Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Denemarken: verschil tussen versies
Geen bewerkingssamenvatting |
(https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Denemarken&oldid=54218069) |
||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
{{Infobox land plus | {{Infobox land plus | ||
| naaminlandstaal = Kongeriget Danmark | | naaminlandstaal = Kongeriget Danmark | ||
| vlag = | | vlag = [[Bestand:Flag of Denmark.svg|125px|Vlag van Denemarken]] | ||
| vlagartikel = | | vlagartikel = Vlag van Denemarken | ||
| wapen = | | wapen = [[Bestand:National Coat of arms of Denmark.svg|65px|Wapen van Denemarken]] | ||
| wapenartikel = | | wapenartikel = Wapen van Denemarken | ||
| locatiekaart = | | locatiekaart = EU-Denmark.svg | ||
| talen = [[Deens]] | | talen = [[Deens]] | ||
| hoofdstad = [[Kopenhagen]] | | hoofdstad = [[Kopenhagen]] | ||
| religie = [[Lutheranisme]] 80,9% (1 januari 2010) | | religie = [[Lutheranisme]] 80,9% (1 januari 2010)<br />[[Islam]] 3,7% | ||
| regeringsvorm = [[Constitutionele monarchie]] | | regeringsvorm = [[Constitutionele monarchie]] | ||
| staatshoofd = Koningin [[ | | staatsvorm = [[Gedecentraliseerde eenheidsstaat]] | ||
| regeringsleider = [[ | | staatshoofd = Koningin [[Margrethe II van Denemarken|Margrethe II]] | ||
| regeringsleider = [[Mette Frederiksen]] | |||
| pctwater = 1,6 | | pctwater = 1,6 | ||
| munteenheid = [[Deense kroon]] | | munteenheid = [[Deense kroon]] | ||
| Regel 17: | Regel 18: | ||
| tijdzone = [[UTC+1|+1]] (zomer [[UTC+2|+2]]) | | tijdzone = [[UTC+1|+1]] (zomer [[UTC+2|+2]]) | ||
| inw.aanduiding = Deen | | inw.aanduiding = Deen | ||
| volkslied = Burgerlijk: ''[[Der er et yndigt land]]''<br />[[Koninklijk volkslied|Koninklijk]]: ''[[Kong | | volkslied = Burgerlijk: ''[[Der er et yndigt land]]''<br />[[Koninklijk volkslied|Koninklijk]]: ''[[Kong Christian stod ved højen mast]]'' | ||
| feestdag = [[5 juni]] | | feestdag = [[5 juni]] | ||
| onafhankelijk sinds = [[1849]] | | onafhankelijk sinds = [[1849]] | ||
| Regel 23: | Regel 24: | ||
| landcode = DNK | | landcode = DNK | ||
| tel = 45 | | tel = 45 | ||
| Ontstaan = | | Ontstaan = 1814 ([[Vrede van Kiel]]) | ||
| Voor1 = | | Voor1 = Koninkrijk Denemarken en Noorwegen | ||
| Vlag_Voor1 = | | Vlag_Voor1 = Flag of Denmark.svg | ||
| CIAkaart = | | CIAkaart = Kaart Denemarken.gif | ||
| portaal = | | portaal = Denemarken | ||
| a-z = | | a-z = Denemarken | ||
}} | }} | ||
'''Denemarken''' | '''Denemarken''' ([[Deens]]: ''Danmark''), is een land in [[Scandinavië]], in het noorden van [[Europa (werelddeel)|Europa]]. Denemarken vormt samen met [[Groenland]] en de [[Faeröer]] het [[Koninkrijk Denemarken]] (Deens: ''Kongeriget Danmark''). Het is het meest zuidelijk gelegen land van de [[Noordse landen]] en ligt ten zuiden van [[Noorwegen]] en ten zuidwesten van [[Zweden]], waarmee het door [[Sontbrug (Kopenhagen - Malmö)|een brug]] verbonden is. Ten zuiden van de enige landgrens die het land rijk is, ligt [[Duitsland]]. Het land grenst daarnaast aan de [[Oostzee]] en [[Noordzee]]. De hoofdstad van Denemarken is [[Kopenhagen]] (Deens: ''København''). | ||
Denemarken heeft een totale oppervlakte van {{statsland-oppervlaktekort}}, iets groter dan Nederland en bijna anderhalf keer zo groot als België | Denemarken heeft een totale oppervlakte van {{statsland-oppervlaktekort}}, iets groter dan Nederland en bijna anderhalf keer zo groot als België. Het bestaat hoofdzakelijk uit een groot deel van het [[schiereiland]] [[Jutland]] en de drie grote eilanden [[Funen]], [[Seeland (eiland)|Seeland]] en [[Lolland (eiland)|Lolland]], die samen met tal van kleinere eilanden de Deense [[archipel]] vormen. Van de 5,7 miljoen inwoners (2018) leeft het grootste deel in stedelijke gebieden. De bevolkingsdichtheid bedraagt {{statsland-dichtheid}}. | ||
Denemarken is | De [[geschiedenis van Denemarken|Deense geschiedenis]] is in belangrijke mate gevormd door de strategische ligging tussen de Oost- en Noordzee, op het Europese vasteland. [[Geschiedenis van de Vikingen|Deense Vikingen]] trokken vanaf de 8e eeuw op rooftochten door West-Europa en [[Danelaw|Noord- en Oost-Engeland]]. Op het Deense grondgebied ontstond [[koninkrijk Denemarken|een koninkrijk]] dat in de loop der eeuwen delen omvatte van [[Skåneland|zuidelijk Zweden]] en [[Sleeswijk-Holstein|Noord-Duitsland]] alsook enkele overzeese gebieden in de noordelijke Atlantische Oceaan. De [[unie van Kalmar|Kalmarunie]] verbond vanaf 1397 Denemarken in een [[personele unie|gedeelde monarchie]] met Zweden en Noorwegen, totdat Zweden de unie in 1523 verliet. De [[Denemarken-Noorwegen|unie met Noorwegen]] werd in 1814 opgebroken, terwijl de Deense staat ook andere gebiedsdelen kwijtraakte ([[Vrede van Roskilde|aan Zweden]], [[Tweede Duits-Deense Oorlog|aan Duitsland]] en [[koninkrijk IJsland|aan IJsland]]) en tot haar huidige omvang slonk. Vanaf de 20e eeuw werd een [[sociaaldemocratie|sociaaldemocratische]] [[verzorgingsstaat]] volgens het [[Scandinavisch model]] opgebouwd, waarmee Denemarken zich ontwikkelde tot een [[index van de menselijke ontwikkeling|hoogontwikkelde]] [[gemengde economie]]. | ||
Denemarken heeft twee [[volkslied (nationaal symbool)|volksliederen]]: een burgerlijk volkslied (''[[Der er et yndigt land]]'') en een [[koninklijk volkslied]] (''[[Kong Kristian]]''). | Denemarken is een [[parlementair systeem|parlementaire]] [[constitutionele monarchie]]; het staatshoofd is [[Margrethe II van Denemarken|Margrethe II]]. Groenland behoort tot het Deense koninkrijk, evenals de Faeröer. Het land heeft twee [[volkslied (nationaal symbool)|volksliederen]]: een burgerlijk volkslied (''[[Der er et yndigt land]]'') en een [[koninklijk volkslied]] (''[[Kong Christian stod ved højen mast|Kong Kristian]]''). Denemarken is lid van de [[Europese Unie]], maar niet van de [[eurozone]]; de munteenheid is de [[Deense kroon]]. Het land is ook lid van onder andere de [[Verenigde Naties|VN]], de [[Noord-Atlantische Verdragsorganisatie|NAVO]], de [[Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling|OESO]] en de [[Wereldhandelsorganisatie|WHO]]. | ||
== Geschiedenis == | == Geschiedenis == | ||
{{Zie hoofdartikel|Geschiedenis van Denemarken}} | {{Zie hoofdartikel|Geschiedenis van Denemarken}} | ||
Denemarken werd in het tijdperk van de [[Vikingen]] in de | [[Bestand:Grundlovgivende rigsforsamling - Constantin Hansen.jpg|thumb|links|De [[grondwetgevende vergadering]] in 1848]] | ||
Denemarken werd in het tijdperk van de [[Vikingen]] in de 10e eeuw verenigd door koning [[Harald I van Denemarken|Harald Blauwtand]] († 985), die zich tot het [[christendom]] bekeerde. Denemarken bestuurde kort [[Engeland]] in de 11e eeuw en werd in 1397 met [[Zweden]] en [[Noorwegen]] verenigd. De [[Unie van Kalmar|unie met Zweden]] duurde tot 1523 en de [[Koninkrijk Denemarken en Noorwegen|unie met Noorwegen]] tot 1814. Het stadje [[Ribe (stad)|Ribe]] werd reeds in 710 gesticht en is daarmee het oudste stadje van heel [[Scandinavië]]. | |||
Tijdens de [[Tweede Wereldoorlog]] werd Denemarken vanaf 9 april 1940 door de [[Nazi-Duitsland|Duitsers]] bezet. [[IJsland]], dat tot dan toe tot Denemarken behoorde, verklaarde zich op 17 juni 1944 [[onafhankelijkheid (staatkunde)|onafhankelijk]]. Op 5 mei 1945 eindigde de bezetting van Denemarken met de capitulatie van de Duitse troepen in het land. | |||
Denemarken maakt sinds | Denemarken maakt sinds 1973 deel uit van de [[Europese Unie]]. | ||
== Geografie == | == Geografie == | ||
=== Fysieke kenmerken === | === Fysieke kenmerken === | ||
Denemarken is het zuidelijkste Scandinavische land. Denemarken omvat het grootste deel van het schiereiland [[Jutland]] en ongeveer 405 eilanden, waarvan [[Seeland]], [[Funen]], [[Lolland (eiland)|Lolland]], [[Falster]], [[Langeland]], [[Als (eiland)|Als]], [[Møn]], [[Bornholm (eiland)|Bornholm]] en [[Amager]] de belangrijkste zijn. Als deel van de [[Europese Vlakte]] bestaat het land bijna volledig uit laagland. Meer dan 65 | [[Bestand:Satellite image of Denmark in July 2001.jpg|thumb|links|Satellietfoto van Denemarken]] | ||
Denemarken is het zuidelijkste Scandinavische land. Denemarken omvat het grootste deel van het schiereiland [[Jutland]] en ongeveer 405 eilanden, waarvan [[Seeland (eiland)|Seeland]], [[Funen]], [[Lolland (eiland)|Lolland]], [[Falster]], [[Langeland]], [[Als (eiland)|Als]], [[Møn]], [[Bornholm (eiland)|Bornholm]] en [[Amager]] de belangrijkste zijn. Als deel van de [[Europese Vlakte]] bestaat het land bijna volledig uit laagland. Meer dan 65 procent is gecultiveerd. | |||
Het grootste deel van Denemarken wordt gevormd door het schiereiland | Het grootste deel van Denemarken wordt gevormd door het schiereiland Jutland. De hoofdstad ligt op het grootste van de Deense eilanden, Seeland. Dit wordt door een smalle zeestraat, de [[Sont]], van [[Zweden]] gescheiden. De hoofdstad Kopenhagen is sinds 2000 via de [[Sontbrug (Kopenhagen - Malmö)|Sontbrug]] en -tunnel verbonden met de Zweedse stad [[Malmö (stad)|Malmö]]. Ook de eilanden Funen, Lolland, Falster, Langeland en het in de [[Oostzee]] gelegen Bornholm behoren tot Denemarken. Het eiland Funen is per brug, spoorbrug en tunnel verbonden met Jutland en Seeland. De toekomstige [[Fehmarnbeltverbinding]], een 16,2 kilometer lange tunnel tussen Rødby op Lolland en [[Puttgarden]] op het eiland [[Fehmarn]] in [[Duitsland]], zal naar verwachting rond 2026 klaar zijn. | ||
De enige landgrens | De enige landgrens is de grens met Duitsland in het zuiden. Deze landgrens heeft een lengte van 67 kilometer. Ten westen ligt de [[Noordzee]], ten noorden het [[Skagerrak]] en ten oosten liggen het [[Kattegat]] en de [[Oostzee]]. Het verst verwijderd van de kust is men in het midden van Jutland, op 52 kilometer afstand.<ref>Jennifer Wattam Klit, [https://web.archive.org/web/20060806094359/http://www.gonomad.com/destinations/0607/helsingor.html Helsingor, Denmark: Hamlet's Home Town], Go Nomad.com</ref> | ||
De [[kustlijn]] van Denemarken, exclusief Faeröer en Groenland, heeft een totale lengte van 7314 | De [[kustlijn]] van Denemarken, exclusief Faeröer en Groenland, heeft een totale lengte van 7314 kilometer. De langste rivier is de 158 kilometer lange [[Gudenå]] in Jutland. Het hoogste punt van het land is [[Møllehøj]] bij [[Skanderborg (plaats)|Skanderborg]], dat 170,86 meter boven zeeniveau ligt. | ||
=== Klimaat === | === Klimaat === | ||
Denemarken heeft een gematigd zeeklimaat. | Denemarken heeft een [[gematigd zeeklimaat]]. De wind uit de Noord-Atlantische Oceaan (een warme oceaanstroom) zorgt gewoonlijk voor een vrij mild klimaat. Een enkele keer raakt de [[Oostzee]] met ijs bedekt, waardoor warmere wateren worden afgesneden en de winter streng is. | ||
De droogste periode is tussen eind april en begin juni. Als de wind 's winters uit het oosten waait, kan het zeer koud worden | In februari schommelt de temperatuur rond de 0 °C. In juli is dat 18 °C. Gemiddeld valt er 600 millimeter neerslag per jaar. De droogste periode is tussen eind april en begin juni. Als de wind 's winters uit het oosten waait, kan het zeer koud worden. De laagste temperatuur ooit gemeten was -31 °C. 's Zomers kan de temperatuur door diezelfde oostenwind oplopen tot boven de 30 °C. | ||
== Bevolking == | == Bevolking == | ||
Naast de [[Denen|Deense meerderheid]] in Denemarken, zijn er [[Groenland]]se, [[Faeröerders|Faeröerse]] en [[Duitsers|Duitse]] minderheden. | Naast de [[Denen|Deense meerderheid]] in Denemarken, zijn er [[Groenland]]se, [[Faeröerders|Faeröerse]] en [[Duitsers|Duitse]] minderheden. | ||
| Regel 106: | Regel 70: | ||
{{Zie ook|Zie ook de [[lijst van grote Deense steden]] voor meer statistieken en steden.}} | {{Zie ook|Zie ook de [[lijst van grote Deense steden]] voor meer statistieken en steden.}} | ||
De dertig grootste steden in Denemarken naar inwonertal zijn: | De dertig grootste steden in Denemarken naar inwonertal zijn: | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
! width="100pt" | Plaats | |||
! width="100pt | ! width=" 50pt" | Inwoners | ||
! width=" 50pt | ! {{witte kolom|7}} | ||
! | ! width="100pt" | Plaats | ||
! width="100pt | ! width=" 50pt" | Inwoners | ||
! width=" 50pt | ! {{witte kolom|7}} | ||
! | ! width="100pt" | Plaats | ||
! width="100pt | ! width=" 50pt" | Inwoners | ||
! width=" 50pt | ! {{witte kolom|7}} | ||
! | ! width="100pt" | Plaats | ||
! width="100pt | ! width=" 50pt" | Inwoners | ||
! width=" 50pt | ! {{witte kolom|7}} | ||
! | ! width="100pt" | Plaats | ||
! width="100pt | ! width=" 50pt" | Inwoners | ||
! width=" 50pt | |||
|- | |- | ||
| [[Kopenhagen]] || 548.443<ref>1.894.521 in de [[agglomeratie]]</ref> || [[Kolding (stad)|Kolding]] || 57.087 || [[Hørsholm (gemeente)|Hørsholm]] || 45.816 || [[Holstebro (plaats)|Holstebro]] || 34.024 || [[Svendborg (stad)|Svendborg]] || 27.113 | |||
|- | |- | ||
| [[Aarhus (stad)|Aarhus]] || 242.914 || [[Horsens (stad)|Horsens]] || 52.998 || [[Silkeborg (plaats)|Silkeborg]] || 42.396 || [[Taastrup]] || 32.260 || [[Hjørring (stad)|Hjørring]] || 24.892 | |||
|- | |- | ||
| [[Odense]] || 166.305 || [[Vejle (stad)|Vejle]] || 50.832 || [[Næstved (plaats)|Næstved]] || 41.729 || [[Slagelse (plaats)|Slagelse]] || 31.918 || [[Frederikshavn (stad)|Frederikshavn]] || 23.331 | |||
|- | |- | ||
| | | [[Aalborg (stad)|Aalborg]] || 102.312 || [[Roskilde (stad)|Roskilde]] || 46.701 || [[Fredericia (stad)|Fredericia]] || 39.513 || [[Hillerød (plaats)|Hillerød]] || 29.951 || [[Haderslev (plaats)|Haderslev]] || 21.293 | ||
|- | |- | ||
| [[Esbjerg (stad)|Esbjerg]] || 71.459 || [[Helsingør]] || 46.189 || [[Viborg (stad)|Viborg]] || 35.656 || [[Sønderborg (plaats)|Sønderborg]] || 27.194 || [[Nørresundby]] || 21.120 | |||
|- | |- | ||
| [[Randers (stad)|Randers]] || 60.227 || [[Herning (stad)|Herning]] || 45.890 || [[Køge (plaats)|Køge]] || 34.937 || [[Holbæk (stad)|Holbæk]] || 27.157 || [[Ringsted (plaats)|Ringsted]] || 20.767 | |||
|} | |} | ||
Dit overzicht is gebaseerd op het inwonertal van 1 januari 2010.<ref name="dst">[http://www.dst.dk/pukora/epub/Nyt/2010/NR160_1.pdf Danmarks Statistik] 2010</ref> | Dit overzicht is gebaseerd op het inwonertal van 1 januari 2010.<ref name="dst">{{da}}[http://www.dst.dk/pukora/epub/Nyt/2010/NR160_1.pdf Danmarks Statistik] 2010</ref> | ||
=== Taal === | === Taal === | ||
De taal in Denemarken is [[Deens]], een [[Noord-Germaanse talen|Noord-Germaanse taal]] met een aantal duidelijk onderscheiden dialecten. [[Duits]] wordt door een minderheid in Zuid-Jutland (Noord-[[Hertogdom Sleeswijk|Sleeswijk]]) gesproken. De belangrijkste immigrantentalen zijn het [[Turks]], [[Urdu]], [[Arabisch]], [[Servo-Kroatisch]], [[Faeröers]], [[Zweeds]] en [[Noors]]. | De taal in Denemarken is [[Deens]], een [[Noord-Germaanse talen|Noord-Germaanse taal]] met een aantal duidelijk onderscheiden dialecten. [[Duits]] wordt door een minderheid in Zuid-Jutland (Noord-[[Hertogdom Sleeswijk|Sleeswijk]]) gesproken. De belangrijkste immigrantentalen zijn het [[Turks]], [[Urdu]], [[Arabisch]], [[Servo-Kroatisch]], [[Faeröers]], [[Zweeds]] en [[Noors]]. | ||
=== | === Religie === | ||
[[Bestand:Harald Blaatand.jpg|thumb|right|200px|Harald wordt gedoopt door de monnik Poppo (ca. 970)]] | |||
Denemarken werd vrij laat en vrij langzaam gekerstend. In de [[9e eeuw]] waren delen reeds bekeerd tot het [[christendom]]. In [[860]] kreeg de [[Frankische Rijk|Frankische]] bisschop van Hamburg, [[Ansgarius|Ansgar]] (801-865) toestemming in [[Ribe (stad)|Ribe]] een kerk te bouwen. [[Harald I van Denemarken|Koning Harald]] bekeerde zich op het einde van de [[10e eeuw]] en rond [[1100]] was het christendom algemeen doorgedrongen. In [[1104]] werd in het toen nog Deense [[Lund (stad in Skåne)|Lund]] de eerste bisschopszetel voor heel Scandinavië ingesteld. | |||
In [[1536]] werd, vooral ten gevolge van de prediking door de 'Deense Luther' [[Hans Tausen]], de reformatie van staatswege algemeen doorgevoerd. Vele oude kerkvormen werden wel overgenomen; ook de bisschopswijding bleef gehandhaafd. | |||
Net zoals in Noorwegen, IJsland en Liechtenstein is er in Denemarken sprake van een [[staatskerk]], die echter officieel als Volkskerk (''[[Deense Volkskerk|Folkekirke]]'') wordt gekwalificeerd. Deze [[Evangelisch-Lutherse Kerk]] wordt als zodanig grotendeels door de staat gefinancierd. Elke kerkelijke gemeente wordt bestuurd door een door de leden gekozen raad. Sinds [[1947]] worden vrouwen tot het ambt toegelaten. | |||
Het aantal Denen dat lid is van de Volkskerk neemt jaarlijks met zo'n 0,85 [[procentpunt]] af. Begin 2014 behoorde 78,4% van de Denen tot de Volkskerk. In Kopenhagen was 60,9% van de bevolking lid van de Folkekirke.<ref>{{da}}[https://web.archive.org/web/20141023113200/http://www.km.dk/kirke/kirkestatistik/folkekirkens-medlemstal/ Kirkeministeriet: medlemmer af folkekirken]</ref> Begin 2019 waren die percentages gedaald tot 74,7% respectievelijk 56,9%.<ref>{{da}}[http://www.km.dk/folkekirken/kirkestatistik/folkekirkens-medlemstal/ Kirkeministeriet: Folkekirkens medlemstal]</ref> | |||
Naast de Volkskerk zijn er kleine minderheden van andere [[protestantisme|protestanten]]. Nadat in [[1849]] het alleenrecht van de lutherse godsdienst werd opgeheven, kon de [[Rooms-Katholieke Kerk|Katholieke Kerk]], die geheel uit Denemarken was verdwenen, op beperkte schaal weer worden opgebouwd (zie ook: ''[[Katholieke Kerk in Denemarken]]''). | |||
[[Islam|Moslims]] vormen ongeveer vier procent van de Deense bevolking.<ref>{{en}}[http://www.state.gov/j/drl/rls/irf/religiousfreedom/index.htm?year=2013&dlid=222209 International Religious Freedom Report for 2013]</ref> In diverse Deense media is na de [[aanslagen op 11 september 2001]] in de Verenigde Staten stevige kritiek geuit op de islam. | |||
== Politiek en overheid == | |||
=== Staatsinrichting === | |||
[[Bestand:Kingdom of Denmark in its region (special marker).svg|thumb|Denemarken is samen met Groenland en de Faeröer onderdeel van het [[Koninkrijk Denemarken]]]] | |||
[[Bestand:Christiansborg Slot.jpg|thumb|Het ''[[Folketing]]'', het Deense parlement, is gevestigd in het paleis [[Christiansborg (Kopenhagen)|Christiansborg]] in Kopenhagen]] | |||
Denemarken is een [[constitutionele monarchie]] die volgens de [[grondwet]] van 1953 geregeerd wordt. Ook [[Groenland]] behoort tot het Deense koninkrijk, evenals de [[Faeröer]]. Waar de laatste twee een zelfstandige positie binnen het koninkrijk innemen, wordt het Deense grondgebied er direct door bestuurd. | |||
De wetgevende macht wordt bekleed door het [[staatshoofd]] (op dit moment [[lijst van koningen van Denemarken|koningin]] [[Margrethe II van Denemarken|Margrethe II]]), samen met het [[parlement]], het ''[[Folketing]]'', dat uit één kamer met 179 direct gekozen leden bestaat. Het parlement wordt samengesteld door een combinatie van een [[districtenstelsel]] en [[evenredige vertegenwoordiging]]. Sinds 1909 heeft geen enkele partij de absolute meerderheid gehad. Vanaf 1945 is de [[Socialdemokraterne]] (Sociaaldemocratische Partij) lange tijd de belangrijkste politieke partij geweest, maar eind jaren negentig begon de trend te keren. Rechtse stromingen als het nationalisme/conservatisme en het liberalisme kwamen sterk op en van 2001 tot 2011 regeerden centrum-rechtse coalities met gedoogsteun van de [[Dansk Folkeparti]] (Deense Volkspartij). Tussen 2011 en 2015 stonden de sociaaldemocraten weer aan het roer en had Denemarken met [[Helle Thorning-Schmidt]] voor het eerst een vrouwelijke premier. Hierna volgde een liberale regering onder leiding van [[Lars Løkke Rasmussen]] (2015-2019). Sinds 2019 is [[Mette Frederiksen]] premier van Denemarken. Zij leidt een linkse minderheidsregering met gedoogsteun van andere linkse partijen. | |||
De uitvoerende macht wordt uitgeoefend door de monarch en door zijn of haar ministers, die door de [[premier (regeringsleider)|eerste minister]] worden geleid. Deze laatste is tevens het hoofd van de regering. Het kabinet van ministers is verantwoording schuldig aan de Kamer en moet de steun van de meerderheid van dat orgaan hebben. Parlementsleden die tot minister worden benoemd, blijven lid van het parlement. | |||
=== Bestuurlijke indeling === | |||
{{Zie hoofdartikel|Bestuurlijke indeling van Denemarken}} | |||
[[Bestand:Denmark regions label.svg|thumb|De 5 [[regio's van Denemarken]]]] | |||
Bestuurlijk was Denemarken tot 2007 verdeeld in 13 provincies en één autonome stad, Kopenhagen. Er waren 270 gemeenten. Lokale en regionale overheden hadden een grote mate van autonomie, die reeds was gegarandeerd in de grondwet van 1849. De Denen beschouwen de [[lokale autonomie]] als een van de meest verregaande in de wereld. | |||
Sinds 1 januari 2007 bestaat Denemarken uit 5 [[Regio's van Denemarken|regio's]] (''regioner'') en 98 gemeenten. | |||
== | === Internationale samenwerking === | ||
Wat lidmaatschappen betreft binnen Europa is Denemarken officieel een EU-lidstaat sinds 1 januari 1973. Sinds 1 maart 2001 maakt Denemarken uit van het [[Verdragen van Schengen|Schengengebied]]. Denemarken is lid van de NAVO sinds 4 april 1949 en behoort daarmee tot de oudste leden van de NAVO. Denemarken heeft ook zitting in de [[Raad van Europa]]. | |||
Denemarken heeft 9 vertegenwoordigers in het [[Europees Economisch en Sociaal Comité]]. De EU-gerelateerde geldstromen zijn als volgt: | |||
* Totale bestedingen van de EU in Denemarken: 1,529 miljard euro, zijnde 0,56 procent van het Deense [[bruto nationaal inkomen]] (bni) | |||
* Totale Deense bijdrage aan de EU-begroting: 2,191 miljard euro, 0,80 procent van het Deense bni | |||
Denemarken heeft een wat beperkte [[exclusieve economische zone]], aangezien Zweden bijvoorbeeld maar kort van de Deense kust ligt. | |||
== Onderwijs == | === Onderwijs === | ||
Het Deense systeem van openbaar onderwijs werd grotendeels in de 19e eeuw ontwikkeld. Het basisonderwijs bestaat uit een basisschool (bijvoorbeeld [[Folkeskole]]) waar men 9 of 10 jaar les moet volgen om over te kunnen gaan naar een hoger onderwijs. | |||
Er zijn universiteiten in [[Aarhus (stad)|Aarhus]], [[Kopenhagen]], [[Odense]], [[Aalborg (stad)|Aalborg]] en [[Roskilde (stad)|Roskilde]]. | |||
== | == Economie == | ||
[[Bestand:Claas combine in Denmark.jpg|thumb|links|De landbouwsector is van oudsher een belangrijk onderdeel van de Deense economie.]] | |||
Denemarken | Lange tijd was Denemarken hoofdzakelijk een landbouwland, maar na 1945 breidde het land zijn industriële sector drastisch uit, zodat deze tegenwoordig meer dan 25% en de landbouw minder dan 5% aan het [[bruto binnenlands product]] bijdraagt. Andere traditionele industrieën van Denemarken zijn de visserij en scheepsbouw, maar deze zijn ook afgenomen. Toch heeft Denemarken zijn landelijk karakter grotendeels behouden. Financiële en andere diensten, de handel en de vervoerssector zijn ook belangrijk voor de economie van het land. De [[Lijst van landen naar kkp per capita|koopkracht per hoofd van de bevolking]] was in 2005 de op vijf na hoogste ter wereld. | ||
De | De belangrijkste landbouwproducten van het land zijn wortelgewassen ([[biet]]en, [[koolraap]] en [[aardappel]]s) en graangewassen ([[gerst]], [[haver]] en [[tarwe]]). Er is veeteelt ([[Varken (tam)|varkens]], [[rund|rund-]] en [[pluimvee]]) en een grote visindustrie. Denemarken bezit een commerciële vloot van aanzienlijke grootte. De belangrijkste vervaardigde producten omvatten voedingsmiddelen (vooral vlees en zuivelproducten), chemische producten, machines, metaalproducten (die bijna volledig van ingevoerde grondstoffen worden gemaakt), elektronische en vervoersapparatuur, bier, textiel en houten producten. Denemarken is wereldleider in [[windenergie]] voor de elektriciteitsvoorziening en produceert veel [[windturbine]]s ([[Vestas]]). Het toerisme is ook een belangrijke industrie. | ||
De | De belangrijkste uitvoerproducten van Denemarken zijn landbouwproducten en industriële machines, [[teak]] en [[eik]]en meubilair, vlees, vis en metalen; de belangrijkste importproducten zijn machines, metalen, motorvoertuigen en brandstoffen. Belangrijke handelspartners van het land zijn [[Duitsland]], [[Zweden]], het [[Verenigd Koninkrijk]] en andere landen in de [[Europese Unie]] evenals de [[Verenigde Staten]]. Denemarken had in de [[1980-1989|jaren tachtig]] van de 20e eeuw met ernstige economische problemen te kampen, en in de [[1990-1999|jaren negentig]] had het een hoog [[werkloosheid]]scijfer, grote uitgaven in de openbare sector en een grote buitenlandse schuld. Een strak [[fiscaal beleid|fiscaal]] en [[monetair beleid]] leidde echter tot economisch herstel. | ||
Denemarken | === Energievoorziening === | ||
Denemarken produceerde 15 miljoen ton olie-equivalent (Mtoe, 1 MToe = 11,63 [[kilowattuur|TWh]]) in 2016, 75% daarvan was ruwe olie en aardgas, 25% was duurzame energie. Dat was bijna genoeg voor de energievoorziening, het [[Internationaal_Energieagentschap#Terminologie_in_energiestatistiek|TPES]] (''total primary energy supply'') was 16 Mtoe. Het land importeerde 2 Mtoe aan fossiele brandstof meer dan het exporteerde. | |||
Van de energie ging ongeveer 3 Mtoe verloren bij conversie. Voor eindgebruikers resteerde 13 Mtoe, waarvan 2,6 Mtoe aan elektriciteit. | |||
De uitstoot van kooldioxide was 33 megaton, dat is 5,5 ton per persoon. Het wereldgemiddelde was 4,4 ton per persoon. | |||
In de periode 2012-2016 bleef het eindgebruik ongeveer gelijk, evenals het elektriciteitsgebruik. De hoeveelheid duurzaam, vooral met wind, opgewekte elektriciteit steeg 23% en leverde 63% van alle elektriciteit aan eindgebruikers in 2016.<ref>{{en}} IEA [https://www.iea.org/statistics/?country=DENMARK&year=2016] Show data table, select Balances, Electricity or Key indicators</ref> | |||
Denemarken haalde in 2016 43% van zijn totale elektriciteitsconsumptie uit windenergie. Dit is veruit het hoogste aandeel in de EU, Litouwen volgt op een ruime afstand met 27%, terwijl 10% van de elektriciteit in de EU opgewekt wordt door middel van wind.<ref>{{en}} Eurostat [https://ec.europa.eu/eurostat/en/web/products-eurostat-news/-/EDN-20170619-1 How much electricity is produced by wind?] 19/6/2017, geraadpleegd op 8/1/2019</ref> | |||
== Verkeer en vervoer == | == Verkeer en vervoer == | ||
[[Bestand:Storebæltsbroen from Sjælland.jpg|thumb|De [[Grote Beltbrug]] tussen de eilanden Funen en Seeland]] | |||
Denemarken heeft een uitgebreid wegennet. Het autosnelwegennet heeft een gezamenlijke lengte van ruim 1000 km. | Denemarken heeft een [[wegen in Denemarken|uitgebreid wegennet]]. Het [[lijst van Deense autosnelwegen|Deense autosnelwegennet]] heeft een gezamenlijke lengte van ruim 1000 km. Alle grote eilanden zijn door tunnels en bruggen met elkaar verbonden. De [[Sontbrug (Kopenhagen - Malmö)|Sontbrug]] verbindt Denemarken met [[Zweden]], de [[Grote Beltbrug]] verbindt [[Funen]] en [[Seeland (eiland)|Seeland]] en de [[Kleine Belt]]brug verbindt [[Jutland]] met Funen; de [[Fehmarnbeltverbinding]] is een geplande tunnel tussen [[Duitsland]] en Denemarken. De wegen zijn tolvrij, met uitzondering van een aantal grote bruggen en tunnels. | ||
Alle grote eilanden zijn door tunnels en bruggen met elkaar verbonden. De [[Sontbrug]] verbindt Denemarken met [[Zweden]], de [[Grote Beltbrug]] verbindt [[Funen]] en [[Seeland]] en de Kleine | |||
De wegen zijn tolvrij, met uitzondering van een aantal grote bruggen. | |||
In Denemarken ligt in totaal ongeveer 2.100 kilometer aan [[lijst van spoorlijnen in Denemarken|spoorwegen]]. De [[Danske Statsbaner]] is de grootste vervoerder op het gebied van reizigersvervoer. Kopenhagen beschikt over een [[metro van Kopenhagen|metro]], alsook over de [[Luchthaven Kopenhagen|luchthaven van Kopenhagen]], het belangrijkste vliegveld van het land. Verder zijn er luchthavens in [[Esbjerg (stad)|Esbjerg]], [[Aarhus (stad)|Aarhus]], [[Aalborg (stad)|Aalborg]] en [[Billund (plaats)|Billund]]. | |||
In Denemarken ligt in totaal ongeveer 2.100 kilometer aan spoorwegen. De [[Danske Statsbaner]] is de grootste vervoerder op het gebied van reizigersvervoer. | |||
[[Hanstholm]] is het vertrekpunt van diverse veerdiensten. [[Smyril Line]] vaart wekelijks naar [[Seyðisfjörður]] (IJsland) en [[Tórshavn]] (Faeröer). [[Fjord Line]] vaart vanuit Hanstholm naar [[Egersund]], [[Stavanger]] en [[Bergen (Noorwegen)|Bergen]]. Master Ferries vaart naar [[Kristiansand]]. Deze stad wordt vanuit [[Hirtshals (plaats)|Hirtshals]] ook door [[Color Line]] bevaren. Stenaline bevaart de routes Fredrikshaven- Oslo en Fredrikshaven - Göteborg. Verder is er een veerdienst van Scandlines tussen [[Puttgarden]] en [[Rødby]]. Van [[Bornholm (eiland)|Bornholm]] vaart [[BornholmerFærgen]] naar [[Køge (plaats)|Køge]] en [[Ystad (stad)|Ystad]], met verbindingen naar [[Kopenhagen]]. Van [[Esbjerg (stad)|Esbjerg]] vaart men ook naar [[Fanø]]. | |||
== | == Cultuur == | ||
{{Zie ook|Zie ook de artikelen [[Deense muziek]] en [[Hygge]].}} | |||
[[Bestand:Constantin Hansen 1836 - HC Andersen.jpg|thumb|Schrijver [[Hans Christian Andersen]]]] | |||
[[Bestand:Amalienborg from top of church cropped.jpg|thumb|[[Amalienborg]]]] | |||
== | === Sport === | ||
De populairste sporten van Denemarken zijn [[handbal]] en [[voetbal]]. Het niveau van de hoogste handbaldivisie in Denemarken is toonaangevend voor de rest van Europa. De hoogste voetbaldivisie van het land heet de [[Superligaen]], waarin 12 clubs tegen elkaar uitkomen. Door de lange kustlijn zijn ook watersporten als [[zeilen (varen)|zeilen]] goed mogelijk en deze worden dan ook veel beoefend. Net als [[Nederland]] is Denemarken ook een echt fietsland, wat vooral te danken is aan het vlakke landschap. [[Wielrennen]] is dan ook een veel beoefende sport. Enkele bekende (oud-)wielrenners zijn [[Michael Rasmussen]], [[Bo Hamburger]] en [[Bjarne Riis]]. Vanwege de lange winters zijn zaalsporten als [[badminton]], [[volleybal]] en dergelijke ook populair. | |||
=== Bezienswaardigheden === | === Bezienswaardigheden === | ||
{{Zie ook|Zie ook de [[lijst van musea in Denemarken]].}} | |||
* [[Tivoli_(Kopenhagen)|Tivoli]], tuin/attractiepark in Kopenhagen, geopend in 1843 | |||
* [[Dyrehavsbakken]], het oudste attractiepark ter wereld, geopend in 1583 | * [[Dyrehavsbakken]], het oudste attractiepark ter wereld, geopend in 1583 | ||
* [[Amalienborg]], het koninklijk paleis te Kopenhagen, gebouwd in 1750 | * [[Amalienborg]], het koninklijk paleis te Kopenhagen, gebouwd in 1750 | ||
* [[Legoland]] in [[Billund (plaats)|Billund]], het oudste park van [[ | * [[Legoland Billund|Legoland]] in [[Billund (plaats)|Billund]], het oudste park van [[LEGO]], geopend in 1968 | ||
* [[Vrijstad Christiania|Christiania]], anarchistische enclave nabij de haven van Kopenhagen sinds 1970, met circa 1000 inwoners en | * [[Vrijstad Christiania|Christiania]], anarchistische enclave nabij de haven van Kopenhagen sinds 1970, met circa 1000 inwoners en 750.000 bezoekers per jaar | ||
* | * [[De kleine zeemeermin (beeld)|De kleine zeemeermin]], een bekend standbeeld in Kopenhagen | ||
Op de [[Werelderfgoedlijst]] van [[UNESCO]] staan: | Op de [[Werelderfgoedlijst]] van [[UNESCO]] staan: | ||
* Grafheuvels, runenstenen en kerk van [[Jelling (plaats)|Jelling]] sinds 1994 | * Grafheuvels, runenstenen en kerk van [[Jelling (plaats)|Jelling]], sinds 1994 | ||
* [[Kathedraal van Roskilde]] sinds 1995 | * [[Kathedraal van Roskilde]], sinds 1995 | ||
* [[ | * Kasteel [[Kronborg]], sinds 2000 | ||
* [[IJsfjord van Ilulissat]] op [[Groenland]], natuurmonument sinds 2004 | * [[IJsfjord van Ilulissat]] op [[Groenland]], natuurmonument, sinds 2004 | ||
* [[Waddenzee]], natuurmonument, sinds 2014, ook in Duitsland en Nederland (Duitse en Nederlandse deel al sinds 2009) | |||
* [[Stevns Klint]], natuurmonument, sinds 2014 | |||
== | == Bekende Denen == | ||
{{Zie ook|Zie de sectie [[Denen# | De astronoom [[Tycho Brahe]] (1546 - 1601), koning [[Christiaan IV van Denemarken|Christiaan IV]] (1577 - 1648), de sprookjesschrijver [[Hans Christian Andersen]] (1805 - 1875), de filosoof [[Søren Kierkegaard]] (1813 - 1855) en de fysicus [[Niels Bohr]] (1885 - 1962) zijn enkele van de meest bekende Denen. | ||
{{Zie ook|Zie de sectie [[Denen#Bekende Denen|Bekende Denen]] in het artikel over de [[Denen]]}} | |||
== | == Externe link == | ||
* [ | {{Zusterproject klein | ||
| commons = Category:Denmark | |||
| wiktionary = Denemarken | |||
| wikiversity = | |||
| wikibooks = | |||
| wikisource = | |||
| wikiquote = | |||
| wikinewscat = Denemarken | |||
| wikidata = | |||
| wikivoyage = Denemarken | |||
| wikiatlas = Denmark | |||
}} | |||
* {{en}} [http://denmark.dk/ Officiële website] van het Deense ministerie van Buitenlandse Zaken | |||
{{ | {{Appendix}} | ||
{{Navigatie Europese Unie}} | {{Navigatie Europese Unie}} | ||
{{Navigatie Noordse Raad}} | |||
{{Navigatie landen Europa}} | {{Navigatie landen Europa}} | ||
{{ | {{Coor title dms|55|47|0|N|9|47|0|E|type:country_region:DK}} | ||
[[Categorie:Denemarken| ]] | [[Categorie:Denemarken| ]] | ||
[[Categorie:Land]] | [[Categorie:Land]] | ||
Versie van 27 jul 2019 23:43
| Kongeriget Danmark | ||||||
| ||||||
| Denemarken | ||||||
| Basisgegevens | ||||||
| Officiële landstaal | Deens | |||||
| Hoofdstad | Kopenhagen | |||||
| Regeringsvorm | Constitutionele monarchie | |||||
| Staatshoofd | Koningin Margrethe II | |||||
| Regeringsleider | Mette Frederiksen | |||||
| Religie | Lutheranisme 80,9% (1 januari 2010) Islam 3,7% | |||||
| Oppervlakte | 43.094 km² [1] (1,6% water) | |||||
| Inwoners | 5.349.212 (2001)[2] 5.500.510 (2009)[3] () | |||||
| Inwoneraanduiding | Deen | |||||
| Overige | ||||||
| Volkslied | Burgerlijk: Der er et yndigt land Koninklijk: Kong Christian stod ved højen mast | |||||
| Munteenheid | Deense kroon (DKK)
| |||||
| UTC | +1 (zomer +2) | |||||
| Nationale feestdag | 5 juni | |||||
| Web | Code | Tel. | .dk | DNK | 45 | |||||
| Voorgaande staten | ||||||
| ||||||
| Topografie | ||||||
| Denemarken | ||||||
Denemarken (Deens: Danmark), is een land in Scandinavië, in het noorden van Europa. Denemarken vormt samen met Groenland en de Faeröer het Koninkrijk Denemarken (Deens: Kongeriget Danmark). Het is het meest zuidelijk gelegen land van de Noordse landen en ligt ten zuiden van Noorwegen en ten zuidwesten van Zweden, waarmee het door een brug verbonden is. Ten zuiden van de enige landgrens die het land rijk is, ligt Duitsland. Het land grenst daarnaast aan de Oostzee en Noordzee. De hoofdstad van Denemarken is Kopenhagen (Deens: København).
Denemarken heeft een totale oppervlakte van , iets groter dan Nederland en bijna anderhalf keer zo groot als België. Het bestaat hoofdzakelijk uit een groot deel van het schiereiland Jutland en de drie grote eilanden Funen, Seeland en Lolland, die samen met tal van kleinere eilanden de Deense archipel vormen. Van de 5,7 miljoen inwoners (2018) leeft het grootste deel in stedelijke gebieden. De bevolkingsdichtheid bedraagt .
De Deense geschiedenis is in belangrijke mate gevormd door de strategische ligging tussen de Oost- en Noordzee, op het Europese vasteland. Deense Vikingen trokken vanaf de 8e eeuw op rooftochten door West-Europa en Noord- en Oost-Engeland. Op het Deense grondgebied ontstond een koninkrijk dat in de loop der eeuwen delen omvatte van zuidelijk Zweden en Noord-Duitsland alsook enkele overzeese gebieden in de noordelijke Atlantische Oceaan. De Kalmarunie verbond vanaf 1397 Denemarken in een gedeelde monarchie met Zweden en Noorwegen, totdat Zweden de unie in 1523 verliet. De unie met Noorwegen werd in 1814 opgebroken, terwijl de Deense staat ook andere gebiedsdelen kwijtraakte (aan Zweden, aan Duitsland en aan IJsland) en tot haar huidige omvang slonk. Vanaf de 20e eeuw werd een sociaaldemocratische verzorgingsstaat volgens het Scandinavisch model opgebouwd, waarmee Denemarken zich ontwikkelde tot een hoogontwikkelde gemengde economie.
Denemarken is een parlementaire constitutionele monarchie; het staatshoofd is Margrethe II. Groenland behoort tot het Deense koninkrijk, evenals de Faeröer. Het land heeft twee volksliederen: een burgerlijk volkslied (Der er et yndigt land) en een koninklijk volkslied (Kong Kristian). Denemarken is lid van de Europese Unie, maar niet van de eurozone; de munteenheid is de Deense kroon. Het land is ook lid van onder andere de VN, de NAVO, de OESO en de WHO.
Geschiedenis
 Zie Geschiedenis van Denemarken voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Denemarken werd in het tijdperk van de Vikingen in de 10e eeuw verenigd door koning Harald Blauwtand († 985), die zich tot het christendom bekeerde. Denemarken bestuurde kort Engeland in de 11e eeuw en werd in 1397 met Zweden en Noorwegen verenigd. De unie met Zweden duurde tot 1523 en de unie met Noorwegen tot 1814. Het stadje Ribe werd reeds in 710 gesticht en is daarmee het oudste stadje van heel Scandinavië.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Denemarken vanaf 9 april 1940 door de Duitsers bezet. IJsland, dat tot dan toe tot Denemarken behoorde, verklaarde zich op 17 juni 1944 onafhankelijk. Op 5 mei 1945 eindigde de bezetting van Denemarken met de capitulatie van de Duitse troepen in het land.
Denemarken maakt sinds 1973 deel uit van de Europese Unie.
Geografie
Fysieke kenmerken
Denemarken is het zuidelijkste Scandinavische land. Denemarken omvat het grootste deel van het schiereiland Jutland en ongeveer 405 eilanden, waarvan Seeland, Funen, Lolland, Falster, Langeland, Als, Møn, Bornholm en Amager de belangrijkste zijn. Als deel van de Europese Vlakte bestaat het land bijna volledig uit laagland. Meer dan 65 procent is gecultiveerd.
Het grootste deel van Denemarken wordt gevormd door het schiereiland Jutland. De hoofdstad ligt op het grootste van de Deense eilanden, Seeland. Dit wordt door een smalle zeestraat, de Sont, van Zweden gescheiden. De hoofdstad Kopenhagen is sinds 2000 via de Sontbrug en -tunnel verbonden met de Zweedse stad Malmö. Ook de eilanden Funen, Lolland, Falster, Langeland en het in de Oostzee gelegen Bornholm behoren tot Denemarken. Het eiland Funen is per brug, spoorbrug en tunnel verbonden met Jutland en Seeland. De toekomstige Fehmarnbeltverbinding, een 16,2 kilometer lange tunnel tussen Rødby op Lolland en Puttgarden op het eiland Fehmarn in Duitsland, zal naar verwachting rond 2026 klaar zijn.
De enige landgrens is de grens met Duitsland in het zuiden. Deze landgrens heeft een lengte van 67 kilometer. Ten westen ligt de Noordzee, ten noorden het Skagerrak en ten oosten liggen het Kattegat en de Oostzee. Het verst verwijderd van de kust is men in het midden van Jutland, op 52 kilometer afstand.[4]
De kustlijn van Denemarken, exclusief Faeröer en Groenland, heeft een totale lengte van 7314 kilometer. De langste rivier is de 158 kilometer lange Gudenå in Jutland. Het hoogste punt van het land is Møllehøj bij Skanderborg, dat 170,86 meter boven zeeniveau ligt.
Klimaat
Denemarken heeft een gematigd zeeklimaat. De wind uit de Noord-Atlantische Oceaan (een warme oceaanstroom) zorgt gewoonlijk voor een vrij mild klimaat. Een enkele keer raakt de Oostzee met ijs bedekt, waardoor warmere wateren worden afgesneden en de winter streng is.
In februari schommelt de temperatuur rond de 0 °C. In juli is dat 18 °C. Gemiddeld valt er 600 millimeter neerslag per jaar. De droogste periode is tussen eind april en begin juni. Als de wind 's winters uit het oosten waait, kan het zeer koud worden. De laagste temperatuur ooit gemeten was -31 °C. 's Zomers kan de temperatuur door diezelfde oostenwind oplopen tot boven de 30 °C.
Bevolking
Naast de Deense meerderheid in Denemarken, zijn er Groenlandse, Faeröerse en Duitse minderheden.
Grootste steden van Denemarken
| Zie ook de lijst van grote Deense steden voor meer statistieken en steden. |
De dertig grootste steden in Denemarken naar inwonertal zijn:
| Plaats | Inwoners | Plaats | Inwoners | Plaats | Inwoners | Plaats | Inwoners | Plaats | Inwoners | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Kopenhagen | 548.443[5] | Kolding | 57.087 | Hørsholm | 45.816 | Holstebro | 34.024 | Svendborg | 27.113 | ||||
| Aarhus | 242.914 | Horsens | 52.998 | Silkeborg | 42.396 | Taastrup | 32.260 | Hjørring | 24.892 | ||||
| Odense | 166.305 | Vejle | 50.832 | Næstved | 41.729 | Slagelse | 31.918 | Frederikshavn | 23.331 | ||||
| Aalborg | 102.312 | Roskilde | 46.701 | Fredericia | 39.513 | Hillerød | 29.951 | Haderslev | 21.293 | ||||
| Esbjerg | 71.459 | Helsingør | 46.189 | Viborg | 35.656 | Sønderborg | 27.194 | Nørresundby | 21.120 | ||||
| Randers | 60.227 | Herning | 45.890 | Køge | 34.937 | Holbæk | 27.157 | Ringsted | 20.767 |
Dit overzicht is gebaseerd op het inwonertal van 1 januari 2010.[6]
Taal
De taal in Denemarken is Deens, een Noord-Germaanse taal met een aantal duidelijk onderscheiden dialecten. Duits wordt door een minderheid in Zuid-Jutland (Noord-Sleeswijk) gesproken. De belangrijkste immigrantentalen zijn het Turks, Urdu, Arabisch, Servo-Kroatisch, Faeröers, Zweeds en Noors.
Religie
Denemarken werd vrij laat en vrij langzaam gekerstend. In de 9e eeuw waren delen reeds bekeerd tot het christendom. In 860 kreeg de Frankische bisschop van Hamburg, Ansgar (801-865) toestemming in Ribe een kerk te bouwen. Koning Harald bekeerde zich op het einde van de 10e eeuw en rond 1100 was het christendom algemeen doorgedrongen. In 1104 werd in het toen nog Deense Lund de eerste bisschopszetel voor heel Scandinavië ingesteld.
In 1536 werd, vooral ten gevolge van de prediking door de 'Deense Luther' Hans Tausen, de reformatie van staatswege algemeen doorgevoerd. Vele oude kerkvormen werden wel overgenomen; ook de bisschopswijding bleef gehandhaafd. Net zoals in Noorwegen, IJsland en Liechtenstein is er in Denemarken sprake van een staatskerk, die echter officieel als Volkskerk (Folkekirke) wordt gekwalificeerd. Deze Evangelisch-Lutherse Kerk wordt als zodanig grotendeels door de staat gefinancierd. Elke kerkelijke gemeente wordt bestuurd door een door de leden gekozen raad. Sinds 1947 worden vrouwen tot het ambt toegelaten.
Het aantal Denen dat lid is van de Volkskerk neemt jaarlijks met zo'n 0,85 procentpunt af. Begin 2014 behoorde 78,4% van de Denen tot de Volkskerk. In Kopenhagen was 60,9% van de bevolking lid van de Folkekirke.[7] Begin 2019 waren die percentages gedaald tot 74,7% respectievelijk 56,9%.[8]
Naast de Volkskerk zijn er kleine minderheden van andere protestanten. Nadat in 1849 het alleenrecht van de lutherse godsdienst werd opgeheven, kon de Katholieke Kerk, die geheel uit Denemarken was verdwenen, op beperkte schaal weer worden opgebouwd (zie ook: Katholieke Kerk in Denemarken).
Moslims vormen ongeveer vier procent van de Deense bevolking.[9] In diverse Deense media is na de aanslagen op 11 september 2001 in de Verenigde Staten stevige kritiek geuit op de islam.
Politiek en overheid
Staatsinrichting
Denemarken is een constitutionele monarchie die volgens de grondwet van 1953 geregeerd wordt. Ook Groenland behoort tot het Deense koninkrijk, evenals de Faeröer. Waar de laatste twee een zelfstandige positie binnen het koninkrijk innemen, wordt het Deense grondgebied er direct door bestuurd.
De wetgevende macht wordt bekleed door het staatshoofd (op dit moment koningin Margrethe II), samen met het parlement, het Folketing, dat uit één kamer met 179 direct gekozen leden bestaat. Het parlement wordt samengesteld door een combinatie van een districtenstelsel en evenredige vertegenwoordiging. Sinds 1909 heeft geen enkele partij de absolute meerderheid gehad. Vanaf 1945 is de Socialdemokraterne (Sociaaldemocratische Partij) lange tijd de belangrijkste politieke partij geweest, maar eind jaren negentig begon de trend te keren. Rechtse stromingen als het nationalisme/conservatisme en het liberalisme kwamen sterk op en van 2001 tot 2011 regeerden centrum-rechtse coalities met gedoogsteun van de Dansk Folkeparti (Deense Volkspartij). Tussen 2011 en 2015 stonden de sociaaldemocraten weer aan het roer en had Denemarken met Helle Thorning-Schmidt voor het eerst een vrouwelijke premier. Hierna volgde een liberale regering onder leiding van Lars Løkke Rasmussen (2015-2019). Sinds 2019 is Mette Frederiksen premier van Denemarken. Zij leidt een linkse minderheidsregering met gedoogsteun van andere linkse partijen.
De uitvoerende macht wordt uitgeoefend door de monarch en door zijn of haar ministers, die door de eerste minister worden geleid. Deze laatste is tevens het hoofd van de regering. Het kabinet van ministers is verantwoording schuldig aan de Kamer en moet de steun van de meerderheid van dat orgaan hebben. Parlementsleden die tot minister worden benoemd, blijven lid van het parlement.
Bestuurlijke indeling
| Zie Bestuurlijke indeling van Denemarken voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Bestuurlijk was Denemarken tot 2007 verdeeld in 13 provincies en één autonome stad, Kopenhagen. Er waren 270 gemeenten. Lokale en regionale overheden hadden een grote mate van autonomie, die reeds was gegarandeerd in de grondwet van 1849. De Denen beschouwen de lokale autonomie als een van de meest verregaande in de wereld.
Sinds 1 januari 2007 bestaat Denemarken uit 5 regio's (regioner) en 98 gemeenten.
Internationale samenwerking
Wat lidmaatschappen betreft binnen Europa is Denemarken officieel een EU-lidstaat sinds 1 januari 1973. Sinds 1 maart 2001 maakt Denemarken uit van het Schengengebied. Denemarken is lid van de NAVO sinds 4 april 1949 en behoort daarmee tot de oudste leden van de NAVO. Denemarken heeft ook zitting in de Raad van Europa.
Denemarken heeft 9 vertegenwoordigers in het Europees Economisch en Sociaal Comité. De EU-gerelateerde geldstromen zijn als volgt:
- Totale bestedingen van de EU in Denemarken: 1,529 miljard euro, zijnde 0,56 procent van het Deense bruto nationaal inkomen (bni)
- Totale Deense bijdrage aan de EU-begroting: 2,191 miljard euro, 0,80 procent van het Deense bni
Denemarken heeft een wat beperkte exclusieve economische zone, aangezien Zweden bijvoorbeeld maar kort van de Deense kust ligt.
Onderwijs
Het Deense systeem van openbaar onderwijs werd grotendeels in de 19e eeuw ontwikkeld. Het basisonderwijs bestaat uit een basisschool (bijvoorbeeld Folkeskole) waar men 9 of 10 jaar les moet volgen om over te kunnen gaan naar een hoger onderwijs.
Er zijn universiteiten in Aarhus, Kopenhagen, Odense, Aalborg en Roskilde.
Economie
Lange tijd was Denemarken hoofdzakelijk een landbouwland, maar na 1945 breidde het land zijn industriële sector drastisch uit, zodat deze tegenwoordig meer dan 25% en de landbouw minder dan 5% aan het bruto binnenlands product bijdraagt. Andere traditionele industrieën van Denemarken zijn de visserij en scheepsbouw, maar deze zijn ook afgenomen. Toch heeft Denemarken zijn landelijk karakter grotendeels behouden. Financiële en andere diensten, de handel en de vervoerssector zijn ook belangrijk voor de economie van het land. De koopkracht per hoofd van de bevolking was in 2005 de op vijf na hoogste ter wereld.
De belangrijkste landbouwproducten van het land zijn wortelgewassen (bieten, koolraap en aardappels) en graangewassen (gerst, haver en tarwe). Er is veeteelt (varkens, rund- en pluimvee) en een grote visindustrie. Denemarken bezit een commerciële vloot van aanzienlijke grootte. De belangrijkste vervaardigde producten omvatten voedingsmiddelen (vooral vlees en zuivelproducten), chemische producten, machines, metaalproducten (die bijna volledig van ingevoerde grondstoffen worden gemaakt), elektronische en vervoersapparatuur, bier, textiel en houten producten. Denemarken is wereldleider in windenergie voor de elektriciteitsvoorziening en produceert veel windturbines (Vestas). Het toerisme is ook een belangrijke industrie.
De belangrijkste uitvoerproducten van Denemarken zijn landbouwproducten en industriële machines, teak en eiken meubilair, vlees, vis en metalen; de belangrijkste importproducten zijn machines, metalen, motorvoertuigen en brandstoffen. Belangrijke handelspartners van het land zijn Duitsland, Zweden, het Verenigd Koninkrijk en andere landen in de Europese Unie evenals de Verenigde Staten. Denemarken had in de jaren tachtig van de 20e eeuw met ernstige economische problemen te kampen, en in de jaren negentig had het een hoog werkloosheidscijfer, grote uitgaven in de openbare sector en een grote buitenlandse schuld. Een strak fiscaal en monetair beleid leidde echter tot economisch herstel.
Energievoorziening
Denemarken produceerde 15 miljoen ton olie-equivalent (Mtoe, 1 MToe = 11,63 TWh) in 2016, 75% daarvan was ruwe olie en aardgas, 25% was duurzame energie. Dat was bijna genoeg voor de energievoorziening, het TPES (total primary energy supply) was 16 Mtoe. Het land importeerde 2 Mtoe aan fossiele brandstof meer dan het exporteerde.
Van de energie ging ongeveer 3 Mtoe verloren bij conversie. Voor eindgebruikers resteerde 13 Mtoe, waarvan 2,6 Mtoe aan elektriciteit.
De uitstoot van kooldioxide was 33 megaton, dat is 5,5 ton per persoon. Het wereldgemiddelde was 4,4 ton per persoon.
In de periode 2012-2016 bleef het eindgebruik ongeveer gelijk, evenals het elektriciteitsgebruik. De hoeveelheid duurzaam, vooral met wind, opgewekte elektriciteit steeg 23% en leverde 63% van alle elektriciteit aan eindgebruikers in 2016.[10]
Denemarken haalde in 2016 43% van zijn totale elektriciteitsconsumptie uit windenergie. Dit is veruit het hoogste aandeel in de EU, Litouwen volgt op een ruime afstand met 27%, terwijl 10% van de elektriciteit in de EU opgewekt wordt door middel van wind.[11]
Verkeer en vervoer
Denemarken heeft een uitgebreid wegennet. Het Deense autosnelwegennet heeft een gezamenlijke lengte van ruim 1000 km. Alle grote eilanden zijn door tunnels en bruggen met elkaar verbonden. De Sontbrug verbindt Denemarken met Zweden, de Grote Beltbrug verbindt Funen en Seeland en de Kleine Beltbrug verbindt Jutland met Funen; de Fehmarnbeltverbinding is een geplande tunnel tussen Duitsland en Denemarken. De wegen zijn tolvrij, met uitzondering van een aantal grote bruggen en tunnels.
In Denemarken ligt in totaal ongeveer 2.100 kilometer aan spoorwegen. De Danske Statsbaner is de grootste vervoerder op het gebied van reizigersvervoer. Kopenhagen beschikt over een metro, alsook over de luchthaven van Kopenhagen, het belangrijkste vliegveld van het land. Verder zijn er luchthavens in Esbjerg, Aarhus, Aalborg en Billund.
Hanstholm is het vertrekpunt van diverse veerdiensten. Smyril Line vaart wekelijks naar Seyðisfjörður (IJsland) en Tórshavn (Faeröer). Fjord Line vaart vanuit Hanstholm naar Egersund, Stavanger en Bergen. Master Ferries vaart naar Kristiansand. Deze stad wordt vanuit Hirtshals ook door Color Line bevaren. Stenaline bevaart de routes Fredrikshaven- Oslo en Fredrikshaven - Göteborg. Verder is er een veerdienst van Scandlines tussen Puttgarden en Rødby. Van Bornholm vaart BornholmerFærgen naar Køge en Ystad, met verbindingen naar Kopenhagen. Van Esbjerg vaart men ook naar Fanø.
Cultuur
| Zie ook de artikelen Deense muziek en Hygge. |
Sport
De populairste sporten van Denemarken zijn handbal en voetbal. Het niveau van de hoogste handbaldivisie in Denemarken is toonaangevend voor de rest van Europa. De hoogste voetbaldivisie van het land heet de Superligaen, waarin 12 clubs tegen elkaar uitkomen. Door de lange kustlijn zijn ook watersporten als zeilen goed mogelijk en deze worden dan ook veel beoefend. Net als Nederland is Denemarken ook een echt fietsland, wat vooral te danken is aan het vlakke landschap. Wielrennen is dan ook een veel beoefende sport. Enkele bekende (oud-)wielrenners zijn Michael Rasmussen, Bo Hamburger en Bjarne Riis. Vanwege de lange winters zijn zaalsporten als badminton, volleybal en dergelijke ook populair.
Bezienswaardigheden
| Zie ook de lijst van musea in Denemarken. |
- Tivoli, tuin/attractiepark in Kopenhagen, geopend in 1843
- Dyrehavsbakken, het oudste attractiepark ter wereld, geopend in 1583
- Amalienborg, het koninklijk paleis te Kopenhagen, gebouwd in 1750
- Legoland in Billund, het oudste park van LEGO, geopend in 1968
- Christiania, anarchistische enclave nabij de haven van Kopenhagen sinds 1970, met circa 1000 inwoners en 750.000 bezoekers per jaar
- De kleine zeemeermin, een bekend standbeeld in Kopenhagen
Op de Werelderfgoedlijst van UNESCO staan:
- Grafheuvels, runenstenen en kerk van Jelling, sinds 1994
- Kathedraal van Roskilde, sinds 1995
- Kasteel Kronborg, sinds 2000
- IJsfjord van Ilulissat op Groenland, natuurmonument, sinds 2004
- Waddenzee, natuurmonument, sinds 2014, ook in Duitsland en Nederland (Duitse en Nederlandse deel al sinds 2009)
- Stevns Klint, natuurmonument, sinds 2014
Bekende Denen
De astronoom Tycho Brahe (1546 - 1601), koning Christiaan IV (1577 - 1648), de sprookjesschrijver Hans Christian Andersen (1805 - 1875), de filosoof Søren Kierkegaard (1813 - 1855) en de fysicus Niels Bohr (1885 - 1962) zijn enkele van de meest bekende Denen.
| Zie de sectie Bekende Denen in het artikel over de Denen |
Externe link
- (en) Officiële website van het Deense ministerie van Buitenlandse Zaken
Bronnen, noten en/of referenties
|
| Lidstaten van de Europese Unie |
|---|
|
België · Bulgarije · Cyprus · Denemarken · Duitsland · Estland · Finland · Frankrijk · Griekenland · Hongarije · Ierland · Italië · Letland · Litouwen · Luxemburg · Malta · Nederland · Oostenrijk · Polen · Portugal · Roemenië · Slovenië · Slowakije · Spanje · Tsjechië · Verenigd Koninkrijk · Zweden |
| Noordse Raad |
|---|
|
Landen: |
| Landen in Europa |
|---|
|
Albanië · Andorra · Armenië · Azerbeidzjan · België · Bosnië en Herzegovina · Bulgarije · Cyprus · Denemarken · Duitsland · Estland · Finland · Frankrijk · Georgië · Griekenland · Hongarije · IJsland · Ierland · Italië · Kazachstan · Kosovo · Kroatië · Letland · Liechtenstein · Litouwen · Luxemburg · Macedonië · Malta · Moldavië · Monaco · Montenegro · Nederland · Noorwegen · Oekraïne · Oostenrijk · Polen · Portugal · Roemenië · Rusland · San Marino · Servië · Slovenië · Slowakije · Spanje · Tsjechië · Turkije · Vaticaanstad · Verenigd Koninkrijk · Wit-Rusland · Zweden · Zwitserland |
.svg){kind=link}
