Synode van Emden

De Synode van Emden vond plaats van 4 tot en met 13 oktober 1571 in de stad Emden, gelegen in het huidige Duitsland. Het was de eerste nationale synode van de Nederlandse Gereformeerde Kerk en had een beslissende invloed op de presbyteriaans-synodale kerkorde in de Gereformeerde Kerk tot op heden. De synode speelde een sleutelrol in de organisatie en het vastleggen van de basisprincipes van de Nederlandse gereformeerde kerken.

Achtergrond

De Synode van Emden vond plaats in een periode van religieuze vervolging en politieke onrust in de Nederlanden. De Nederlandse Opstand tegen het Spaanse bewind was in volle gang, en de protestantse gelovigen werden zwaar vervolgd door de Spaanse autoriteiten die het katholicisme steunden. Veel protestanten zochten toevlucht in naburige landen, waaronder Duitsland, waar ze meer vrijheid hadden om hun geloof te belijden.

Voorbereidingen en verloop

De uitnodigingen voor de Synode werden opgesteld in Heidelberg en gedateerd op 30 juni 1571. Ze werden ondertekend door Petrus Datheen, Jean Taffin (Johannes Tafinnus) en Petrus Colonius. Aanvankelijk werd Keulen voorgesteld als vergaderplaats, maar omdat men ook bezoekers uit Engeland verwachtte, vond men Emden beter geschikt. Toen de deelnemers uit Engeland niet opdaagden, vertraagde dit het begin van de synode, zodat deze pas op 4 oktober geopend werd. Mogelijk kregen de Engelse genodigden niet op tijd een reisvergunning van de Engelse autoriteiten.

De synode vond plaats in de ’Stadthalle’, een magazijn, ontworpen door de Antwerpse stadsbouwmeester Laurens van Steenwinkel, aan de Falderndelft, een deel van de historische haven van Emden. Het gebouw was inmiddels ingericht als kerkgebouw voor de Franstalige vluchtelingen.

De synode vond plaats zonder inmenging van de burgerlijke autoriteiten. Het uitvoeren van de besluiten van de synode viel ook niet onder de bevoegdheden van de staat, maar was enkel de taak van de gereformeerde kerkgemeente.

De besluiten van de synode werden ondertekend door 29 aanwezigen. Gaspar van der Heyden, protestants pastor (predikant) te Frankenthal, fungeerde als praeses, Jean Taffin (Joannes Taffinus), pastor van de Franse vluchtelingengemeente in Heidelberg, als assessor, Johannes Kerckhoven (Polyander), pastor van de Franse gemeente in Emden, als secretaris. Het is niet duidelijk of er buiten de 29 ondertekenaars nog andere aanwezigen waren, die niet ondertekenden. Diegenen die ondertekenden, waren afkomstig uit Nederlandse of Franse/Waalse kerkgemeenten in Duitsland: Aken, Emden, Emmerich, Frankenthal, Heidelberg, Keulen, Wesel, of uit Antwerpen, Gent, Amsterdam, Brielle en West-Friesland. De helft van hen woonde inmiddels in de Oost-Friese vluchtelingengemeenten.

Belangrijke besluiten

• Kerkenordening: Een van de belangrijkste uitkomsten van de Synode van Emden was de vaststelling van een kerkenordening. Deze ordonnantie bepaalde de structuur en organisatie van de kerk, inclusief het bestuur door ouderlingen en diakenen, de rol van predikanten, en de werking van kerkenraden, classes en synoden. Dit was essentieel om de eenheid en cohesie binnen de gereformeerde kerken te waarborgen.

• Confessie: De synode bevestigde ook de belijdenisgeschriften als de basis van het geloof. De Nederlandse Geloofsbelijdenis (Confessio Belgica) en de Heidelbergse Catechismus werden officieel erkend als leidende documenten voor de Nederlandse gereformeerde kerken.

• Opleiding en Toezicht: Er werd besloten dat predikanten goed opgeleid moesten zijn en regelmatig gecontroleerd moesten worden om de zuiverheid van de leer te waarborgen. Dit was een reactie op de noodzaak om een goed opgeleide geestelijkheid te hebben die bestand was tegen zowel katholieke als andere protestantse invloeden.

• Gemeenteleven: De synode legde ook nadruk op het belang van het gemeenteleven en de rol van de kerk in het dagelijks leven van de gelovigen. Er werd veel aandacht besteed aan de liturgie, de prediking, en het onderlinge pastoraat.

Invloed

De besluiten van de Synode van Emden hadden een blijvende invloed op de Nederlandse gereformeerde kerken. De vastgestelde kerkenordening en de erkenning van de belijdenisgeschriften zorgden voor een sterke organisatorische basis en een duidelijke theologische identiteit. Dit hielp de gereformeerde kerken om te overleven en zelfs te groeien, ondanks de voortdurende vervolgingen en de politieke chaos van de tijd.

De synode markeerde ook het begin van een netwerk van gereformeerde kerken die elkaar ondersteunden en samenwerkten, wat cruciaal was voor het voortbestaan en de verspreiding van het protestantse geloof in de Nederlanden. Het succes van de Synode van Emden werd gevolgd door andere synodes, waaronder de beroemde Synode van Dordrecht (1618-1619), die verdere dogmatische en organisatorische kwesties zou behandelen.

Conclusie

De Synode van Emden was een historisch en cruciaal evenement voor de Nederlandse gereformeerde kerken. Het legde de basis voor hun organisatie en geloofsprincipes in een tijd van vervolging en conflict. De besluiten die tijdens de synode werden genomen, hebben bijgedragen aan de veerkracht en het succes van het Nederlandse protestantisme in de daaropvolgende eeuwen.

Noten

Bronnen en weblinks

• Kerkorde en acta Emden (1571) op kerkrecht.nl
• (de) https://www.emder-synode-1571.de

  450 Years Synod of Emden op YouTube