Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Katharevousa
Katharevousa (Grieks: Καθαρεύουσα, ’zuiverende [taal]’) is een vorm van de Griekse taal die in de 19e en 20e eeuw werd ontwikkeld en gebruikt in Griekenland. Het was bedoeld als een gezuiverde en veredelde vorm van het moderne Grieks (Demotisch; Dimotiki) en stond dichter bij het Oudgrieks. Katharevousa werd geïntroduceerd na de Griekse Onafhankelijkheid (1821-1829) en speelde een centrale rol in de taalstrijd tussen aanhangers van Dimotiki en die van een meer archaïsche taal.
Geschiedenis
Ontstaan en doel
Katharevousa werd in 1804 geïntroduceerd door de Griekse geleerde en nationalist Adamantios Korais. Hij beschouwde het toenmalige gesproken Grieks als te ’volks’ (Grieks: dimotiki) en ’verontreinigd’ door invloeden van vreemde talen zoals het Turks en Italiaans. Korais wilde niet zozeer een nieuwe taal creëren, maar zocht een taalniveau dat een brug zou slaan tussen het klassieke Oudgrieks en het alledaagse Grieks, en tegelijkertijd als symbool zou dienen voor de heropleving van de Griekse natie en cultuur.
Katharevousa werd met name gebruikt in officiële documenten, wetgeving, journalistiek en onderwijs. Het was niet bedoeld als een spreektaal, maar eerder als een literaire en administratieve standaard.
Adoptie als officiële taal
Na de Griekse onafhankelijkheid van het Ottomaanse Rijk (1821-1829) werd Katharevousa geleidelijk de de facto officiële taal van de nieuwe staat. Het proces van officialisering verliep in fasen:
- 1833-1834
- Met de vestiging van het Koninkrijk Griekenland onder Otto van Beieren werd Katharevousa de administratieve taal van de nieuwe staat. Dit was geen formeel decreet, maar een natuurlijk gevolg van het feit dat de meeste geschoolde Grieken die de administratie vormden in Katharevousa waren opgeleid.
- 1911
- Eerste formele grondwettelijke erkenning van Katharevousa als officiële staatstaal. Artikel 107 van de grondwet van 1911 stelde expliciet dat de officiële taal van de staat de taal was waarin de grondwettekst was geschreven (Katharevousa). Dit was een reactie op toenemende druk van voorstanders van Dimotiki.
- 1936-1941
- Onder het dictatoriale regime van Ioannis Metaxas werd het gebruik van Katharevousa strenger afgedwongen. Metaxas zag de taal als essentieel onderdeel van zijn ’Derde Helleense Beschaving’ ideologie.
- 1967-1974
- Het kolonelsregime (de militaire junta) handhaafde Katharevousa strikt als officiële taal. Het gebruik van Dimotiki werd in deze periode actief ontmoedigd en soms zelfs bestraft.
In 1976, na de val van het kolonelsregime, werd Dimotiki officieel erkend als staatstaal. Dit betekende dat Katharevousa ongeveer 65 jaar (1911-1976) de grondwettelijk vastgelegde officiële taal was, maar in praktijk al vanaf de onafhankelijkheid (zo’n 145 jaar) als zodanig functioneerde. Aangezien de officialisering van Katharevousa vaak samenviel met periodes van autoritair bestuur, droeg dit bij aan de associatie van deze taalvariant met conservatieve en anti-democratische krachten.
Taalstrijd
De tegenstelling tussen Katharevousa en Dimotiki, de alledaagse taal van het volk, leidde tot een langdurige en vaak gepolitiseerde taalstrijd, bekend als de diglossie. Voorstanders van Katharevousa beschouwden dit als een symbool van Griekse culturele superioriteit en nationale identiteit. Voorstanders van Dimotiki stelden dat een taal dicht bij de spreektaal van het volk moest staan en niet onnodig elitair mocht zijn.
Enkele belangrijke momenten in deze taalstrijd waren:
- De Evangelika-rellen van 1901, toen er protesten uitbraken over een vertaling van het Nieuwe Testament in Dimotiki.
- De Oresteiaka-rellen van 1903 over een vertaling van Aeschylus’ Oresteia in Dimotiki.
- De grondwet van 1911, die Katharevousa expliciet als officiële staatstaal vastlegde.
- De periode onder Metaxas (1936-1941), waarin Katharevousa sterk werd gepromoot als deel van zijn nationalistische beleid.
In 1976 werd Dimotiki officieel erkend als de standaardtaal van Griekenland, waarmee het tijdperk van Katharevousa formeel eindigde. Toch bleef Katharevousa nog enige tijd in gebruik in juridische en kerkelijke contexten. Sommige Katharevousa-elementen zijn ook blijven bestaan in het moderne Standaardgrieks, vooral in formeel taalgebruik.
Kenmerken
1. Verbuiging: de Oudgriekse uitgang -ν bij het adjectief κλασσικόν (Demotisch κλασικό); 2. Polytonische accenten (niet meer officieel nodig sinds 1982); 3. Woordenschat: οἶκος in de plaats van Demotisch (Dimotiki) σπίτι; 4. Vervoeging: (aoristus passief participium): ἰδρυθείς (Demotisch: ιδρυμένος, perfectum passief participium); 5. Naamval: datief bij het jaartal: τῷ ...
Katharevousa bevatte:
- Een sterkere invloed van de grammatica en het vocabulaire van het Oudgrieks. Zo werd de datief naamval gebruikt, die in het Dimotiki was verdwenen.
- Minder leenwoorden uit andere talen (bijvoorbeeld het Turks), die in het Dimotiki wel vaak voorkwamen.
- Een voorkeur voor samengestelde woorden naar Oudgrieks model.
- Het gebruik van oude preposities en partikels.
- Complexere syntaxis en vervoegingen, waaronder archaïsche werkwoordsvormen, vooral in de perfectum en plusquamperfectum. Dit maakte het voor gewone mensen moeilijker om de taal te gebruiken.
Purisme en neologismen
Een interessant aspect van Katharevousa was de creatie van nieuwe woorden voor moderne concepten, waarbij men strikt Griekse wortels gebruikte in plaats van internationale leenwoorden. Bijvoorbeeld:
- τηλέφωνον (tilefonon) voor ’telefoon’, letterlijk ’ver-geluid’.
- σιδηρόδρομος (sidirodromos) voor ’spoorweg’, letterlijk ’ijzer-weg’.
Veel van deze neologismen zijn nog steeds in gebruik in het moderne Grieks.
Internationale context
De Katharevousa-beweging paste in een breder Europees patroon van taalpurisme in de 19e eeuw. Vergelijkbare bewegingen waren er bijvoorbeeld in Tsjechië en Noorwegen, waar ook werd gestreefd naar ’zuivering’ van de nationale taal.
Invloed op het onderwijs
De invoering van Katharevousa had grote gevolgen voor het Griekse onderwijs. Kinderen moesten in feite twee taalvarianten leren: de thuistaal (Dimotiki) en de schooltaal (Katharevousa). Dit leidde tot hoge uitvalpercentages en wordt door historici gezien als een factor die de alfabetisering in Griekenland heeft vertraagd.
Regionale verschillen
Er waren aanzienlijke regionale verschillen in hoe strikt Katharevousa werd toegepast. In Athene en andere grote stedelijke centra was het gebruik formeler en meer volgens de regels, terwijl in provinciale gebieden vaak een meer gemengde vorm ontstond.
Sociale dimensie
Beheersing van Katharevousa werd een belangrijk instrument voor sociale distinctie. Het toonde aan dat men tot de ontwikkelde elite behoorde, wat de sociale ongelijkheid versterkte. Vooral kinderen uit hogere sociale klassen hadden toegang tot het type onderwijs dat nodig was om de taal goed te beheersen.
Politieke dimensie
De taalstrijd rond Katharevousa werd extra gecompliceerd door politieke dimensies. Conservatieve krachten zagen Katharevousa als symbool van continuïteit met het klassieke verleden en als verdediging tegen westerse culturele invloeden. Progressieve bewegingen omarmden Dimotiki als taal van democratisering en modernisering.
Literaire impact
Hoewel Katharevousa vooral werd gebruikt voor officiële en academische teksten, ontstond er ook een literaire traditie in deze taalvariant. Schrijvers als Alexandros Papadiamantis schreven in een mengvorm van Katharevousa en Dimotiki, wat leidde tot een unieke literaire stijl.
Rechtssysteem
In het Griekse rechtssysteem heeft Katharevousa een blijvende invloed achtergelaten. Zelfs na de officiële overgang naar Dimotiki in 1976 bleven veel juridische termen en formuleringen uit de Katharevousa-periode in gebruik, wat soms nog steeds leidt tot begrijpelijkheidsproblemen voor niet-juristen.
Invloed en nalatenschap
Hoewel Katharevousa sinds 1976 niet langer de officiële taal van Griekenland is, heeft het een blijvende invloed op het moderne Grieks. Veel woorden, grammaticale structuren en uitdrukkingen uit Katharevousa zijn geïntegreerd in de standaardtaal, vooral in formeel taalgebruik en in het rechtssysteem.
| Indo-Europese talen > Kentum-talen > Grieks |
|---|
|
Hulp genealogie en geschiedenis (Nederland) • Deepl vertaler • Schrijfassistent VRT • ChatGPT (Opgepast! Altijd verifiëren!) • Claude.ai (Opgepast! Altijd verifiëren!) • Copilot (Opgepast! Altijd verifiëren!) • tekst herschrijven met scribbr.io •