Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Giordano Bruno: verschil tussen versies
(→Zie ook: Fix) |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
| (8 tussenliggende versies door 2 gebruikers niet weergegeven) | |||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
'''Giordano Bruno''' ([[Nola (Italië)|Nola]], [[januari]] [[1548]] – [[Rome (stad)|Rome]], [[17 februari]] [[1600]]) was een [[Italië| | '''Giordano Bruno''' ([[Nola (Italië)|Nola]], [[januari]] [[1548]] – [[Rome (stad)|Rome]], [[17 februari]] [[1600]]) was een [[Italië|Italiaans]] [[dominicanen|dominicaans]] [[priester]], [[filosoof]], [[astrologie|astroloog]] en [[magie|magiër]]. Hij was een aanhanger van de [[heliocentrische theorie]] van [[Nicolaas Copernicus|Copernicus]]. Bruno geloofde in een oneindig [[heelal]], met de [[zon]] als een ster tussen de andere, die ook [[Planeet|planeten]] hebben. Op religieus en filosofisch vlak was hij een aanhanger van het [[docetisme]] en het [[pantheïsme]]. Hiervoor werd hij in 1600 door de [[Inquisitie]] in [[Rome (stad)|Rome]] tot de [[brandstapel]] veroordeeld. Het is een bekend misverstand dat Bruno's opvattingen over de oneindigheid van het heelal hierbij een rol speelden.<!---Hij wordt door de [[vrijmetselarij]], [[gnosticisme|gnostici]], [[theosofie|theosofen]] en [[vrijdenker]]s beschouwd als een [[martelaar]] voor [[vrijdenker|de vrije gedachte]].---> | ||
== Geheugenkunstenaar == | == Geheugenkunstenaar == | ||
Bruno werd in [[Nola (Italië)|Nola]] bij [[Napels (stad)|Napels]] in Italië geboren en heette eerst Filippo Bruno. Zijn vader was de soldaat Giovanni Bruno. Toen hij 13 jaar was, ging hij naar de kloosterschool van de [[Dominicanen]] te Napels. In dit [[klooster (gebouw)|klooster]] had ook [[Thomas van Aquino]] geleefd en lesgegeven. Hij nam de naam Giordano aan toen hij met vijftien jaar toetrad tot de orde van [[ | Bruno werd in [[Nola (Italië)|Nola]] bij [[Napels (stad)|Napels]] in Italië geboren en heette eerst Filippo Bruno. Zijn vader was de soldaat Giovanni Bruno. Toen hij 13 jaar was, ging hij naar de kloosterschool van de [[Dominicanen]] te Napels. In dit [[klooster (gebouw)|klooster]] had ook [[Thomas van Aquino]] geleefd en lesgegeven. Hij nam de naam Giordano aan toen hij met vijftien jaar toetrad tot de orde van [[dominicanen]]. In 1572 werd hij tot priester gewijd. Hij bleek een bijzonder goed [[geheugen (mens)|geheugen]] te hebben en schreef enkele boeken over [[mnemotechniek]]. Bruno werd naar [[Rome (stad)|Rome]] ontboden om zijn [[geheugenkunst]]en aan de [[paus]] te vertonen. | ||
== Op de vlucht == | == Op de vlucht == | ||
Door zijn stellingname tegen verschillende [[theologie|theologische]] doctrines en dogma’s werd hij in 1576 voor het eerst | Door zijn stellingname tegen verschillende [[theologie|theologische]] doctrines en dogma’s werd hij in 1576 voor het eerst door de [[Inquisitie]] van [[ketterij]] verdacht. Hij ontvluchtte Napels en ging naar Rome, dat hij een paar maanden later eveneens moest ontvluchten, deze keer vanwege een valse moordaantijging. Bruno verliet ook de orde van de dominicanen. Hij kwam al gauw in [[Genève (stad)|Genève]] terecht, waar hij aansluiting zocht bij de volgelingen van [[Johannes Calvijn]], die hem korte tijd later [[excommunicatie|excommuniceerden]] omdat zij zijn ideeën als ketterij beoordeelden. | ||
== Astronoom in Frankrijk == | == Astronoom in Frankrijk == | ||
| Regel 11: | Regel 11: | ||
== Zwerven door Europa == | == Zwerven door Europa == | ||
Hij zwierf enige tijd door [[Engeland]] en [[Duitsland]], waar hij zich korte tijd in [[Maarten Luther| | Hij zwierf enige tijd door [[Engeland]] en [[Duitsland]], waar hij zich korte tijd in [[Maarten Luther|lutherse]] kring bevond. Ook de lutheranen excommuniceerden hem, waarop hij wederom vluchtte. Toen de strikte paus [[Sixtus V]] in 1590 stierf, meende Bruno dat de kust voor hem in Italië veilig was en waagde een terugkeer. Hij doceerde hierop enige tijd [[astronomie]] aan de [[Universiteit van Padua]], maar de leerstoel werd uiteindelijk aan [[Galileo Galilei]] gegeven. | ||
== Verbrand door de Inquisitie == | == Verbrand door de Inquisitie == | ||
Hij reisde door naar [[Venetië (stad)|Venetië]], waar hij in 1592 werd gearresteerd en uitgeleverd aan Rome, waar in 1593 zijn ruim zes jaren durende rechtszaak begon. Daar werd hij aangeklaagd voor | Hij reisde door naar [[Venetië (stad)|Venetië]], waar hij in 1592 werd gearresteerd en uitgeleverd aan Rome, waar in 1593 zijn ruim zes jaren durende rechtszaak begon. Daar werd hij aangeklaagd voor ketterij. In de aanklacht speelden het [[docetisme]] en de ontkenning van een persoonlijke [[God (algemeen)|God]], die uit Bruno’s eerder [[pantheïsme|pantheïstisch]] aangeklede overtuiging voortvloeien, de belangrijkste rol. Dit leidde weer tot andere beschuldigingen, die betrekking hadden op Bruno’s uitspraken over de [[Drie-eenheid]], de [[transsubstantiatie]]leer, de [[ziel (filosofie)|ziel]], het [[Priester#Rooms-Katholieke Kerk|priesterlijk ambt]] en het [[Laatste Oordeel]]. | ||
Het is een | Het is een bekende misvatting dat Bruno’s opvattingen over de oneindigheid van het heelal een rol speelden, maar kosmologische opvattingen spelen bij de verwoording van de katholieke heilsleer geen rol. Een eeuw voor Bruno had [[kardinaal (geestelijke)|kardinaal]] [[Nicolaas van Cusa]] al geopperd dat het heelal oneindig groot moest zijn. | ||
Tijdens het proces verbleef Bruno in de gevangenis. Omdat hij zijn voornaamste stellingen niet wilde herroepen | Tijdens het proces verbleef Bruno in de gevangenis. Omdat hij zijn voornaamste stellingen niet wilde herroepen – andere wel – werd hij op 8 februari 1600 wegens ketterij veroordeeld tot de dood op de brandstapel. Hij antwoordde: | ||
:''„Misschien spreken jullie, mijn rechters, dit vonnis met meer angst uit dan waarmee ik het onderga.”'' | :''„Misschien spreken jullie, mijn rechters, dit vonnis met meer angst uit dan waarmee ik het onderga.”'' | ||
| Regel 27: | Regel 25: | ||
== Erkenning, geen rehabilitatie == | == Erkenning, geen rehabilitatie == | ||
In 1889 werd op de plaats waar hij verbrand werd, op het [[Campo de' Fiori]], een standbeeld opgericht door de [[Carbonari]], dat kijkt in de richting van [[Vaticaanstad|het Vaticaan]]. [[ | In 1889 werd op de plaats waar hij verbrand werd, op het [[Campo de' Fiori]], een standbeeld opgericht door de [[Carbonari]], dat kijkt in de richting van [[Vaticaanstad|het Vaticaan]]. Paus [[Leo XIII]] veroordeelde dit eerbetoon.{{feit||2009|06|12}} In 1942 verklaarde [[Kardinaal (geestelijke)|kardinaal]] [[Giovanni Mercati]] dat Bruno terecht door de Kerk veroordeeld was, „onafhankelijk van hoe men de ten uitvoer gelegde doodstraf zou willen beoordelen”.{{feit||2009|06|12}} Paus [[Johannes Paulus II]] heeft zich op 17 december 1999, tijdens een theologisch congres, officieel geëxcuseerd namens de Katholieke Kerk voor het feit dat Bruno op de brandstapel was beland.{{feit||2009|06|12}} In het jaar 2000 verklaarde kardinaal [[Angelo Sodano]] dat de executie van Bruno een „droevige gebeurtenis” was. Evenwel wees Sodano erop, dat in tegenstelling tot de algemene visie, de Romeinse inquisiteurs bij de wereldlijke autoriteiten hebben gepoogd het leven van Bruno te sparen, waarbij zij alle middelen aanwendden om Bruno te redden voor de doodstraf; Bruno werd echter ook als politiek vijand beschouwd.<ref>{{Aut|Seife, Charles}}, ''Vatican Regrets Burning Cosmologist'', in ScienceNOW, March 1st, 2000.</ref> Giordano Bruno werd echter niet [[rehabilitatie (politiek)|gerehabiliteerd]], aangezien de door hem gepropageerde denkbeelden onverenigbaar zijn met die van de [[Rooms-Katholieke Kerk]]. | ||
== Vernoemingen en andere vormen van eerbetoon== | == Vernoemingen en andere vormen van eerbetoon== | ||
* Op 9 juni 1889 werd op de plaats waar hij verbrand werd, op het [[Campo de' Fiori]] in Rome, een standbeeld opgericht door de [[Carbonari]].<ref>[ | * Op 9 juni 1889 werd op de plaats waar hij verbrand werd, op het [[Campo de' Fiori]] in Rome, een standbeeld opgericht door de [[Carbonari]].<ref>[https://www.dbnl.org/tekst/_gid001189001_01/_gid001189001_01_0015.php ''Giordano Bruno en zijn standbeeld''], in: {{ts.|De Gids}}, Jaargang 54, P. N. van Kampen & zoon, Amsterdam 1890, p. 343</ref> Dit standbeeld ’kijkt’ in de richting van [[Vaticaanstad|het Vaticaan]]. | ||
* In de Duitse plaats [[Helmstedt (stad)|Helmstedt]], waar Giordano Bruno enige tijd verbleef, | * In de Duitse plaats [[Helmstedt (stad)|Helmstedt]], waar Giordano Bruno enige tijd verbleef, werd een gedenksteen voor hem aangebracht. | ||
* In | * In 2008 onthulde de Giordano Bruno Stiftung<ref>{{de}}[https://www.giordano-bruno-stiftung.de/ Giordano Bruno Stiftung] website</ref> samen met andere humanistische en vrijdenkersorganisaties een monument voor hem in [[Berlijn]]. | ||
* | * Op 17 februari, Giordani’s sterfdag, demonstreren elk jaar een aantal wetenschappers rond zijn standbeeld op de Campo di Fiori in Rome. | ||
* Op Facebook werd een oproep tot eerherstel gelanceerd. | * Op Facebook werd een oproep tot eerherstel gelanceerd. | ||
* In [[Utrecht (stad)|Utrecht]] noemde de [[leefgemeenschap]] van de | * In [[Utrecht (stad)|Utrecht]] noemde de [[leefgemeenschap]] van de dominicaanse [[communiteit]] [[Andreas (apostel)|Sint-Andreas]] hun pand ''Giordano Brunohuis''. | ||
* De krater op de [[Maan]] Giordano Bruno, op 103° Oosterlengte, 36° Noorderbreedte. | * De krater op de [[Maan]] Giordano Bruno, op 103° Oosterlengte, 36° Noorderbreedte. Er werd geopperd dat deze gevormd werd door een meteoorinslag in 1178, getuigen vijf Engelse monniken.<ref>{{Aut|J. B. Hartung}}, [https://adsabs.harvard.edu/full/1976Metic..11..187H ''Was the formation of a 20-km-diameter impact crater on the moon observed on June 18, 1178''], in: Meteoritics, vol. 11, 30 september, 1976, p. 187-194.</ref> | ||
* In Duitsland bestaat de „[ | * In Duitsland bestaat de „[https://www.giordano-bruno-stiftung.de/ Giordano Bruno Stiftung, Stiftung zur Förderung des evolutionären Humanismus]”, een humanistische vereniging | ||
== Publicaties == | == Publicaties == | ||
| Regel 60: | Regel 58: | ||
* [[Renaissancefilosofie]] | * [[Renaissancefilosofie]] | ||
{{Appendix|Weblinks|2= | |||
* https://www.renaissanceastrology.com/bruno.html | |||
* [https://www.humanistischecanon.nl/ketters/giordgiordano_bruno__1548_1600_ Giordano Bruno (1548–1600)] op humanistischecanon.nl | |||
* [https://galileo.rice.edu/chr/bruno.html Biografie] | |||
* [https://asv.vatican.va/en/doc/1597.htm Samenvatting van het proces (1597)], bewaard in het [[Archivio Segreto Vaticano]] | |||
{{CathEn|03016a}} | |||
{{EB|giordano-bruno|Giordano Bruno}} | |||
{{Commonscat|Giordano Bruno}} | {{Commonscat|Giordano Bruno}} | ||
{{Facebook|id=Giordano-Bruno/136255829768677|name=Oproep tot eerherstel}} | |||
;Verwijzingen | ;Verwijzingen | ||
{{references}} | {{references}} | ||
| Regel 77: | Regel 76: | ||
[[Categorie:Filosoof uit de Renaissance]] | [[Categorie:Filosoof uit de Renaissance]] | ||
[[Categorie:Italiaans geëxecuteerd persoon]] | [[Categorie:Italiaans geëxecuteerd persoon]] | ||
[[Categorie: | [[Categorie:Renaissance-humanist]] | ||
[[Categorie:Italiaans astronoom]] | [[Categorie:Italiaans astronoom]] | ||
[[Categorie:Italiaans filosoof]] | [[Categorie:Italiaans filosoof]] | ||
| Regel 83: | Regel 82: | ||
[[Categorie:Kosmoloog]] | [[Categorie:Kosmoloog]] | ||
[[Categorie:Pantheïst]] | [[Categorie:Pantheïst]] | ||
[[Categorie:Geboren in 1548]] | |||
[[Categorie:Overleden in 1600]] | |||
Huidige versie van 3 nov 2024 om 19:38
Giordano Bruno (Nola, januari 1548 – Rome, 17 februari 1600) was een Italiaans dominicaans priester, filosoof, astroloog en magiër. Hij was een aanhanger van de heliocentrische theorie van Copernicus. Bruno geloofde in een oneindig heelal, met de zon als een ster tussen de andere, die ook planeten hebben. Op religieus en filosofisch vlak was hij een aanhanger van het docetisme en het pantheïsme. Hiervoor werd hij in 1600 door de Inquisitie in Rome tot de brandstapel veroordeeld. Het is een bekend misverstand dat Bruno's opvattingen over de oneindigheid van het heelal hierbij een rol speelden.
Geheugenkunstenaar
Bruno werd in Nola bij Napels in Italië geboren en heette eerst Filippo Bruno. Zijn vader was de soldaat Giovanni Bruno. Toen hij 13 jaar was, ging hij naar de kloosterschool van de Dominicanen te Napels. In dit klooster had ook Thomas van Aquino geleefd en lesgegeven. Hij nam de naam Giordano aan toen hij met vijftien jaar toetrad tot de orde van dominicanen. In 1572 werd hij tot priester gewijd. Hij bleek een bijzonder goed geheugen te hebben en schreef enkele boeken over mnemotechniek. Bruno werd naar Rome ontboden om zijn geheugenkunsten aan de paus te vertonen.
Op de vlucht
Door zijn stellingname tegen verschillende theologische doctrines en dogma’s werd hij in 1576 voor het eerst door de Inquisitie van ketterij verdacht. Hij ontvluchtte Napels en ging naar Rome, dat hij een paar maanden later eveneens moest ontvluchten, deze keer vanwege een valse moordaantijging. Bruno verliet ook de orde van de dominicanen. Hij kwam al gauw in Genève terecht, waar hij aansluiting zocht bij de volgelingen van Johannes Calvijn, die hem korte tijd later excommuniceerden omdat zij zijn ideeën als ketterij beoordeelden.
Astronoom in Frankrijk
Diep teleurgesteld door de onverdraagzaamheid van de calvinisten vertrok hij in 1579 via Lyon naar Toulouse waar hij docent werd. Hij probeerde terug te keren tot de Katholieke Kerk, maar kreeg geen absolutie. In 1581 ging hij naar Parijs. In de zeven jaar na 1579 publiceerde hij twintig boeken, onder andere over geheugentraining en de theorieën van Copernicus. In De l’Infinito, Universo e Mondi bracht hij de idee naar voren dat sterren eigenlijk niets anders dan zonnen zijn, waaromheen planeten cirkelen. In een oneindig heelal zouden er oneindig vele werelden en oneindig vele intelligente wezens leven, volgens Giordano Bruno. In zijn Franse tijd schreef hij ook zijn 120 stellingen tegen de natuurleer van Aristoteles, een belangrijk onderdeel van het thomisme.
Zwerven door Europa
Hij zwierf enige tijd door Engeland en Duitsland, waar hij zich korte tijd in lutherse kring bevond. Ook de lutheranen excommuniceerden hem, waarop hij wederom vluchtte. Toen de strikte paus Sixtus V in 1590 stierf, meende Bruno dat de kust voor hem in Italië veilig was en waagde een terugkeer. Hij doceerde hierop enige tijd astronomie aan de Universiteit van Padua, maar de leerstoel werd uiteindelijk aan Galileo Galilei gegeven.
Verbrand door de Inquisitie
Hij reisde door naar Venetië, waar hij in 1592 werd gearresteerd en uitgeleverd aan Rome, waar in 1593 zijn ruim zes jaren durende rechtszaak begon. Daar werd hij aangeklaagd voor ketterij. In de aanklacht speelden het docetisme en de ontkenning van een persoonlijke God, die uit Bruno’s eerder pantheïstisch aangeklede overtuiging voortvloeien, de belangrijkste rol. Dit leidde weer tot andere beschuldigingen, die betrekking hadden op Bruno’s uitspraken over de Drie-eenheid, de transsubstantiatieleer, de ziel, het priesterlijk ambt en het Laatste Oordeel.
Het is een bekende misvatting dat Bruno’s opvattingen over de oneindigheid van het heelal een rol speelden, maar kosmologische opvattingen spelen bij de verwoording van de katholieke heilsleer geen rol. Een eeuw voor Bruno had kardinaal Nicolaas van Cusa al geopperd dat het heelal oneindig groot moest zijn.
Tijdens het proces verbleef Bruno in de gevangenis. Omdat hij zijn voornaamste stellingen niet wilde herroepen – andere wel – werd hij op 8 februari 1600 wegens ketterij veroordeeld tot de dood op de brandstapel. Hij antwoordde:
- „Misschien spreken jullie, mijn rechters, dit vonnis met meer angst uit dan waarmee ik het onderga.”
Het vonnis werd voltrokken op 17 februari 1600. Zijn boeken werden door de Katholieke Kerk op de lijst van verboden boeken (Index) gezet.
Erkenning, geen rehabilitatie
In 1889 werd op de plaats waar hij verbrand werd, op het Campo de' Fiori, een standbeeld opgericht door de Carbonari, dat kijkt in de richting van het Vaticaan. Paus Leo XIII veroordeelde dit eerbetoon.[feit?] In 1942 verklaarde kardinaal Giovanni Mercati dat Bruno terecht door de Kerk veroordeeld was, „onafhankelijk van hoe men de ten uitvoer gelegde doodstraf zou willen beoordelen”.[feit?] Paus Johannes Paulus II heeft zich op 17 december 1999, tijdens een theologisch congres, officieel geëxcuseerd namens de Katholieke Kerk voor het feit dat Bruno op de brandstapel was beland.[feit?] In het jaar 2000 verklaarde kardinaal Angelo Sodano dat de executie van Bruno een „droevige gebeurtenis” was. Evenwel wees Sodano erop, dat in tegenstelling tot de algemene visie, de Romeinse inquisiteurs bij de wereldlijke autoriteiten hebben gepoogd het leven van Bruno te sparen, waarbij zij alle middelen aanwendden om Bruno te redden voor de doodstraf; Bruno werd echter ook als politiek vijand beschouwd.[1] Giordano Bruno werd echter niet gerehabiliteerd, aangezien de door hem gepropageerde denkbeelden onverenigbaar zijn met die van de Rooms-Katholieke Kerk.
Vernoemingen en andere vormen van eerbetoon
- Op 9 juni 1889 werd op de plaats waar hij verbrand werd, op het Campo de' Fiori in Rome, een standbeeld opgericht door de Carbonari.[2] Dit standbeeld ’kijkt’ in de richting van het Vaticaan.
- In de Duitse plaats Helmstedt, waar Giordano Bruno enige tijd verbleef, werd een gedenksteen voor hem aangebracht.
- In 2008 onthulde de Giordano Bruno Stiftung[3] samen met andere humanistische en vrijdenkersorganisaties een monument voor hem in Berlijn.
- Op 17 februari, Giordani’s sterfdag, demonstreren elk jaar een aantal wetenschappers rond zijn standbeeld op de Campo di Fiori in Rome.
- Op Facebook werd een oproep tot eerherstel gelanceerd.
- In Utrecht noemde de leefgemeenschap van de dominicaanse communiteit Sint-Andreas hun pand Giordano Brunohuis.
- De krater op de Maan Giordano Bruno, op 103° Oosterlengte, 36° Noorderbreedte. Er werd geopperd dat deze gevormd werd door een meteoorinslag in 1178, getuigen vijf Engelse monniken.[4]
- In Duitsland bestaat de „Giordano Bruno Stiftung, Stiftung zur Förderung des evolutionären Humanismus”, een humanistische vereniging
Publicaties
- La Cena delle Ceneri (De maaltijd op Aswoensdag)
- Della Causa, Principio et Uno (De oorzaak, het eerste begin en de ene, 1584),
- Lo Spaccio de la Bestia Trionfante (De verdrijving van het zegevierende beest, 1584)
- De gl’Heroici Furori (Heldhaftige woede, 1585)
- Amyntas (gedicht gebaseerd op Torquato Tasso, 1585)
- De umbris idearum (De schaduw van de ideeën, 1582),
- Ars Memoriae (De kunst van het geheugen, 1582),
- Cantus Circaeus (Het lied van Circe, 1582)
- De l’Infinito, Universo e Mondi (Over het oneindige, het heelal en de werelden)
- Il primo libro della Clavis Magna, ovvero, Il trattato sull’ intelligenza artificiale, a cura di Claudio D’Antonio, Di Renzo Editore
- Il secondo libro della Clavis Magna, ovvero, Il Sigillo dei Sigilli, a cura di Claudio D’Antonio, Di Renzo Editore
- Il terzo libro della Clavis Magna, ovvero, La logica per immagini, a cura di Claudio D’Antonio, Di Renzo Editore
- Il quarto libro della Clavis Magna, ovvero, L’arte di inventare con Trenta Statue, a cura di Claudio D’Antonio, Di Renzo Editore
- L’incantesimo di Circe, a cura di Claudio D’Antonio, Di Renzo Editore
- De Umbris Idearum, a cura di Claudio D’Antonio, Di Renzo Editore
Zie ook
Weblinks
|
| Filosofen uit de Middeleeuwen en de Renaissance |
|---|