Goud (element)

Zie ook : goud (doorverwijzing), voor andere betekenissen van "goud".

---

Een goudklomp.

Goud / Aurum
Periodiek systeem H He Li Be B C N O F Ne Na Mg Al Si P S Cl Ar K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe Cs Ba * Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn Fr Ra ** Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Uut Uuq Uup Uuh Uus Uuo ↓ * La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu ** Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr
Algemeen
Naam	Goud / Aurum
Symbool	Au
Atoomnummer	79
Groep	Kopergroep
Periode	Periode 6
Blok	D blok
Reeks	Overgangsmetalen
Kleur	Geel metalliek
Chemische eigenschappen
Atoommassa (u)	196,97
Elektronenconfiguratie	[Xe]4f14 5d10 6s1
Oxidatietoestanden	+1, +3
Elektronegativiteit (Pauling)	2,45
Atoomstraal (pm)	144
1e ionisatiepotentiaal (kJ×mol-1)	890,13
2e ionisatiepotentiaal (kJ×mol-1)	1977,96
Fysische eigenschappen
Dichtheid (kg·m-3)	19320
Smeltpunt (K)	1337
Kookpunt (K)	3081
Aggregatietoestand	Vast
Smeltwarmte (kJ·mol-1)	12,55
Verdampingswarmte (kJ·mol-1)	334,40
Van der Waalse straal (pm)	166
Kristalstructuur	k.v.g. (bij kamertemp.)
Molair volume (m3·mol-1)	10,21 · 10−6
Geluidssnelheid (m·s-1)	1740
Specifieke warmte (J·kg-1·K-1)	128
Elektrische weerstand (μΩcm)	2,35
Warmtegeleiding (W·m-1·K-1)	317
SI-eenheden en standaardtemperatuur en -druk worden gebruikt, tenzij anders aangegeven

Goud is een scheikundig element met symbool Au (Latijn: aurum) en atoomnummer 79. Het is een geel metalliek overgangsmetaal. Het is al sinds de stroomculturen (Nabije Oosten van 3500 v.Chr. tot 800 v.Chr.) zeer gewaardeerd en is roestvrij, daarom wordt goud soms "de koning der metalen" genoemd.

Ontdekking

Zuiver goud is een dicht maar zacht metaal. Voor het gebruikt kan worden, moet het gezuiverd worden en voor de meeste doeleinden wordt het gemengd met andere materialen om het harder te maken. De zuiverheid van goud voor sieraden wordt gemeten in karaat; zuiver goud is 24 karaat. Veel voorkomende zuiverheidsgraden in Nederland zijn 14 karaat (58,5% goud), 18 karaat (75%) en 22 karaat (91,6%).

Goud wordt al lange tijd als waardevol metaal gezien. In Egyptische hiërogliefen van de 26e eeuw v.Chr. wordt al melding gemaakt van goud als betaalmiddel. Tot ongeveer halverwege de 20e eeuw na Chr. werd goud nog veelvuldig gebruikt voor munten.

In de oudheid was goud niet alleen bekend als waardevol, maar ging er ook magie van uit en stond het symbool voor zuiverheid. Alchemisten zijn lange tijd op zoek geweest naar de steen der wijzen, om andere materialen te transformeren in goud. Dat zij daar nooit in zijn geslaagd, is vanuit de huidige inzichten over de opbouw van atomen goed te verklaren.

In de 19e eeuw zijn er vooral in de Verenigde Staten en Australië veel goudbronnen ontdekt, hetgeen de befaamde goldrushes, of 'goudkoorts' tot gevolg had.

Het symbool van goud Au is de afkorting van het Latijnse aurum. De naam goud is afgeleid van de Indo-europese wortel *ghelwa, wat in het Sanskriet leidde tot jval.

Toepassingen

Als zuiver metaal is goud vrijwel onbruikbaar voor industriële toepassingen doordat het erg zacht is. In plaats daarvan wordt het veelvuldig gebruikt in legeringen omdat het element over uitstekende elektrische eigenschappen beschikt en zeer corrosiebestendig is. Sinds de 20e eeuw is goud praktisch onmisbaar in de industrie. Enkele toepassingen zijn:

• Kwalitatief hoogwaardige elektrische schakelaars, connectoren enz.
• In de ruimtevaart als coating voor kunstmanen omdat goud ultraviolette straling goed reflecteert.
• Hoewel het veelal is vervangen door andere metalen wordt in sommige monetaire stelsels goud (nog) gebruikt voor muntgeld.
• In veel elektronische componenten wordt goud gebruikt.
• De radioactieve isotoop ¹⁹⁵Au wordt gebruikt bij kankeronderzoek.
• Het dekken van papier- en muntgeld (zilver wordt daarbij ook gebruikt)
• In de geschiedenis van de mens was goud vanwege zijn glans en schaarsheid altijd een symbool van weelde. Huishoudelijke voorwerpen werden dan ook soms van goud gemaakt of verguld. Hetzelfde gold voor kunstwerken.
• De mooie glans en de goede corrosiebestendigheid maken goud een gewild metaal voor sieraden. 80% van al het goud wordt hiervoor gebruikt.
• Borduurwerk met gouddraad, eigenlijk slagmetaal.
• Kronen in de tandheelkunde

Opmerkelijke eigenschappen

Metallisch goud heeft een gele glanzende kleur. Zeer fijn verdeeld kan het ook andere kleuren zoals zwart of donkerpaars aannemen. Van alle bekende metalen die bij kamertemperatuur vast zijn, is goud, na lood, het makkelijkst te buigen en te vervormen. Een blokje goud van 1 gram kan worden geplet en gewalst tot een plaat bladgoud met een oppervlakte van 1 vierkante meter.

Goud is een zeer goede elektrische en thermische geleider en vrijwel inert.

Goudchemie

Goud staat bekend als een inert edelmetaal dat weinig reactiviteit vertoont. Het reageert bijvoorbeeld niet met zuurstof. Toch zijn er redelijk wat goudverbindingen bekend zoals goudhalogeniden en goudchalcogeniden. Het metaal is oplosbaar in koningswater waarbij het een AuCl₄^-ion vormt.

Met zwaardere elementen, zoals tellurium is de reactiviteit zelfs vrij groot. Goudtelluride is een mineraal en gouderts.

Goud vormt in de regel verbindingen met een oxidatiegetal +1 of +3. Er is echter ook een klein aantal verbindingen waarin het zelf als oxidator optreedt en oxidatiegetal -1 aanneemt, de auriden.

Verschijning

Door de relatieve inertheid komt goud veelal in ongebonden vorm in de natuur voor. Soms wordt het in grote hoeveelheden aangetroffen, maar meestal komt het voor als spore-element in mineralen. In vrijwel de gehele aardkorst komt goud in zeer lage concentraties voor in de mineralen petziet, calaveriet en sylvaniet. De hoeveelheden zijn echter voor commerciële winning volstrekt onrendabel. De hoogste concentraties worden sinds 1880 gevonden in Zuid-Afrika en zo'n twee derde van de gehele wereldproductie is uit dat land afkomstig. Andere grote goudmijnen bevinden zich in Nevada en South Dakota in de Verenigde Staten. Bij de belangrijkste goudproducerende landen horen (in 2001) ook Australië, Indonesië en China. Ongeveer twee derde van de winning gebeurt in open mijnen (dagbouw) en geeft grote hoeveelheden afval. Voor het goud van een ring van 10 gram met een gehalte van 18 karaat ontstaat 18000 kg afval. Twee bekende goudwinningsmethoden gebruiken het giftige natriumcyanide en eveneens giftige kwik volgens:

4 Au + 8 NaCN + O₂ + 2 H₂O → 4 NaAu(CN)₂ + 4 NaOH.

Het giftige natriumcyanide heeft onder andere een grote milieuramp veroorzaakt bij de Summitville mijn in Rio Grande County, Colorado in de Verenigde Staten.

Vooral vroeger werd kwik gebruikt omdat goud daarin oplost (goud-kwik amalgaam).

Gewoonlijk komt goud voor als fijne korrels, verspreid in een gesteente, of als onzichtbaar goud.

Isotopen

Stabielste isotopen
Iso	RA (%)	Halveringstijd	VV	VE (MeV)	VP
195Au	syn	168,10 d	EV	1,220	195Pt
197Au	100	stabiel met 118 neutronen

Er is één stabiele isotoop van goud bekend en ongeveer 18 instabiele, waarvan ¹⁹⁵Au met een halveringstijd van ruim 168 dagen het stabielst is.

Toxicologie en veiligheid

Voor het menselijk lichaam is zuiver goud onschadelijk en de meeste goudverbindingen zijn niet bijzonder giftig. Lever- en nierbeschadigingen, dermatitis en colitis kunnen echter ontstaan bij relatief hoge doses goudverbindingen (in de orde van grootte van wekelijks enkele tienden van een gram) zoals nodig bij de behandeling van reumatoïde artritis. Soms met dodelijke afloop.

Colloïdaal goud kan worden opgenomen door zogenaamde macrofagen, cellen die een belangrijke rol spelen bij het op gang houden van ontstekingsprocessen (zoals bij reuma), waarna deze worden gedood (en de ontsteking wordt geremd). Hiertoe wordt dit goud veelal geïnjecteerd in patiënten (omdat hoge doses nodig zijn voor effect).

Verder kan goud (als zogeheten spore-element) een belangrijke positieve rol spelen voor allerlei enzymatische processen; en dit kan waarschijnlijk optreden bij lage hoeveelheden in lichaam. Het menselijk lichaam (bij een gewicht van 70 kg) bevat van nature ca. 0,2 mg goud.

Handel en belegging

De goudprijs wordt bepaald per Troy ounce, dat is ongeveer gelijk aan 31,1 gram. Deze wordt uitgedrukt in een bepaald bedrag aan Amerikaanse dollars, te bepalen op de goudmarkt. In 2010 kwam de goudprijs op een recordstand te staan. Het vorige record dateerde van 21 januari 1980.

Vanwege de relatieve waardevastheid worden ook op het internet steeds meer sites geopend waar met virtueel bezit van goud kan worden betaald of gehandeld. Een voorbeeld van deze virtuele goud-currency is E-gold. Een ander voorbeeld is Goldmoney.

Consumptie van goud

Er zijn verschillende dranken waarin goud verwerkt is. Dit betreft 24 karaats bladgoud.

• Kimpun Sake
• Goldstrike
• Bruidstranen
• In Amerika begint het een rage te worden om colloïdaal goud in te nemen. Het zou gelukkig en gezond maken en ook de intelligentie met 20% verhogen. Daartoe worden doses goud ingenomen die de hoeveelheid goud die van nature in het lichaam aanwezig is vele malen overstijgen.

Taal

Het stoffelijk bijvoeglijk naamwoord van goud is gouden. Het oudere gulden wordt soms ook nog gehoord. Bedekt men iets met een laagje goud of goudverf, dan heet dat vergulden. Het woord Goud heeft in het taalgebruik zijn plaats veroverd als "waardevol" en/of "duurzaam", of wordt anders figuurlijk gebruikt, bijvoorbeeld:

• Een gouden bruiloft: 50-jarig huwelijksverjaardag
• Een gouden jubileum
• Gouden medaille
• De gouden plaat, voor veelverkochte muziekalbums
• Een rendabele belegging, een voetballer die veel scoort, een familielid waar men altijd kan op rekenen zijn "hun gewicht in goud waard".
• De gouden eeuw
• De gulden snede
• De gulden middenweg
• Het Gulden vlies
• De valuta gulden, oorspronkelijk een gouden munt.
• De ochtendstond heeft goud in de mond - een mooie zonsopkomst belooft een mooie dag
• Spreken is zilver, zwijgen is goud - het is soms wijzer niets te zeggen
• Het is niet alles goud wat er blinkt - niet alles is wat het lijkt
• Al draagt een aap een gouden ring, het is en blijft een lelijk ding - deze uitdrukking relativeert de macht van (gouden) sieraden om de drager een beter uiterlijk te geven

Als men iets als goud(en) wil laten doorgaan wat het feitelijk niet is: klatergoud. Een voorbeeld daarvan is gekkengoud (vgl. Engels: fool's gold) het mineraal pyriet, dat door zijn goudachtige uiterlijk geliefd was bij pseudoalchemisten en kwakzalvers.

Het woord goud wordt ook in de biologie gebruikt om dieren en planten een naam te geven. De naam 'gouden' kan zowel slaan op een gele kleur als op een goudachtige glans, vaak wordt het Latijnse aurata gebruikt. Voorbeelden zijn de plant goudenregen (Laburnum anagyroides) en de gouden pijlgifkikker (Dendrobates auratus), vanwege hun gele kleuren en de gouden tor (Cetonia aurata) vanwege de metaalachtige glans.

Zie ook

• Cupellatie
• Goud, mirre en wierook

Externe links

• (en) Worldwatch.org
• De actuele goudprijs

  Vrije mediabestanden over Gold op Wikimedia Commons

Chemische elementen en isotopen