Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Zendmast Lopik: verschil tussen versies
Geen bewerkingssamenvatting |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
| (5 tussenliggende versies door 4 gebruikers niet weergegeven) | |||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
{{Infobox toren | |||
'''Zendmast Lopik''', ofwel de '''Gerbrandytoren''', is een zendmast bij IJsselstein die gebruikt wordt voor o.a. radio- en televisie-uitzendingen. | | naam = Gerbrandytoren | ||
| afbeelding = Gerbrandytoren.jpg | |||
| onderschrift = De zendmast in IJsselstein anno 2013 | |||
| afbeelding2 = | |||
| onderschrift2 = | |||
| afbeelding3 = | |||
| onderschrift3 = | |||
| afbeelding4 = | |||
| onderschrift4 = | |||
| aannemer = Toren: [[Hollandsche Beton Maatschappij]] <br /> Mast: [[De Vries Robbé]] | |||
| ingenieur = | |||
| architect = Anton Auer (1920-1980) | |||
| ontwerp = [[Rijksgebouwendienst]] | |||
| bouw = 1958-1961 | |||
| opening = 9 mei 1961 | |||
| locatie = Zenderpark [[IJsselstein]] | |||
| eigenaar = Toren: [[Alticom]] <br /> Mast: [[NOVEC]] <br /> Terrein: [[Koninklijke KPN|KPN]] | |||
| exploitant = | |||
| personeel = | |||
| bezoekers = | |||
| hoogte = 372 m | |||
| gewicht = Toren: 8000 ton Mast: ca. 235 ton | |||
| materiaal = gewapend beton, staal, glas | |||
| samenstelling = | |||
| traptreden = | |||
| website = | |||
| mapname = Nederland | |||
| lat_dir = N | |||
| lat_deg = 52 | |||
| lat_min = 0 | |||
| lat_sec = 35 | |||
| lon_deg = 5 | |||
| lon_min = 3 | |||
| lon_sec = 13 | |||
}} | |||
'''Zendmast Lopik''', ofwel de '''Gerbrandytoren''', is een [[zendmast]] bij [[IJsselstein]] die gebruikt wordt voor o.a. voor [[frequentiemodulatie|FM]]-radio- en [[televisie]]-uitzendingen. | |||
De zendmast werd op 17 januari 1961 in gebruik genomen en op 9 mei 1961 geopend door [[Juliana der Nederlanden|koningin Juliana]]. Met 372 meter is de zendmast Gerbrandytoren de hoogste constructie in Nederland. | |||
==Naamgeving== | |||
De zendmast, die vernoemd is naar Pieter Sjoerds Gerbrandy, oud minister-president van Nederland, is op 17 januari 1961 in gebruik genomen en is op 9 mei 1961 officieel in ingehuldigd door koningin Juliana. De zendmast was ter vervanging van de televisiemast nabij het Paardenveld in Utrecht, die uit 1951 stamde uit het begin van het televisietijdperk, en is gebouwd door het voormalige staalconcern De Vries Robbé & Co N.V. | |||
Het onderste gedeelte bestaat uit beton en de mast uit metaal. De hoogte is 366,8 meter en daarmee is de zendmast de hoogste constructie van Nederland. | |||
De zendermast was oorspronkelijk bedoeld voor analoge radio- en televisie uitzendingen, maar heeft in de loop der tijd een andere, digitale bestemming gekregen, en is een [[rijksmonument]].<ref>[https://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/monuments/532229?MonumentId=532229 Monumentnummer: 532229 Gerbrandytoren Hogebiezendijk 21 3401RS te IJsselstein], Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.</ref> | |||
== Voorgeschiedenis == | |||
Al in de jaren 1920-1930 was bekend dat het gebied even ten zuiden van de stad Utrecht de centrale plek qua radiodekking in Nederland was en daarmee een goede kandidaat voor de plaatsing van een zendmast. Onder meer in [[Middengolfzender Jaarsveld|Jaarsveld]] werd een radiozendmast gebouwd (1937). In 1941 werd deze vervangen door de middengolfzender Lopik bij [[Lopikerkapel]] (gesloopt in 2015). | |||
Rond 1951 werd, met de komst van televisie in Nederland, in IJsselstein een stalen [[Zendmast bij het Paardenveld|televisiemast bij het Paardenveld]] gebouwd met een totale hoogte van zo’n 223 meter. Ter vervanging van deze mast startte in 1958 de bouw van de Gerbrandytoren, die na de gereedkoming in 1961 zowel radio als televisie zou gaan uitzenden. | |||
== Constructie == | |||
Het bouwwerk bestaat uit een circa 100 meter hoge betonnen toren met daarop een stalen buismast van 260 meter. De buismast wordt door [[tuidraad|tuidraden]] gesteund. Boven op de buismast staat nog een antenne waardoor de totale hoogte van de Gerbrandytoren 372 meter is. De toren was tot 1969, toen de [[tuidraad|ongetuide]] [[Fernsehturm]] in Berlijn klaar was (hoogte 368 meter), het hoogste bouwwerk van Europa. In 1986 werd de bouw van de [[Radio- en televisietoren van Riga]] voltooid, met een hoogte van 368,5 meter. De totale hoogte van de Gerbrandytoren was oorspronkelijk 350 meter.<ref>[https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010875483:mpeg21:p005 TOP-PRESTATIE VOOR RADIO EN TV], [[De Volkskrant]], 14 juli 1960</ref> In september 1962 werden er boven op de mast antennes gemonteerd ten behoeve van het [[NPO 2|tweede net]] en het [[semafoon]]netwerk, waarmee de totale hoogte 382 meter werd. In 1987 werd deze teruggebracht tot 375 meter.<ref>[http://leiden.courant.nu/issue/LLC/1987-06-05/edition/0/page/17 Nederland 3 in juli klaar voor gebruik], [[Leidsche Courant]], 5 juni 1987</ref> | |||
De analoge [[antenne-array|televisiezendantenne]] met horizontale polarisatie van KPN Broadcast Services op het topje van de zendmast was sinds december 2006 buiten gebruik en is vervangen door een nieuwe antenne voor digitale [[DVB-T]] uitzendingen met verticale [[Polarisatie (elektromagnetisme)#Polarisatie van radiogolven|polarisatie]]. Naar aanleiding van het succesvol inkorten van de [[televisietoren Goes]] heeft een gespecialiseerd helikopterbedrijf op 2 augustus 2007 met een [[Eurocopter Cougar|Super Puma]] helikopter de oude antennes naar beneden gebracht en de nieuwe geplaatst. De oude antenne woog ruim 8000 kilo.<ref>[http://www.deondernemer.nl/binnenland/88300/Nieuwe-antenne-op-zendmast-Lopik.html Heli plaatst nieuwe antenne op zendmast Lopik], [[De Pers]], 2 augustus 2007</ref> Sinds het plaatsen van de nieuwe antenne is de Gerbrandytoren 3 meter korter: 372 meter. Hiermee is de toren nog altijd 48 meter hoger dan de [[Eiffeltoren]]. | |||
De toren staat op een fundering van 132 heipalen van 12 meter lengte. Het betonnen deel van de Gerbrandytoren weegt 8000 ton. De binnendiameter van de betonnen toren bedraagt 10,3 meter. De wanddikte van deze betonnen toren is 30 centimeter. Grootste diameter bordessen en omlopen 17,6 meter. Naast trappen is het betonnen deel van de toren voorzien van een lift, waarmee de top van de betonnen toren is te bereiken. | |||
De stalen buismast heeft een diameter van 2 meter en weegt 235 ton. De wanddikte van deze stalen mast varieert tussen de 10 en 14 millimeter. De buismast is voorzien van een (kleine) lift, waarvan het hoogste stoppunt op 335 meter hoogte ligt. De top van de mast is bereikbaar via een steile trap. De toren is op 155, 226, 297 en 350 meter hoogte voorzien van tuidraden. De tuidraden zijn op de grond aan tuiblokken bevestigd. Deze tuiblokken hebben elk een gewicht van circa 1000 ton en zijn voorzien van een dubbele omheining tegen sabotage. | |||
== Eigendomsverhoudingen == | |||
Er is sprake van een ingewikkelde eigendomsconstructie: de betonnen toren is eigendom van [[Alticom]], de metalen (getuide) mast daarop is eigendom van [[NOVEC]] terwijl de grond waarop het geheel staat, exclusief de eerste 3 meter direct rond de betonnen toren, van [[Koninklijke KPN N.V.|KPN]] is.<ref>Rapport [http://zendmast.kbavdesign.nl/rapport_zendmasten.pdf Veilig werken op Hoog niveau], pagina 5-7, augustus 2007, opgevraagd: 27 juli 2011</ref> | |||
==Kerstperiode== | ==Kerstperiode== | ||
[[Bestand:Lopik.jpg| | [[Bestand:Lopik.jpg|350px|right|thumb|De zendmast in IJsselstein als kerstboom.]] | ||
Tijdens de kerstperiode is bij IJsselstein jaarlijks de vorm van een kerstboom te zien doordat men lichtjes aan de tuidraden van de zendmast bevestigd. De zo gevormde | Tijdens de kerstperiode is bij IJsselstein jaarlijks de vorm van een kerstboom te zien doordat men lichtjes aan de tuidraden van de zendmast bevestigd. De zo gevormde kerstboom heeft het predicaat ’grootste kerstboom ter wereld’, en is zodanig vermeld in het Guinness Book of Records. | ||
In 2017 sloeg | In 2015 is de oorspronkelijke verlichting vervangen door [[led]]verlichting, en is er een nieuw systeem om de verlichting langs de spandraden te leiden aangebracht. | ||
In 2017 sloeg de bliksem in de toren voor de lichtjes aangestoken konden worden. Hierdoor raakte de verlichting onklaar en was er dat jaar geen kerstboom te zien. | |||
== Zenders == | |||
Anno 2016 worden de volgende zenders door de Gerbrandytoren doorgegeven: | |||
* [[NPO Radio 1]] | |||
* [[NPO Radio 2]] | |||
* [[NPO 3FM]] | |||
* [[NPO Radio 4]] | |||
* [[Radio 538]] | |||
* [[Radio Veronica (Sky Radio)|Radio Veronica]] | |||
* [[BNR Nieuwsradio]] | |||
* [[Qmusic (Nederland)|Qmusic]] | |||
* [[Sky Radio]] | |||
* [[Sublime FM]] | |||
* [[Radio M Utrecht|Radio M]] | |||
* [[RTV9]] | |||
* [[Digitenne|De televisiekanalen van Digitenne]] | |||
== Brand == | |||
Op 15 juli 2011 was er een kleine brand in de toren. De brandweer hoefde niet te blussen. Later die dag ontstond er een grotere brand in [[Zendstation Smilde]], waarbij de stalen mast aldaar instortte. Uit voorzorg werden daarna de radiozenders van Broadcast Partners in de Gerbrandytoren tijdelijk uitgeschakeld, waardoor de ontvangst van FM-radio in grote delen van Nederland wegviel. De FM-zenders van KPN, zoals Sky Radio en Radio Veronica, maar ook Digitenne bleven wel operationeel. De FM-zender van Radio M is slechts korte tijd uit de lucht geweest.<ref>[http://www.rtvutrecht.nl/nieuws/377615 Na zendmast IJsselstein ook brand in Smilde], [[RTV Utrecht]], 15 juli 2011</ref> De brand in IJsselstein is mogelijk veroorzaakt door [[kortsluiting]] als gevolg van water in de antennekabels.<ref>[http://nos.nl/artikel/275493-water-mogelijke-oorzaak-brand-lopik.html Water mogelijke oorzaak brand Lopik], [[Nederlandse Omroep Stichting|NOS.nl]], 24 september 2011</ref> Op 11 april 2012 was de zendmast weer volledig operationeel.<ref>[http://www.refdag.nl/nieuws/binnenland/zendmast_lopik_weer_volledig_in_gebruik_1_636023 Zendmast Lopik weer volledig in gebruik], [[Reformatorisch Dagblad]], 11 april 2012</ref> | |||
== Monumentale waardering == | |||
De Gerbrandytoren is een [[rijksmonument]].<ref>[https://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/monuments/532229?MonumentId=532229 Monumentnummer: 532229 Gerbrandytoren Hogebiezendijk 21 3401RS te IJsselstein], Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.<small>Geraadpleegd op 9 augustus 2017</small></ref> In 2013 had de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap bekendgemaakt dat de toren samen met 89 andere werken uit de [[wederopbouwarchitectuur|late wederopbouwperiode]] zou worden voorgedragen voor deze status. | |||
== Zie ook == | |||
* [[Lijst van hoogste constructies van Nederland]] | |||
* [[Beschermingsprogramma Wederopbouw 1959-1965]] | |||
{{Commonscat|Gerbrandytoren}} | |||
{{Appendix}} | {{Appendix}} | ||
{{authority control|TYPE=w|Wikidata=Q778390 }} | |||
{{Navigatie televisietorens Nederland}} | |||
{{Coor title dms|52|0|35|N|5|3|13|E|type:landmark_scale:1000_region:NL}} | |||
[[Categorie:Radio- en televisietoren in Nederland]] | |||
[[Categorie:Bouwwerk in IJsselstein]] | |||
[[Categorie:Toren in Lopik]] | |||
Huidige versie van 31 jan 2023 om 16:09
| Gerbrandytoren | ||
| ||
| De zendmast in IJsselstein anno 2013 | ||
| Algemene gegevens | ||
| Aannemer(s) | Toren: Hollandsche Beton Maatschappij Mast: De Vries Robbé | |
| Architect(en) | Anton Auer (1920-1980) | |
| Ontwerp | Rijksgebouwendienst | |
| Constructie | 1958-1961 | |
| Opening | 9 mei 1961 | |
| Locatie | Zenderpark IJsselstein | |
| Eigenaar | Toren: Alticom Mast: NOVEC Terrein: KPN | |
| Technische gegevens | ||
| Hoogte | 372 m | |
| Gewicht | Toren: 8000 ton Mast: ca. 235 ton | |
| Materiaal | gewapend beton, staal, glas | |
  Gerbrandytoren | ||
Zendmast Lopik, ofwel de Gerbrandytoren, is een zendmast bij IJsselstein die gebruikt wordt voor o.a. voor FM-radio- en televisie-uitzendingen.
De zendmast werd op 17 januari 1961 in gebruik genomen en op 9 mei 1961 geopend door koningin Juliana. Met 372 meter is de zendmast Gerbrandytoren de hoogste constructie in Nederland.
Naamgeving
De zendmast, die vernoemd is naar Pieter Sjoerds Gerbrandy, oud minister-president van Nederland, is op 17 januari 1961 in gebruik genomen en is op 9 mei 1961 officieel in ingehuldigd door koningin Juliana. De zendmast was ter vervanging van de televisiemast nabij het Paardenveld in Utrecht, die uit 1951 stamde uit het begin van het televisietijdperk, en is gebouwd door het voormalige staalconcern De Vries Robbé & Co N.V.
Het onderste gedeelte bestaat uit beton en de mast uit metaal. De hoogte is 366,8 meter en daarmee is de zendmast de hoogste constructie van Nederland.
De zendermast was oorspronkelijk bedoeld voor analoge radio- en televisie uitzendingen, maar heeft in de loop der tijd een andere, digitale bestemming gekregen, en is een rijksmonument.[1]
Voorgeschiedenis
Al in de jaren 1920-1930 was bekend dat het gebied even ten zuiden van de stad Utrecht de centrale plek qua radiodekking in Nederland was en daarmee een goede kandidaat voor de plaatsing van een zendmast. Onder meer in Jaarsveld werd een radiozendmast gebouwd (1937). In 1941 werd deze vervangen door de middengolfzender Lopik bij Lopikerkapel (gesloopt in 2015).
Rond 1951 werd, met de komst van televisie in Nederland, in IJsselstein een stalen televisiemast bij het Paardenveld gebouwd met een totale hoogte van zo’n 223 meter. Ter vervanging van deze mast startte in 1958 de bouw van de Gerbrandytoren, die na de gereedkoming in 1961 zowel radio als televisie zou gaan uitzenden.
Constructie
Het bouwwerk bestaat uit een circa 100 meter hoge betonnen toren met daarop een stalen buismast van 260 meter. De buismast wordt door tuidraden gesteund. Boven op de buismast staat nog een antenne waardoor de totale hoogte van de Gerbrandytoren 372 meter is. De toren was tot 1969, toen de ongetuide Fernsehturm in Berlijn klaar was (hoogte 368 meter), het hoogste bouwwerk van Europa. In 1986 werd de bouw van de Radio- en televisietoren van Riga voltooid, met een hoogte van 368,5 meter. De totale hoogte van de Gerbrandytoren was oorspronkelijk 350 meter.[2] In september 1962 werden er boven op de mast antennes gemonteerd ten behoeve van het tweede net en het semafoonnetwerk, waarmee de totale hoogte 382 meter werd. In 1987 werd deze teruggebracht tot 375 meter.[3]
De analoge televisiezendantenne met horizontale polarisatie van KPN Broadcast Services op het topje van de zendmast was sinds december 2006 buiten gebruik en is vervangen door een nieuwe antenne voor digitale DVB-T uitzendingen met verticale polarisatie. Naar aanleiding van het succesvol inkorten van de televisietoren Goes heeft een gespecialiseerd helikopterbedrijf op 2 augustus 2007 met een Super Puma helikopter de oude antennes naar beneden gebracht en de nieuwe geplaatst. De oude antenne woog ruim 8000 kilo.[4] Sinds het plaatsen van de nieuwe antenne is de Gerbrandytoren 3 meter korter: 372 meter. Hiermee is de toren nog altijd 48 meter hoger dan de Eiffeltoren.
De toren staat op een fundering van 132 heipalen van 12 meter lengte. Het betonnen deel van de Gerbrandytoren weegt 8000 ton. De binnendiameter van de betonnen toren bedraagt 10,3 meter. De wanddikte van deze betonnen toren is 30 centimeter. Grootste diameter bordessen en omlopen 17,6 meter. Naast trappen is het betonnen deel van de toren voorzien van een lift, waarmee de top van de betonnen toren is te bereiken.
De stalen buismast heeft een diameter van 2 meter en weegt 235 ton. De wanddikte van deze stalen mast varieert tussen de 10 en 14 millimeter. De buismast is voorzien van een (kleine) lift, waarvan het hoogste stoppunt op 335 meter hoogte ligt. De top van de mast is bereikbaar via een steile trap. De toren is op 155, 226, 297 en 350 meter hoogte voorzien van tuidraden. De tuidraden zijn op de grond aan tuiblokken bevestigd. Deze tuiblokken hebben elk een gewicht van circa 1000 ton en zijn voorzien van een dubbele omheining tegen sabotage.
Eigendomsverhoudingen
Er is sprake van een ingewikkelde eigendomsconstructie: de betonnen toren is eigendom van Alticom, de metalen (getuide) mast daarop is eigendom van NOVEC terwijl de grond waarop het geheel staat, exclusief de eerste 3 meter direct rond de betonnen toren, van KPN is.[5]
Kerstperiode
Tijdens de kerstperiode is bij IJsselstein jaarlijks de vorm van een kerstboom te zien doordat men lichtjes aan de tuidraden van de zendmast bevestigd. De zo gevormde kerstboom heeft het predicaat ’grootste kerstboom ter wereld’, en is zodanig vermeld in het Guinness Book of Records.
In 2015 is de oorspronkelijke verlichting vervangen door ledverlichting, en is er een nieuw systeem om de verlichting langs de spandraden te leiden aangebracht.
In 2017 sloeg de bliksem in de toren voor de lichtjes aangestoken konden worden. Hierdoor raakte de verlichting onklaar en was er dat jaar geen kerstboom te zien.
Zenders
Anno 2016 worden de volgende zenders door de Gerbrandytoren doorgegeven:
- NPO Radio 1
- NPO Radio 2
- NPO 3FM
- NPO Radio 4
- Radio 538
- Radio Veronica
- BNR Nieuwsradio
- Qmusic
- Sky Radio
- Sublime FM
- Radio M
- RTV9
- De televisiekanalen van Digitenne
Brand
Op 15 juli 2011 was er een kleine brand in de toren. De brandweer hoefde niet te blussen. Later die dag ontstond er een grotere brand in Zendstation Smilde, waarbij de stalen mast aldaar instortte. Uit voorzorg werden daarna de radiozenders van Broadcast Partners in de Gerbrandytoren tijdelijk uitgeschakeld, waardoor de ontvangst van FM-radio in grote delen van Nederland wegviel. De FM-zenders van KPN, zoals Sky Radio en Radio Veronica, maar ook Digitenne bleven wel operationeel. De FM-zender van Radio M is slechts korte tijd uit de lucht geweest.[6] De brand in IJsselstein is mogelijk veroorzaakt door kortsluiting als gevolg van water in de antennekabels.[7] Op 11 april 2012 was de zendmast weer volledig operationeel.[8]
Monumentale waardering
De Gerbrandytoren is een rijksmonument.[9] In 2013 had de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap bekendgemaakt dat de toren samen met 89 andere werken uit de late wederopbouwperiode zou worden voorgedragen voor deze status.
Zie ook
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Gerbrandytoren op Wikimedia Commons.
Bronnen, noten en/of referenties
|
| Lijst van televisietorens in Nederland |
|---|
|
Gerbrandytoren · Televisietoren Goes · TenneT-toren · Toren van Spannenburg · Televisietoren Mierlo · Zendstation Smilde · |
