Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Zoethout: verschil tussen versies
Geen bewerkingssamenvatting |
(→Contra-indicaties: wikidata) |
||
| (5 tussenliggende versies door 2 gebruikers niet weergegeven) | |||
| Regel 19: | Regel 19: | ||
}} | }} | ||
[[Afbeelding:Zoethoutstokjes.jpg|273px|thumb|right|<center>Zoethoutstokjes voor consumptie</center>]] | [[Afbeelding:Zoethoutstokjes.jpg|273px|thumb|right|<center>Zoethoutstokjes voor consumptie</center>]] | ||
'''Zoethout''' | '''Zoethout''' zijn stukjes van de [[wortelstok]] van ''Glycyrrhiza glabra''. Vooral vroeger werd dit als snoep gebruikt. Het sap van de zoethoutwortel is het basisingrediënt van [[drop]]. | ||
==Voorkomen== | |||
''Glycyrrhyza glabra'' komt oorspronkelijk voor in Eurazië, Noord-Afrika en West-Azië. Inmiddels komt deze niet-bedreigde plant over de hele wereld voor. | |||
==Naamgeving== | |||
Zoethout in het algemeen heeft de wetenschappelijke benaming ''Glycyrrhiza'', van het Grieks: {{Grieks|γλυκόριζα}}, wat „zoete wortel” betekent ({{hopper|γλυκύς}}, zoet + ({{hopper|ῥίζα}}: wortel). | |||
Er zijn drie [[soort]]en in het geslacht Glycyrrhiza: ''Glycyrrhiza glabra'' L. (zoethout), de ''[[Glycyrrhiza echinata]]'' L. en de ''[[Glycyrrhiza uralensis]]''. Deze [[planten]] worden alle gebruikt als sierplant in de [[tuin]]. ''Glycyrrhiza glabra'' wordt in Zuidoost-Europa voor het zoethout geteeld. In Zuid-[[Europa (werelddeel)|Europa]] en het [[Midden-Oosten]] groeit ''Glycyrrhiza echinata'' en in [[Volksrepubliek China|China]] wordt ''Glycyrrhiza uralensis'' geteeld. | |||
De [[Engels]]e naam voor zoethout is ''liquorice'' (in het Amerikaans Engels geschreven als: ''licorice ''). Dit is afgeleid van de Latijnse/Griekse benaming ''Glycyrrhizha''. Liquorice of licorice betekent in het Engels niet alleen zoethout, maar ook [[drop]]. De spelling ''liquorice'' is beïnvloed door de [[volksetymologie|volksetymologische]] veronderstelling dat er een verband bestaat met het Latijnse woord ''liquor'', dat ’vloeistof’ betekent.<ref>Barnhart, Robert K. (1988). ''The Barnhart Dictionary of Etymology''. H. W. Wilson. p. 593. ISBN 978-0-8242-0745-8.</ref> | |||
In [[Vlaanderen]] heet het ook wel ''kalissenhout'', ''kalisjenhout'', ''kalissiehout'' of gewoon ''kalisse'', en wordt drop ook nog wel ''kalisse'' of ''kalisj'' genoemd (ook geschreven als ''caliche'').<ref>{{nl}} | |||
[http://www.vlaamswoordenboek.be/definities/term/kalisjenhout kalisjenhout], [http://www.vlaamswoordenboek.be/definities/term/kalisse kalisse] en [http://www.vlaamswoordenboek.be/definities/term/caliche caliche] in het ''Het Vlaams woordenboek''</ref> | |||
Dit is een verbastering van het Franse woord voor zoethout, ''réglisse''. Dit was op zijn beurt afkomstig van de uitspraak ''ricolice'', wat zelf een vervorming is van ''licorice''. | |||
== | ==Snoep== | ||
Er | Zoethoutstokjes werden vooral vroeger in snoepwinkeltjes verkocht. Het [[glycyrrhizinezuur]] dat verantwoordelijk is voor de zoete smaak, is 30 tot 50 keer zo sterk is als [[sucrose|suiker]], maar heeft geen schadelijke werking op de tanden.<ref>Willem Wever Vraag & Antwoord op http://www.willemwever.nl/vraag_antwoord/dieren-en-planten/hoe-komt-het-dat-je-zoethout-wel-kan-eten-en-gewoon-hout-niet</ref> Er moet flink op [[kauwen|gekauwd]] en gezogen worden om de zoetstof te proeven. Toch werd zoethout, vooral door kinderen, graag als snoep gebruikt tot de [[snoep]]industrie veel makkelijker te consumeren producten op de markt bracht. | ||
Het [[sap (plant)|sap]] uit de [[wortel (plant)|wortel]] is het basisingrediënt van [[drop]], samen met zout [[salmiak]]: zoute drop bevat meer salmiak, maar ook zoete drop bevat het. In [[1731]] slaagde de Italiaan [[Giorgio Amarelli]] erin om het sap uit de wortel tot [[drop]] te verwerken. Op die manier werd de industriële verwerking van de zoethoutwortel mogelijk.<ref>Firma Amerelli op http://www.liquirizia.it/1024.html</ref> | |||
==Eigenschappen== | ==Eigenschappen== | ||
Aan zoethout worden geneeskrachtige eigenschappen toegeschreven, en de wortel wordt gebruikt voor de bereiding van [[kruidenthee]]. | Aan zoethout worden geneeskrachtige eigenschappen toegeschreven, en de wortel wordt gebruikt voor de bereiding van [[kruidenthee]]. | ||
Glycyrrhiza heeft een lichte [[glucocorticoïde]]-achtige werking en werkt mogelijk [[synergie|synergistisch]] met [[cortisol]]. Inhoudsstoffen van de zoethoutwortel (voornamelijk [[glycyrrhizine]], dat structureel verwant is aan [[corticosteroïde]]n) kunnen zich binden aan glucocorticoidereceptoren en hebben een synergistisch effect op cortisol (verlenging van de [[Halveringstijd|halfwaardetijd]] door remming van het [[enzym]] 5-betareductase).<ref name="Kuroyanagi">{{en}}Kuroyanagi T, Sato M. Effect of prednisolone and glycyrrhizin on passive transfer of experimental allergic encephalomyelitis. Allergy 1966;15:67-75.</ref> Echter, inhoudsstoffen van zoethout kunnen ook enkele van de [[immuunsuppressivum|immunosuppressieve]] effecten van grote hoeveelheden glucocorticoïden tegengaan.<ref name="PMID6072412">{{en}}Kumagai A, Nanaboshi M, Asanuma Y, et al. Effects of glycyrrhizin on thymolytic and immunosuppressive action of cortisone. (1967) Endocrinol Jpn 14:39-42. PMID 6072412.</ref> | Glycyrrhiza heeft een lichte [[glucocorticoïde]]-achtige werking en werkt mogelijk [[synergie|synergistisch]] met [[cortisol]]. Inhoudsstoffen van de zoethoutwortel (voornamelijk [[glycyrrhizine]], dat structureel verwant is aan [[corticosteroïde]]n) kunnen zich binden aan glucocorticoidereceptoren en hebben een synergistisch effect op cortisol (verlenging van de [[Halveringstijd|halfwaardetijd]] door remming van het [[enzym]] 5-betareductase).<ref name="Kuroyanagi">{{en}}Kuroyanagi T, Sato M. ''Effect of prednisolone and glycyrrhizin on passive transfer of experimental allergic encephalomyelitis''. Allergy 1966;15:67-75.</ref> Echter, inhoudsstoffen van zoethout kunnen ook enkele van de [[immuunsuppressivum|immunosuppressieve]] effecten van grote hoeveelheden glucocorticoïden tegengaan.<ref name="PMID6072412">{{en}}Kumagai A, Nanaboshi M, Asanuma Y, et al. ''Effects of glycyrrhizin on thymolytic and immunosuppressive action of cortisone''. (1967) Endocrinol Jpn 14:39-42. PMID 6072412.</ref> | ||
In hoge doseringen kan de consumptie van zoethout resulteren in [[bijwerking]]en als [[hypertensie]], [[oedeem]], [[hoofdpijn]] en [[kortademigheid]]. Dergelijke verschijnselen treden in ongeveer 20% van de gevallen op. Voor dergelijke effecten zijn meestal doseringen van ten minste 10 tot 14 gram zoethoutwortel nodig, maar kan in individuele gevallen variëren tussen slechts 1 à 2 gram en bijna 30 gram in andere gevallen. Deze bijverschijnselen verdwijnen weer zodra de consumptie van zoethout wordt gestopt. Suppletie van het mineraal [[kalium]] kan deze bijverschijnselen tegengaan.<ref name="PMID8191541">{{en}}Schambelan M. Licorice ingestion and blood pressure regulating hormones. (1994) Steroids 59:127-130. PMID 8191541.</ref> | In hoge doseringen kan de consumptie van zoethout resulteren in [[bijwerking]]en als [[hypertensie]], [[oedeem]], [[hoofdpijn]] en [[kortademigheid]]. Dergelijke verschijnselen treden in ongeveer 20% van de gevallen op. Voor dergelijke effecten zijn meestal doseringen van ten minste 10 tot 14 gram zoethoutwortel nodig, maar kan in individuele gevallen variëren tussen slechts 1 à 2 gram en bijna 30 gram in andere gevallen. Deze bijverschijnselen verdwijnen weer zodra de consumptie van zoethout wordt gestopt. Suppletie van het mineraal [[kalium]] kan deze bijverschijnselen tegengaan.<ref name="PMID8191541">{{en}}Schambelan M. ''Licorice ingestion and blood pressure regulating hormones''. (1994) Steroids 59:127-130. PMID 8191541.</ref> | ||
Zoethoutwortel wordt gebruikt bij personen met een tekort aan cortisol. Glycyrrhiza uralensis wordt in [[China]] gebruikt in combinatie met corticosteroïden in de vroege stadia van de [[ziekte van Addison]].<ref name="Chinese Herb Selection Guide">{{en}}Belanger CA. The Chinese Herb Selection Guide: A Traditional and Modern Clinical Repertory with a Summary Materia Medica for the Health Care Practitioner. Richmond, CA: Phytotech Databased Publishing Co.; 1997:763-764. ISBN 0965731030; ISBN 978-0965731034</ref> Het synergistische effect van zoethout op de cortisolwerking heeft aanleiding gegeven tot zorg wanneer mensen die al een hoge cortisolspiegel hebben zoethout zouden consumeren, hoewel in een klinisch onderzoek geen stijging werd gevonden van de plasma cortisolconcentraties bij gezonde vrijwilligers die acht weken lang dagelijks een heetwaterextract van 100 gram zoethoutwortel (equivalent met 0,7 g/d glycyrrhizinezuur) hadden geconsumeerd.<ref name="PMID2522135">{{en}}Forslund T, Fyhrquist F, Frøseth B, et al. Effects of licorice on plasma atrial natriuretic peptide in healthy volunteers. (1989) J Intern Med 225:95-99. PMID 2522135.</ref> | Zoethoutwortel wordt gebruikt bij personen met een tekort aan cortisol. Glycyrrhiza uralensis wordt in [[China]] gebruikt in combinatie met corticosteroïden in de vroege stadia van de [[ziekte van Addison]].<ref name="Chinese Herb Selection Guide">{{en}}Belanger CA. ''The Chinese Herb Selection Guide: A Traditional and Modern Clinical Repertory with a Summary Materia Medica for the Health Care Practitioner''. Richmond, CA: Phytotech Databased Publishing Co.; 1997:763-764. ISBN 0965731030; ISBN 978-0965731034</ref> Het synergistische effect van zoethout op de cortisolwerking heeft aanleiding gegeven tot zorg wanneer mensen die al een hoge cortisolspiegel hebben zoethout zouden consumeren, hoewel in een klinisch onderzoek geen stijging werd gevonden van de plasma cortisolconcentraties bij gezonde vrijwilligers die acht weken lang dagelijks een heetwaterextract van 100 gram zoethoutwortel (equivalent met 0,7 g/d glycyrrhizinezuur) hadden geconsumeerd.<ref name="PMID2522135">{{en}}Forslund T, Fyhrquist F, Frøseth B, et al. ''Effects of licorice on plasma atrial natriuretic peptide in healthy volunteers''. (1989) J Intern Med 225:95-99. PMID 2522135.</ref> | ||
==Contra-indicaties== | |||
Wie de neiging heeft tot hoge bloeddruk, dient geen zoethout te gebruiken, aangezien het [[glycyrrhizinezuur]] in het zoethout de bloeddruk verhoogt. De bloeddrukverhogende werking is bij zowel zoethout als drop beschreven en dit kan tot klinisch significante [[hypertensie]] leiden.<ref>Boganen H., van Hee K., Grundmeijer H.G.L.M., ''Hypertensie door consumptie van drop en zoethoutthee'', ''Ned Tijdschr Geneeskd.'' 2007;151:2825-8 https://www.ntvg.nl/artikelen/hypertensie-door-consumptie-van-drop-en-zoethoutthee/volledig</ref> | |||
{{Appendix|2= | {{Appendix|2= | ||
* {{en}}[[Monografie]]: (2005) | * {{en}}[[Monografie]]: (2005) ''Glycyrrhiza glabra. Monograph.'' in: ''Altern Med Rev'', jrg.10 (nr.3): p. 230-237. '''PMID 16164378''' [http://www.thorne.com/media/Licorice_Mono.pdf gratis volledige artikel] [https://altmedrev.com/wp-content/uploads/2019/02/v10-3-230.pdf andere link] | ||
{{Commonscat|Glycyrrhiza glabra}} | |||
---- | ---- | ||
{{References}} | {{References}} | ||
}} | }} | ||
{{ | {{Wikidata|Q257106}} | ||
[[Categorie:Specerij]] | [[Categorie:Specerij]] | ||
[[Categorie:Zoetstof]] | [[Categorie:Zoetstof]] | ||
[[en:liquorice]] | |||
Huidige versie van 29 aug 2023 om 00:21
| Zoethoutplant | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Zoethout met eetbare wortel | |||||||||||||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| soort | |||||||||||||||||||
| Glycyrrhiza glabra L. (1753) |
Zoethout zijn stukjes van de wortelstok van Glycyrrhiza glabra. Vooral vroeger werd dit als snoep gebruikt. Het sap van de zoethoutwortel is het basisingrediënt van drop.
Voorkomen
Glycyrrhyza glabra komt oorspronkelijk voor in Eurazië, Noord-Afrika en West-Azië. Inmiddels komt deze niet-bedreigde plant over de hele wereld voor.
Naamgeving
Zoethout in het algemeen heeft de wetenschappelijke benaming Glycyrrhiza, van het Grieks: γλυκόριζα, wat „zoete wortel” betekent (γλυκύς, zoet + (ῥίζα: wortel). Er zijn drie soorten in het geslacht Glycyrrhiza: Glycyrrhiza glabra L. (zoethout), de Glycyrrhiza echinata L. en de Glycyrrhiza uralensis. Deze planten worden alle gebruikt als sierplant in de tuin. Glycyrrhiza glabra wordt in Zuidoost-Europa voor het zoethout geteeld. In Zuid-Europa en het Midden-Oosten groeit Glycyrrhiza echinata en in China wordt Glycyrrhiza uralensis geteeld.
De Engelse naam voor zoethout is liquorice (in het Amerikaans Engels geschreven als: licorice ). Dit is afgeleid van de Latijnse/Griekse benaming Glycyrrhizha. Liquorice of licorice betekent in het Engels niet alleen zoethout, maar ook drop. De spelling liquorice is beïnvloed door de volksetymologische veronderstelling dat er een verband bestaat met het Latijnse woord liquor, dat ’vloeistof’ betekent.[1]
In Vlaanderen heet het ook wel kalissenhout, kalisjenhout, kalissiehout of gewoon kalisse, en wordt drop ook nog wel kalisse of kalisj genoemd (ook geschreven als caliche).[2]
Dit is een verbastering van het Franse woord voor zoethout, réglisse. Dit was op zijn beurt afkomstig van de uitspraak ricolice, wat zelf een vervorming is van licorice.
Snoep
Zoethoutstokjes werden vooral vroeger in snoepwinkeltjes verkocht. Het glycyrrhizinezuur dat verantwoordelijk is voor de zoete smaak, is 30 tot 50 keer zo sterk is als suiker, maar heeft geen schadelijke werking op de tanden.[3] Er moet flink op gekauwd en gezogen worden om de zoetstof te proeven. Toch werd zoethout, vooral door kinderen, graag als snoep gebruikt tot de snoepindustrie veel makkelijker te consumeren producten op de markt bracht.
Het sap uit de wortel is het basisingrediënt van drop, samen met zout salmiak: zoute drop bevat meer salmiak, maar ook zoete drop bevat het. In 1731 slaagde de Italiaan Giorgio Amarelli erin om het sap uit de wortel tot drop te verwerken. Op die manier werd de industriële verwerking van de zoethoutwortel mogelijk.[4]
Eigenschappen
Aan zoethout worden geneeskrachtige eigenschappen toegeschreven, en de wortel wordt gebruikt voor de bereiding van kruidenthee.
Glycyrrhiza heeft een lichte glucocorticoïde-achtige werking en werkt mogelijk synergistisch met cortisol. Inhoudsstoffen van de zoethoutwortel (voornamelijk glycyrrhizine, dat structureel verwant is aan corticosteroïden) kunnen zich binden aan glucocorticoidereceptoren en hebben een synergistisch effect op cortisol (verlenging van de halfwaardetijd door remming van het enzym 5-betareductase).[5] Echter, inhoudsstoffen van zoethout kunnen ook enkele van de immunosuppressieve effecten van grote hoeveelheden glucocorticoïden tegengaan.[6]
In hoge doseringen kan de consumptie van zoethout resulteren in bijwerkingen als hypertensie, oedeem, hoofdpijn en kortademigheid. Dergelijke verschijnselen treden in ongeveer 20% van de gevallen op. Voor dergelijke effecten zijn meestal doseringen van ten minste 10 tot 14 gram zoethoutwortel nodig, maar kan in individuele gevallen variëren tussen slechts 1 à 2 gram en bijna 30 gram in andere gevallen. Deze bijverschijnselen verdwijnen weer zodra de consumptie van zoethout wordt gestopt. Suppletie van het mineraal kalium kan deze bijverschijnselen tegengaan.[7]
Zoethoutwortel wordt gebruikt bij personen met een tekort aan cortisol. Glycyrrhiza uralensis wordt in China gebruikt in combinatie met corticosteroïden in de vroege stadia van de ziekte van Addison.[8] Het synergistische effect van zoethout op de cortisolwerking heeft aanleiding gegeven tot zorg wanneer mensen die al een hoge cortisolspiegel hebben zoethout zouden consumeren, hoewel in een klinisch onderzoek geen stijging werd gevonden van de plasma cortisolconcentraties bij gezonde vrijwilligers die acht weken lang dagelijks een heetwaterextract van 100 gram zoethoutwortel (equivalent met 0,7 g/d glycyrrhizinezuur) hadden geconsumeerd.[9]
Contra-indicaties
Wie de neiging heeft tot hoge bloeddruk, dient geen zoethout te gebruiken, aangezien het glycyrrhizinezuur in het zoethout de bloeddruk verhoogt. De bloeddrukverhogende werking is bij zowel zoethout als drop beschreven en dit kan tot klinisch significante hypertensie leiden.[10]
Bronnen, noten en/of referenties
|
Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator)