. De STAR beschikt nog over een AKI met kwikknipperinstallatie.
Verdwijnen
Omdat bij een met een AKI beveiligde overweg, door het ontbreken van overwegbomen en daardoor meer gevaarlijk gedrag, een tien keer grotere kans op ongelukken bestaat,[2] heeft de Nederlandse overheid besloten ze om te bouwen tot de zogenaamde mini-AHOBs, die wél overwegbomen hebben, maar dan korte, vanwege de smalle wegen. Van 2001 tot en met 2007 zijn vrijwel alle 600 AKI's in Nederland ofwel tot mini-AHOB omgebouwd, of opgeheven. Dit is gebeurd in het AKI-AHOB-ombouwprogramma van ProRail. In 2005 zijn de laatste overwegen met AKI aan dit traject gesloten of omgebouwd tot mini-AHOBs. In 2006 is de laatste overgebleven AKI van het traject Amersfoort - Zwolle, aan de Tintelersteeg in Nijkerk, afgesloten.
Op 2 april 2007 is de laatste AKI op het traject Enschede - Zwolle liggende in de Dwarsdijk in het buitengebied tussen Wierden en Nijverdal gesloten en ontmanteld. Een kleine twintig AKI's in Nederland zijn hierna blijven bestaan, omdat de overwegen te breed zijn voor overwegbomen (haven- of industriegebieden), omdat ze op dienstoverpaden liggen, omdat er weinig trein- en wegverkeer is (op sommige industrielijnen) of omdat ze niet van ProRail zijn (bijvoorbeeld museumlijnen).
Overgebleven AKI’s
Op verschillende dienstwegen zijn er nog actieve 1980 NS-type AKI’s te vinden, bijvoorbeeld bij Breda, tussen Den Haag HS- en CS en bij Zevenbergschen Hoek. Op rangeerterrein Kijfhoek zijn er ook meerdere te vinden, ook van een ander type. Dergelijke dienstwegen zijn niet openbaar toegankelijk.
Op de industrielijn nabij Station Delfzijl zijn in 2023 nog drie openbare AKI-overwegen in gebruik.
Bij Port Zelande, Ouddorp is er op het traject van Stichting voorheen RTM een NS-type AKI. De witte lampen schijnen hier niet gebruikt te worden.
In Geleen zijn er rond industriecomplex Chemelot drie ouderwetse, model 1955 AKI overwegen in gebruik, waarvan er wel één is uitgerust met 1 moderne bel. Verder zijn er op het terrein van Chemelot ook AKI's aanwezig, dan wel met een uniek uiterlijk.
De Electrische Museumtramlijn Amsterdam heeft op drie achtereenvolgende overwegen een uniek type AKI staan. Zo zijn de lampen ingebouwd in een driehoekig schild (gevarendriehoek) met scherpe punten en stoten de elektrische bellen een uniek geluid uit. Ook krijgen de trams verder voorrang door middel van haaientanden en verkeersbord B6. Een van deze overwegen ligt op de Jachthavenweg, een busbaan die zich afscheidt van de Ringweg Zuid, en de lampen zijn daarom groter uitgevoerd dan bij de andere twee overwegen. In december 2023 was van de drie overwegen alleen die op de Jachthavenweg actief. Het traject van de Museumtramlijn heeft ook overwegen met enkel rode lichten, maar die moeten ter plaatse in- en uitgeschakeld worden en zijn dus niet automatisch.
Op de Robertweg bij Coevorden is in 2023 nog een unieke AKI-overweg te vinden. Het is uitgevoerd met 3 lampen in de Duitse stijl, maar wel in Nederlandse opstelling. In Duitsland komt dit echter niet voor. Het heeft overigens Nederlandse andreaskruisen. Deze overweg is buiten gebruik.
Automatische rode knipperlichten zonder witte lamp zijn er o.a. in De Efteling ( 1 met niet-afwisselende rode lichten), Walibi, DierenPark Amersfoort, het Nederlands Openluchtmuseum, bij de RTM, bij de Maasoeverspoorweg Barendrecht, en in het Zuiderpark in Den Haag (op de "Parkbaan"). Bij laatstgenoemde (op het terrein) en in het Spoorwegmuseum zijn er ook mini-aki's mèt witte lamp.
België
In België waren er in 2007 nog bijna 300 AKI's, waarbij die op tramwegen waarschijnlijk niet meegeteld zijn.[3]
Er zijn qua tramwegen in 2024 AKI's op:
- MIVB-tramlijn 44 (met bellen) nabij halte Vier Armen.
- Bij Charleroi op lijn M1 bij Anderlues(oprit snelweg N59) en bij halte Petria in Fontaine L 'Eveque.
- In/bij Gent, vooral op lijn T2 naar Evergem. Vaak hadden ze in Gent geen witte lamp, maar bij recente vernieuwing kwamen er wel witte lampen. Deze installaties zijn iets anders dan die op de spoorlijnen, maar dat is alleen van dichtbij zichtbaar. Op het "tijdelijk" opgeheven traject onder de E17 zouden er nog zonder wit licht aanwezig (kunnen) zijn. Anderen zijn verdwenen, maar in Gent komt er soms ook bij; zoals op de nieuwe lijn T4, bij het UZ Gent.
Tot 2019 waren er ook AKI's op lijn 3 nabij de kerk in Zwijndrecht.
Het witte licht zit in België onderaan. Het andreaskruis zit tussen de lichten. De bel is/was ook anders dan in Nederland; zij zijn/waren mechanisch en hebben/hadden een scherp continu gerinkel. Bij overwegen zonder slagbomen blijven ze dóór rinkelen tot de trein of tram voorbij is. Tegenwoordig worden deze vaak vervangen door dezelfde elektronische bellen als in Nederland; die echter minder goed hoorbaar en alarmerend zijn. In het verleden waren er vele AKI's op de voormalige streektramlijnen van de NMVB/SNCV, vaak zonder wit licht. Maar met wit licht op lijn 90 tussen Charleroi en La Louvière, tot 1993. En tussen Charleroi en Anderlues zijn er nog twee in gebruik, met bel, maar in heel traag "tempo" . Op de Kusttram-lijn kwamen ze tot 1998 op diverse locaties voor, meestal met wit licht, maar zonder bel; tot 2011 nog op twee plaatsen, en daarna nog één, in De Panne. In 2021 is ook die laatste vervangen door verkeerslichten.
Buiten de Benelux
Onder andere in Centraal- en Oost-Europese landen komen veel AKI's met en zonder wit licht voor, en soms met slagbomen. Onder andere in Bulgarije, China en Rusland. Duitsland kent ook AKI's, maar zonder wit licht. In Groot-Britannië zien AKI's er heel anders uit, typisch Brits: een rechthoek met rood-witte blokkenrand eromheen, en geen witte lamp. In plaats daarvan zit er één oranje lamp onder de twee rode lampen. Het oranje licht gaat eerst even aan. Bovenop de installatie zit vaak één enkel andreaskruis. De rechthoek staat meestal horizontaal (dwars); vooral als er weinig ruimte is staan ze verticaal (rechtop). Beide vormen komen ook voor op de unieke Manx Electric Railway (tram) op het eiland Man. Op de Tallyllyn Railway komen zelfs T-vormige installaties met 3 lampen voor. De rechthoekige worden ook gebruikt bij bruggen, zonder andreaskruis.
Ook het geluid is heel anders: een soort sirene, maar anders dan in Indonesië. Vaak zijn er ook slagbomen, en die zijn niet altijd automatisch. In Noord-Ierland staan dezelfde AKI's, en in Ierland bijna dezelfde. In het oosten van Duitsland komen nog AKI's voor in de vorm van een andreaskruis, met in het midden één rode lamp.
AKI in de lucht
Een bizarre en unieke AKI is te vinden in Parc Asterix in Frankrijk. Hoog in de lucht op de Pégase Express achtbaan staat een AKI die lijkt op de Britse uitvoering, terwijl dit in Frankrijk is. Van dichterbij bekeken blijkt het nog gekker, want het is ontworpen in fantasie-"Griekse" stijl, zoals vele andere (ook moderne) elementen in het park in oud - Egyptische, Griekse of Romeinse stijl zijn. Onder de lichten zit een verkeersbord "waarschuwing voor vliegende paarden" (Pegasus). Deze AKI is decoratief en heeft dus eigenlijk geen functie, al kunnen de drie rode lampen wel branden.
Een Wigwag is eigenlijk ook een automatische knipperlicht installatie. Deze komen alleen nog voor in de Verenigde Staten, en worden steeds zeldzamer.
Externe links
- Filmpje van een AKI in Almelo
- Filmpje van een AKI in Geleen
- Trajectvideo van de EMA, waarin AKI’s te zien zijn
- Overwegen met foto's geïllustreerd
| Bronnen, noten en/of referenties
|
