Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Middellandse Zee: verschil tussen versies
(https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Middellandse_Zee&oldid=51811664) |
(Niet-bestaande bestanden verwijderd) |
||
| Regel 2: | Regel 2: | ||
| naam = Middellandse Zee | | naam = Middellandse Zee | ||
| zee = | | zee = | ||
| afbeelding = | | afbeelding = | ||
| locatie = tussen [[Zuid-Europa]], West-Azië en Noord-Afrika | | locatie = tussen [[Zuid-Europa]], West-Azië en Noord-Afrika | ||
| km2 = 2,5 miljoen km² | | km2 = 2,5 miljoen km² | ||
| Regel 9: | Regel 9: | ||
| afbeelding2 = Mediterranean Relief.jpg | | afbeelding2 = Mediterranean Relief.jpg | ||
| onderschrift2= Middellandse Zee staatkundig | | onderschrift2= Middellandse Zee staatkundig | ||
| afbeelding3 = | | afbeelding3 = | ||
| onderschrift3= | | onderschrift3= | ||
| afbeelding4 = | | afbeelding4 = | ||
| onderschrift4= | | onderschrift4= | ||
}} | }} | ||
De '''Middellandse Zee''' is gelegen tussen [[Zuid-Europa]], [[West-Azië]] en [[Noord-Afrika]]. De zee is 3850 km lang en heeft een gemiddelde breedte van 600 km. De gemiddelde diepte is ongeveer 1430 m en de totale oppervlakte is ongeveer 2,5 miljoen km². De omtrek is 46.000 kilometer. Het diepste punt van 5.267 meter is in de [[Ionische Zee]] dicht bij de Griekse kust ten zuidwesten van [[Pylos (Griekenland)|Pylos]] en het wordt ook wel de Calypsodiepte genoemd.<ref>American Meteorological Society, http://journals.ametsoc.org/doi/full/10.1175/JPO-D-15-0198.1</ref> | De '''Middellandse Zee''' is gelegen tussen [[Zuid-Europa]], [[West-Azië]] en [[Noord-Afrika]]. De zee is 3850 km lang en heeft een gemiddelde breedte van 600 km. De gemiddelde diepte is ongeveer 1430 m en de totale oppervlakte is ongeveer 2,5 miljoen km². De omtrek is 46.000 kilometer. Het diepste punt van 5.267 meter is in de [[Ionische Zee]] dicht bij de Griekse kust ten zuidwesten van [[Pylos (Griekenland)|Pylos]] en het wordt ook wel de Calypsodiepte genoemd.<ref>American Meteorological Society, http://journals.ametsoc.org/doi/full/10.1175/JPO-D-15-0198.1</ref> | ||
| Regel 60: | Regel 60: | ||
== Geschiedenis == | == Geschiedenis == | ||
Tot 38 miljoen jaar geleden maakte dit gebied deel uit van het westelijk deel van de [[Tethysoceaan]]. De verbinding met de oostelijke oceanen werd verbroken en zo ontstond de Middellandse Zee in min of meer de huidige vorm.<ref>[https://web.archive.org/web/20041129074706/http://www-sst.unil.ch/Research/Plate_Tecto/alp_tet_main.htm#oxfordian Paleogeographic maps]</ref><ref>[https://the-sieve.com/2013/02/09/great-moments-in-earth-history-the-messinian-salinity-crisis-and-the-zanclean-flood/ Great Moments in Earth History: The Messinian Salinity Crisis and the Zanclean Flood]</ref> Ongeveer 6 miljoen jaar geleden werd de verbinding met de Atlantische Oceaan regelmatig onderbroken. Door verdamping van het water droogde de Middellandse Zee op en veranderde in een zoutwoestijn. Hierdoor zijn onder de zeebodem nu nog dikke zoutlagen te vinden. Deze situatie duurde 700 duizend jaar, waarna 5,3 miljoen jaar geleden door tektonische bewegingen de [[Straat van Gibraltar]] ontstond en het zeewater via een gigantische waterval, de [[Zancleanvloed]], het Middellandse Zeebassin binnenstroomde.<ref>[http://www.educapoles.org/nl/news/news_detail/waar_komt_het_water_van_de_middellandse_zee_vandaan Waar komt het water van de Middellandse Zee vandaan?] educapoles.org (laatste twee hoofdstukken)</ref> | Tot 38 miljoen jaar geleden maakte dit gebied deel uit van het westelijk deel van de [[Tethysoceaan]]. De verbinding met de oostelijke oceanen werd verbroken en zo ontstond de Middellandse Zee in min of meer de huidige vorm.<ref>[https://web.archive.org/web/20041129074706/http://www-sst.unil.ch/Research/Plate_Tecto/alp_tet_main.htm#oxfordian Paleogeographic maps]</ref><ref>[https://the-sieve.com/2013/02/09/great-moments-in-earth-history-the-messinian-salinity-crisis-and-the-zanclean-flood/ Great Moments in Earth History: The Messinian Salinity Crisis and the Zanclean Flood]</ref> Ongeveer 6 miljoen jaar geleden werd de verbinding met de Atlantische Oceaan regelmatig onderbroken. Door verdamping van het water droogde de Middellandse Zee op en veranderde in een zoutwoestijn. Hierdoor zijn onder de zeebodem nu nog dikke zoutlagen te vinden. Deze situatie duurde 700 duizend jaar, waarna 5,3 miljoen jaar geleden door tektonische bewegingen de [[Straat van Gibraltar]] ontstond en het zeewater via een gigantische waterval, de [[Zancleanvloed]], het Middellandse Zeebassin binnenstroomde.<ref>[http://www.educapoles.org/nl/news/news_detail/waar_komt_het_water_van_de_middellandse_zee_vandaan Waar komt het water van de Middellandse Zee vandaan?] educapoles.org (laatste twee hoofdstukken)</ref> | ||
=== De mens === | === De mens === | ||
Huidige versie van 18 aug 2018 om 15:27
| Middellandse Zee | ||
| Locatie | tussen Zuid-Europa, West-Azië en Noord-Afrika | |
| Oppervlakte | 2,5 miljoen km² | |
| Afbeeldingen | ||
| Middellandse Zee staatkundig | ||
| Middellandse Zee staatkundig | ||
De Middellandse Zee is gelegen tussen Zuid-Europa, West-Azië en Noord-Afrika. De zee is 3850 km lang en heeft een gemiddelde breedte van 600 km. De gemiddelde diepte is ongeveer 1430 m en de totale oppervlakte is ongeveer 2,5 miljoen km². De omtrek is 46.000 kilometer. Het diepste punt van 5.267 meter is in de Ionische Zee dicht bij de Griekse kust ten zuidwesten van Pylos en het wordt ook wel de Calypsodiepte genoemd.[1]
Geografie
De Middellandse Zee is een intercontinentale middellandse zee of middelzee, die tevens de grens vormt tussen Europa en Afrika en gedeeltelijk ook die tussen Europa en Azië. De Middellandse Zee is via de Straat van Gibraltar (tussen Spanje en Marokko) verbonden met de Atlantische Oceaan en via de Bosporus met de Zwarte Zee.[noten 1] De verbinding met de Rode Zee is een kunstmatige en verloopt via het Suezkanaal dat in Egypte ligt.
De Middellandse Zeekust wordt begrensd door in totaal 21 landen.[2]
Zeeën
Tot de Middellandse Zee behoren ook de Adriatische Zee ten oosten van Italië, de Egeïsche Zee tussen Griekenland en Aziatisch Turkije, de Kretenzische Zee het zuidelijk gedeelte van de Egeïsche Zee gelegen ten noorden van Kreta en ten zuiden van de Cycladen, de Ionische Zee tussen Italië en Griekenland, de Tyrreense Zee ten westen van Italië, de Ligurische Zee ten noorden van Corsica, de Levantijnse Zee ten oosten van Cyprus, de Zee van Alborán tussen Spanje en Marokko, de Balearische Zee tussen Spanje en de Balearen en de Libische Zee tussen Libië en Kreta.
De Middellandse Zee bestaat zelf uit twee hoofdbekkens, een westelijk en een oostelijk, die van elkaar zijn gescheiden door een 400 m diep gelegen plateau tussen Sicilië en Tunesië. Het westelijke bekken heeft een oppervlakte van 860 000 km².[2]
Eilanden
De belangrijkste eilanden gelegen in de Middellandse Zee zijn:
- in het westen: de Balearen, met Majorca, Minorca en Ibiza
- centraal: Corsica, Sardinië, Sicilië, Malta en Djerba
- in het oosten: Kreta, Lesbos, Rodos en Cyprus
Landen
Landen die aan de Middellandse Zee grenzen zijn:
- in het noordwesten en noorden: Spanje, Frankrijk, Monaco, Italië, Slovenië, Kroatië, Bosnië en Herzegovina, Montenegro, Albanië
- in het noordoosten en oosten: Griekenland, Turkije, Syrië, Libanon en Israël
- aan de zuidzijde: Egypte, Libië, Tunesië, Algerije en Marokko
- eilandstaten: Malta en Cyprus
- Andere gebieden
- Akrotiri en Dhekelia (Verenigd Koninkrijk; op het eiland Cyprus)
- Ceuta en Melilla (Spanje; zuidwesten)
- Gazastrook (Palestina; oosten)
- Gibraltar (Verenigd Koninkrijk; noordwesten)
- Turkse Republiek Noord-Cyprus (Turkije; de facto onafhankelijke eilandstaat)
Rivieren
De Afrikaanse rivier de Nijl is verreweg de grootste rivier die uitmondt in de Middellandse Zee. Alle andere grotere rivieren (langer dan 400 kilometer) die in de Middellandse Zee uitmonden, ontspringen in Europa. Van west naar oost zijn het: de Ebro, de Rhône, de Tiber, de Po, de Adige (Etsch) en de Maritsa (Evros).
Fjorden
Fjorden komen voor bij Istrië, Montenegro (Baai van Kotor, "Boka Kotorska"), de Limski-fjord en het Raša-kanaal.
Middellandse Zeeklimaat
Het mediterrane klimaat wordt ook wel Middellandse Zeeklimaat genoemd, omdat het specifiek is voor de landen rondom deze zee.
De grote, relatief warme, watermassa is van grote invloed op de landen rondom de Middellandse Zee. De noordelijk gelegen landen zijn daardoor relatief warm; de zuidelijke landen relatief koel. De zomers zijn warm en de winters, waarin de meeste regenval plaatsvindt, zijn mild. Het mediterrane klimaat maakt volgens de klimaatclassificatie van Köppen onderdeel uit van het gematigde klimaat.
Geschiedenis
Tot 38 miljoen jaar geleden maakte dit gebied deel uit van het westelijk deel van de Tethysoceaan. De verbinding met de oostelijke oceanen werd verbroken en zo ontstond de Middellandse Zee in min of meer de huidige vorm.[3][4] Ongeveer 6 miljoen jaar geleden werd de verbinding met de Atlantische Oceaan regelmatig onderbroken. Door verdamping van het water droogde de Middellandse Zee op en veranderde in een zoutwoestijn. Hierdoor zijn onder de zeebodem nu nog dikke zoutlagen te vinden. Deze situatie duurde 700 duizend jaar, waarna 5,3 miljoen jaar geleden door tektonische bewegingen de Straat van Gibraltar ontstond en het zeewater via een gigantische waterval, de Zancleanvloed, het Middellandse Zeebassin binnenstroomde.[5]
De mens
Prehistorie
De eerste gevonden sporen van mensachtigen rond de Middellandse Zee zijn een jagerskamp van 435.000 jaar geleden in Rome. Het zeeniveau was vroeger beduidend lager waardoor er landbruggen waren naar plaatsen die later eilanden zouden worden.
Archeologisch onderzoek heeft uitgewezen dat er ca. 300.000 jaar geleden culturele uitwisseling heeft plaatsgevonden tussen de mediterrane noord- en zuidkusten, hetgeen betekent dat Homo heidelbergensis reeds in staat moet zijn geweest om kleine afstanden over de Middellandse Zee te overbruggen.
Op Kreta, een eiland dat alleen per boot bereikbaar is, zijn handbijlen uit kwarts gevonden van 130.000 v.Chr.[6][7] De neanderthaler was aanwezig aan de noordkant van de Middellandse zee. In de grotten van Gibraltar zijn beenderen gevonden van neanderthalers die daar 24.000 jaar geleden nog leefden.[8]
Vanaf ca. 40.000 jaar geleden verscheen de anatomisch moderne mens in Europa. Oudere vondsten van vroege moderne mensen zijn gevonden in de Levant (Skhul) en Noord-Afrika (Jebel Irhoud).
Met het smelten van de ijskappen aan het einde van de laatste ijstijd, het Weichselien, steeg de zeespiegel vanaf 11.700 jaar geleden geleidelijk aan tot 120 meter. De vroege gemeenschappen hadden maar beperkte mogelijkheden om te varen en beperkten zich tot korte oversteken.
De Middellandse Zee speelt een nauwelijks te overschatten rol in de geschiedenis van de westerse beschaving. In het tweede millennium voor Christus bloeiden er de Egyptische, de Kretenzische of Minoïsche en de Myceense cultuur. De zeevolken, waaronder waarschijnlijk de Filistijnen, vestigden zich op de oostelijke kusten. Aangenomen wordt dat de eerste echte zeelieden die de Middellandse Zee bevoeren zich in het oostelijk bekken begaven en afkomstig waren uit het Oude Egypte en de Minoïsche beschaving. Later werden zij gevolgd door de Feniciërs en de Oude Grieken.[9] De Feniciërs bevoeren vanuit Tyrus en Sidon de Middellandse Zee in westelijke richting. Zij stichtten koloniën als Carthago en verbreidden het alfabet. De Oude Grieken waren vooral uit op het stichten van handelskolonies langs de mediterrane kusten. In de klassieke periode (600-300 v Chr.) bevoeren de Grieken (naast de Atheners ook de koloniën in Klein-Azië en Italië) o.a. de Egeïsche Zee en versloegen er hun Perzische vijand. Alexander de Grote verspreidde de Griekse cultuur over het gehele gebied. Rond de derde eeuw voor Christus kwam de Romeinse Republiek op. Nadat in de Punische oorlogen (241-146 v Chr.) Carthago was verslagen en vernietigd kwam de gehele kust rondom de Middellandse Zee in Romeinse handen, en de Romeinen noemden de zee Mare Nostrum; onze zee. Buiten de kustgebieden aan de Middellandse Zee waren de handels- en communicatiemogelijkheden zeer beperkt; ten zuiden van de zuidkuststrook en het Atlasgebergte is er de Saharawoestijn. Pas na de Arabische veroveringen ontstonden de Sahel-koninkrijken die met kamelen handelsroutes onderhielden door het woestijn met de Middellandse Zee. Ook het noorden van de Middellandse zee is begrensd door weinig doordringbare bergen (de Alpen, Dinarische Alpen, Balkangebergte) met een achterland van nog weinig ontwikkelde bevolkingen. De enige echte uitzondering erop is de Rhônevallei die diep in Gallië doordrong. Dit was dan ook de eerste grote uitbraak van de Romeinen uit het Middellandse Zeegebied met de Gallische Oorlog van 58 tot 51 voor Christus.
Middeleeuwen
In de Middeleeuwen waren het Noormannen, Byzantijnen, Venetianen, kruisvaarders en zeerovers die de zee bevoeren. Met de islamitische veroveringen van Spanje, Cyprus en de hele zuidkust van Middellandse Zee, in het begin van de achtste eeuw, hadden de Arabische handelaren een grote rol op de Middellandse Zee. (In de negende eeuw kwam ook Sicilië onder islamitische heerschappij.)
Nieuwe Tijd
Nadat de Spanjaarden en Portugezen een nieuwe zeeroute naar Indië ontdekten via Kaap de Goede Hoop en ten westen van de Atlantische Oceaan Amerika hadden ontdekt, verloor de Middellandse Zee haar centrale positie als verkeersader tussen Europa, Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Deze rol kwam gedeeltelijk terug met de opening van het Suezkanaal in 1869. De piraterij van de Barbarijse zeerovers kwam pas in 1816 ten einde.
20e-21e eeuw
In de Tweede Wereldoorlog speelden de Britse en Franse koloniën aan de noordkust van Afrika een rol (Operatie Torch), en aan het einde ervan de tweede invasie vanuit Noord-Afrika naar Sicilië (Operatie Husky) en de asmogendheid Italië.
De pleziervaart was vanaf de 19e eeuw op de Middellandse Zee opgekomen, maar pas vanaf de tweede helft van de 20e eeuw werd het Middellandse Zeegebied echt belangrijk als toeristische trekpleister, met locaties als Corsica en de Costa Brava. Zeilschepen zijn er sinds de jaren 1970 enkel nog te vinden als plezierjacht. Het cruisetoerisme is in dezelfde periode sterk in opkomst gekomen. Vanaf ca. 1955 werd de visvangst op de Middellandse Zee sterk gemoderniseerd, met onder meer overbevissing tot gevolg. In 2003 werd het vissen met behulp van drijfnetten verboden.
Sinds Spanje in 1992 toetrad tot het Verdrag van Schengen, zijn er vele duizenden clandestiene migranten die de oversteek maakten vanuit Marokko en andere delen van Noord-Afrika verdronken.[10] Nadat in 2014 in totaal 229.000 migranten de Middellandse Zee over waren gestoken, besloot de Europese Unie in mei 2015 over te gaan tot militaire maatregelen om de mensensmokkel in te perken.[11]
 Zie ook Europese migrantencrisis |
Trivia
Van 1928 tot aan zijn dood in 1952 werkte de Duitse architect Herman Sörgel aan het plan Atlantropa, waarmee hij tot doel had het waterpeil van de Middellandse Zee sterk te verlagen en de Zee gedeeltelijk droog te leggen door middel van een stuwdam bij Gibraltar. Hiermee wilde hij energie opwekken, bouwgrond voor gewassen droogleggen en de wereldvrede bevorderen.[12][13]
Zie ook
- Geschiedenis van Europa
- Mediterrane Dialoog, een forum voor landen rond de Middellandse Zee en de NAVO
- Messiniaanse Crisis, een geologische periode waarin de Middellandse Zee drooggevallen was
- Lessepsiaanse migratie, de migratie van plant- en diersoorten uit de Rode Zee via het Suezkanaal
Bronnen, noten en/of referenties
Literatuur
Referenties
Noten
|
