Wikipedia

Wikipedia is een project van de Wikimedia Foundation, een in Florida gevestigde organisatie zonder winstoogmerk. Onder de paraplu van de Wikimedia Foundation bevinden zich diverse meertalige projecten waarvan Wikipedia het oudste, bekendste en succesvolste is. De naam Wikipedia is een samentrekking (porte-manteau) van het uit het Hawaïaans afkomstige woord „wiki” en het Engelse (maar oorspronkelijk uit het Grieks afgeleide) „encyclopedia”.

Het doel van Wikipedia is om in elke taal een complete, rechtenvrije encyclopedie op het internet te creëren. De artikelen in deze encyclopedie worden geacht een neutraal gezichtspunt in te nemen. Omdat de artikelen door elke bezoeker bewerkt kunnen worden, geeft Wikipedia echter geen garantie wat betreft de juistheid en evenwichtige kwaliteit van de informatie. Daarnaast is vanwege het open karakter van het project vandalisme een probleem.

De Nederlandstalige versie is te vinden op nl.wikipedia.org. Eind 2011 passeerde het aantal artikelen in de hoofdnaamruimte de 1.000.000, nadat er wekenlang enkele bots hadden gedraaid die een grote hoeveelheid gegevens uit databases naar Wikipedia overzetten. De Engelstalige versie is het grootst, met ruim 3.700.000 artikelen in september 2011. In totaal zijn er meer dan 10.000.000 artikelen te vinden op heel Wikipedia in 255 verschillende talen.

Opzet

Wikipedia is opgezet in de vorm van een WikiWiki. Voor Wikipedia is een apart programma ontworpen. Tegenwoordig is deze software, MediaWiki, een opensourcesoftware-project dat zeer actief is en ook gebruikt wordt door de andere projecten van de WikiMedia Foundation en door diverse andere projecten en bedrijven.

Kenmerken van het project

Wikipedia is een echte wiki, hetgeen betekent dat elke inhoudelijke pagina door iedere willekeurige bezoeker bewerkt kan worden. Wikipedia was de eerste serieuze, algemene, digitale encyclopedie waarbij met dit concept gewerkt werd. In vergelijking met andere concepten om informatie te verzamelen heeft dit tot gevolg dat Wikipedia, waar het actuele gebeurtenissen betreft die in de algemene belangstelling vallen, vaak zeer snel bijgewerkt is. Daar is het concept ook naar genoemd: ’wikiwiki’ betekent in het Hawaïaans ’snel’.

Kenmerkend voor het project en het succes ervan is tevens het feit dat de inhoud deels rechtenvrij is. Alle tekst en media worden door Wikipedia door middel van de GFDL-licentie vrijgegeven en beschikbaar gesteld voor het publiek. Eenieder is daarmee gerechtigd de inhoud kosteloos te verspreiden en/of te wijzigen, terwijl niemand de toegang tot een uit Wikipedia overgenomen en eventueel gewijzigde inhoud kan worden onthouden.

Wikipedia presenteert zich uitdrukkelijk als een encyclopedie en niet als een woordenboek, discussieforum of webportaal. Voor woordenboekinformatie is het zusterproject Wiktionary in het leven geroepen.

Richtlijnen en basisregels

Auteursrechtenschendingen zijn gevaarlijk voor Wikipedia. Een belangrijke regel is dan ook dat teksten die auteursrechten schenden, niet toelaatbaar zijn. Volgens een andere richtlijn zouden artikelen een neutraal standpunt dienen te vertolken. Artikelen hebben zogenaamde overlegpagina’s om onduidelijkheden of twistpunten te bespreken. De lemma’s dienen in de taal van de respectievelijke Wikipedia-taalversie geschreven te zijn (met uitzonderingen van citaten).

Medewerkers

Iedereen kan aan Wikipedia bijdragen, ook anoniem. Er is geen limiet aan het bijdragen, sommigen doen dit incidenteel, anderen dagelijks. Theoretisch kan alle tekst door iedereen bewerkt worden. Vooral in de begintijd van het project kon iemand aan een kort artikel beginnen, waarna een aantal anderen eraan verder werkten tot het een volwaardig encyclopedisch artikel werd.

Leiding

Wikipedia heeft geen leiding; de eigenaar van de website, de Wikimedia Foundation, staat de website een grote autonomie toe. Binnen de enkele taalversies zijn wel gemeenschappen ontstaan die bijvoorbeeld via een stemming tot een gezamenlijk besluit kunnen komen. Er zijn moderatoren die voor een goede afloop van procedures zorgen maar niet de inhoud van Wikipedia kunnen bepalen. Dat geldt ook voor de steunvereniging in Nederland, Wikimedia Nederland. De ledenvergadering zou geen besluiten over de inhoud van Wikipedia kunnen nemen.

Het bedrijf Bomis betaalde aanvankelijk twee mensen, de oprichters van Wikipedia Larry Sanger en Jimmy (Jimbo) Wales, de eigenaar van Bomis, om aan het project te werken en er in bepaalde zin leiding aan te geven. Later werd Larry Sanger vrijwilliger bij Wikipedia. Andere Bomis-personeelsleden die aan het project hebben meegewerkt zijn Tim Shell, één van de medeoprichters van Bomis, en programmeurs als Jason Richey en Toan Vo.

Sinds 20 juni 2003 vaart Wikipedia onder de vlag van de Wikimedia Foundation. Jimmy Wales was tot oktober 2006 voorzitter van de Wikimedia Foundation, en sinds Florence Devouard het stokje heeft overgenomen voorzitter emeritus.

Geschiedenis van Wikipedia

Het project begon met een conversatie tussen twee oude internetvrienden, Larry Sanger, hoofdredacteur van Nupedia en Ben Kovitz, een computerprogrammeur en bèta-wetenschapper, op de avond van 3 januari 2001 in San Diego (Californië). Kovitz had al eerder te maken gehad met een ander soort wikiproject, en toen hij het basisconcept aan Sanger uitlegde, zag deze onmiddellijk dat het wikiformaat uitstekend geschikt zou zijn voor het opzetten van een opener, minder formeel project dan Nupedia. Vier maanden daarvoor hadden Sanger en zijn baas Jimmy Wales, president-directeur van Bomis, Inc., al eens verschillende mogelijkheden besproken om naast Nupedia een opener, aanvullend project te beginnen. Het kostte Sanger dus niet veel moeite om Wales over te halen een wiki voor Nupedia op te zetten. Nupedia’s eerste wiki ging online op 10 januari 2001. Van de kant van de auteurs en redacteuren van Nupedia kwam echter het nodige protest tegen het plan om Nupedia zo nauw te associëren met een webpagina, gebaseerd op het wikiconcept. Daarom kreeg het nieuwe project per 15 januari de naam ’Wikipedia’ en een eigen, onafhankelijk adres op het web. Deze datum werd later uitgeroepen tot Wikipediadag.

Heel wat deelnemers kwamen in één klap binnen na een publicatie van Slashdot in maart en juli. Ook andere publicaties trokken deelnemers, zoals die op Kuro5hin. Zoekmachines (vooral Google) en andere portals dirigeren dagelijks honderden potentiële deelnemers naar Wikipedia. Op 12 februari 2001 werd de eerste mijlpaal van 1000 artikelen (pagina’s) al overschreden; daarna groeide het met ca. 1000 per maand en steeg het een tijdlang tot ongeveer 40.000 per maand. Het oorspronkelijke doel was te komen tot minimaal 100.000 artikelen, maar toen dat aantal was bereikt, ging de groei nog volop door.

Vanaf de zomer van 2001 werden naast de oorspronkelijke Engelstalige vele andere Wikipedia-taalversies opgestart, waaronder de Nederlandstalige. Het aantal talen en dialecten neemt nog steeds toe. Naast de Engelstalige hebben vooral de Duits- en de Franstalige Wikipedia het grootste aantal artikelen.

Op 3 augustus 2003 verscheen op de Nederlandstalige Wikipedia het 10.000e artikel. Gezamenlijk werd hierover een persbericht opgesteld. De maanden direct hierna nam het bezoek en het aantal medewerkers toe.

In de maanden augustus en september 2003 werd een internationale logowedstrijd gehouden. Het logo van Paul Stansifer werd met grote meerderheid verkozen. Daarna werd dit aangepast tot een grijze versie op basis van hetzelfde idee.

De explosieve groei van Wikipedia stagneerde na 2008, zowel in aantal nieuwe artikelen per dag als aantal actieve gebruikers. Nadat de website volgens Alexa na 2008 jarenlang op nummer 6 stond op de wereldranglijst van de meestbezochte sites, kwam de site in 2011 op nummer 7 op de lijst, toen het door Blogger werd ingehaald. De Nederlandstalige Wikipedia wordt aanzienlijk minder gelezen dan de Engelstalige, ook al verschijnt hij in Nederland of België regelmatig hoger in de zoekresultaten op Google, aangezien Google rekening houdt met de locatie.

Wikipedia kampt sinds ca. 2008 met imago- en groeiproblemen, vaak vanwege onderlinge conflicten tussen gebruikers en de vaak genoemde ongezellige werksfeer. Ook de bureaucratie en vriendjespolitiek van de moderators onderling wordt als bedrukkend ervaren door bijdragers met minder gebruikersrechten. Om die reden besluiten steeds meer mensen na een hooglopende ruzie of een algemene teleurstelling in het systeem, te stoppen met bijdragen. Vooralsnog lijkt er geen oplossing voor zowel de stagnatie als de problemen die de bijdragers ervaren. Ook Jimmy Wales erkent dit probleem. Hij bracht dit onder woorden met: "We need to maintain and improve our quality standards, while at the same time remaining open, friendly, and welcoming as a community".

De meest geraadpleegde Wikipedia-versies zijn de Engelstalige Wikipedia (61,32%), gevolgd door de Spaanse (6,82%), Russische (6,04%), Japanse (5,72%) en de Duitse versie (5,25%).

Aantal gebruikers en moderatoren op de Nederlandse Wikipedia

Gebruikers op de Nederlandstalige Wikipedia per jaar. Gemiddeld aantal gebruikers met >5 en >100 bewerkingen gedurende het jaar, afgerond naar dichtstbijzijnde gehele getal. t/m oktober 2016. Bron: [1]

Gebruikers op de Nederlandstalige Wikipedia

	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018
>5 bewerkingen/maand	9	56	206	552	1323	1661	1554	1469	1425	1444	1364	1299	1220	1158	1156	1111	1158
Toe-/afname	+9	+47	+150	+346	+771	+338	-107	-85	-44	+19	-80	-65	-79	-62	-2	-45	+47
>100 bewerkingen/maand	2	18	54	133	228	265	250	235	221	237	237	232	221	204	206	194	205
Toe-/afname	+2	+16	+36	+79	+85	+37	-15	-15	-14	+16	=	-5	-11	-17	+2	-12	+11

Moderatoren op de Nederlandstalige Wikipedia aan het einde van elk jaar. Meetpunt is 31 december. Inactieve en titelvoerende moderatoren (Amarant, Wilinckx, Brion VIBBER, Jimmy Wales), en robots (Proxy blocker) zijn niet meegeteld.

Moderatoren op de Nederlandstalige Wikipedia

	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018
Aantal moderatoren	3	6	28	62	80	84	80	66	64	66	60	54	48	50	44	42	43
Toe-/afname	+3	+3	+22	+34	+18	+4	-4	-14	-2	+2	-6	-6	-6	+2	-6	-2	+1
Nieuwe aanstellingen	3	8	27	41	33	20	11	16	11	18	6	12	9	9	3	4	6
Teruggetreden	-	5	5	7	15	16	15	30	13	16	12	18	15	7	9	6	5

Het aantal mensen dat op de Nederlandse Wikipedia elke maand 5 of meer bewerkingen doet ligt al jaren op ruim 1.000. Daarbij zijn er nog eens zo'n 2.000 mensen, die een of een paar bewerkingen doet. Bij elkaar zijn er dus elke maand 3.000 mensen actief, en hiervan zijn er volgens eigen zeggen elke maand zo'n 200 mensen nieuw.

Gemiddeld genomen is zo iedere betrokkene op Wikipedia gemiddeld 15 maanden actief, een jaar en drie maanden. Door dit grote verloop zijn er bij elkaar in Nederland alleen zo'n 30 tot 50 duizend mensen, die ooit een bijdrage hebben geleverd. Er wordt wel gezegd, dat er in de Nederlandse praktijk een tweehonderdtal vaste gebruikers zijn. Veel van deze harde kern zijn al langer dan 10 jaar actief. Het bestaat uit mensen, die schrijven, controleren, discussiëren, regelen en/of bemiddelen, beleid maken en andere beheerzaken.

Knelpunten

In de media, maar ook door bijdragers en ex-bijdragers is er kritiek op Wikipedia. Vaak genoemde punten zijn het gebrek aan betrouwbaarheid, gebrek aan expertise, onderlinge conflicten tussen de bijdragers, machtsmisbruik van moderatoren, en de dominante positie die Wikipedia inneemt op internet doordat zij via Google vaak hoog in de zoekresultaten opduikt. Een aantal alternatieve wiki-projecten werden opgestart, die elk op hun manier proberen om een aantal van de problemen op Wikipedia te vermijden, of er op een andere manier mee om te gaan. Sommige kritiek betreft echter ook deze andere wiki’s.

Consensus vs waarheid

Wikipedia draait op consensusgericht resultaat. De ’consensus’ (de gevestigde of geëtableerde opinie van het ’establishment’) is niet per definitie de waarheid. Als iedereen, behalve enkele wetenschappers, gelooft dat de Aarde plat is, is de Aarde volgens Wikipedia plat, ongeacht de bewijsvoering van enkele wetenschappers. Op het gebied van exacte wetenschap, sportuitslagen, goed gedocumenteerde historische feiten kan de bewijsvoering overtuigend en helder éénlijnig zijn. Op het gebied van politieke, culturele, geneeskundige en religieuze onderwerpen en minder goed gedocumenteerde geschiedenis is de betrouwbaarheid van het geschrevene meer discutabel en kan niet zomaar klakkeloos als juist worden aangenomen. Het is beter Wikipedia niet als wetenschappelijke encyclopedie te zien, maar als een online forum met gegevens in een soms onduidelijke en variërende mate van juistheid.

Een probleem bij Wikipedia is dat het de pretentie heeft het neutrale standpunt te presenteren en dat feitelijk juiste gegevens parallel gepubliceerd wordt in combinatie met onmeetbare, discutabele gegevens. Het is niet altijd duidelijk tot welk kamp een artikel behoort. Terwijl er rond 2004, 2005 nog verschillende meningen aan bod konden komen in artikelen, ging men later aannemen dat er slechts één legitiem en verdedigbaar antwoord kan bestaan op elke controversiële kwestie. Vanuit het besef dat het moeilijk is om een artikel vanuit een zogenaamd neutraal standpunt te schrijven, ontstond bijvoorbeeld wikinfo.org, waar verscheidene artikelen over hetzelfde thema mogelijk zijn, die het telkens vanuit een ander standpunt weergeven, of infogalactic.com, waar naast Wikipedia’s „vijf zuilen” zeven regels vastgelegd werden, zoals „play nice and play fair”, „Regels zijn richtlijnen voor gebruikers, en geen kauwspeelgoed voor advocaten.”

Bronnenproblematiek en cirkelreferentie

In veel artikelen ontbreken bronnen. Teksten worden soms overgenomen uit anderstalige edities, waarin ook reeds geen bron aangegeven is. De mogelijkheid bestaat steeds dat diegene die de moeite doet om het te vertalen, er foutjes laat insluipen omdat taalnuances verkeerd begrepen worden. Aangezien Wikipedia op het internet veelvuldig gekopieerd wordt en door studenten en journalisten in herschreven vorm wordt gebruikt, kan het open Wikipedia-systeem leiden tot een problematische nieuwe onwaarheid, een moderne vorm van overlevering of moderne legenden.

• Google zet het Wikipedia-artikel altijd bij de eerste zoekresultaten. Meestal staat Wikipedia zelfs vóór de officiële website van de gezochte persoon of groepering. Dat leidt ertoe dat kennis voornamelijk via Wikipedia verworven wordt. Dit monopolie is ongewenst, want hoewel Wikipedia naar een neutrale weergave van de feiten streeft, domineert het vanwege de hoge Google-ranking de feiten!
• Er bestaan inmiddels veel klonen van Wikipedia: sites die de inhoud van Wikipedia letterlijk overnemen. Een belangrijk neveneffect hiervan is dat informatie op het internet steeds eenzijdiger wordt. Het is geen zeldzaamheid dat vijf van de eerste tien zoekresultaten op Google allemaal hetzelfde artikel bevatten, op verschillende sites. Foutieve informatie kan op deze manier razendsnel over internet worden verspreid. Critici van Wikipedia zien dit als een zorgwekkende ontwikkeling.
• Online edities van kranten gebruiken in hun artikelen Wikipedia als bron door in de tekst ’(wiki)’ achter onderwerpen te plaatsen met een deeplink naar het Wikipedia-artikel ongeacht of het artikel wel of niet ondersteund wordt door bronnen.
• Het is meermaals voorgekomen dat informatie die men via google kon vinden, afkomstig uit Wikipedia-artikelen, overgenomen werd door kranten, studenten of Wikipediaklonen, herschreven werd en na verloop van tijd in het Wikipedia-artikel werd ingevoegd als bron. Een dergelijke systematische fout noemt men een cirkelreferentie.
  Voorbeelden
  • De NRC publiceerde op 31 augustus 2011 een artikel over Abdul Ati al-Obeidi met een deeplink naar het Engelse wikipedia-artikel over Abdul Ati al-Obeidi. In de geschiedenis van dit artikel blijkt dat er op dat moment nog geen bronnen over de inhoud van dit artikel stonden en niet duidelijk was of de informatie klopte.
  • In Duitsland nam de pers de biografie van de talkshowpresentatrice Eva Herman over van de Duitse Wikipedia zonder deze te controleren. Toen later een Wikipediamedewerker naar een bron vroeg voor de graduatie die zij volgens het artikel zou hebben, werd hij zowat uitgelachen: dat staat toch in alle kranten! Tot iemand vaststelde dat deze informatie helemaal niet klopte, bleef de pers de biografie van Wikipedia citeren en werden de vertrouwde kranten op Wikipedia als bron toegevoegd.

Vandalisme

Iets waar Wikipedia, net zoals andere wiki’s, mee te kampen heeft is „vandalisme”. Echte onzin of „puberaal geklieder” (zoals „Wikipedia is een project van het NOS-journaal”, „Zeekoeien zijn gek op pizza” (in een artikel over de basgitaar) of „Jantje is gek!!!!”) wordt vaak snel verwijderd. Sommigen maken „vandalismebestrijding” tot hun taak. In de hierdoor ontstane onaangename ’jachtsfeer’ worden soms ook geldige bijdragen als vermeend vandalisme teruggedraaid, veelal omdat ’anonieme bijdragen’ met argwaan worden bezien. Ook bijdragen van geblokkeerde bijdragers worden naderhand verwijderd, omdat het motief van die bijdrager in twijfel getrokken wordt, ook al is de bijdrage feitelijk juist en voorzien van neutrale bron die de juistheid van de bijdrage aantoont. Ander vandalisme blijft op de pagina’s staan omdat de medewerkers te weinig belangstelling hebben voor het betreffende lemma, of omdat zij de energie verliezen om er iets aan te doen. Sommige serieuze bijragers verliezen de moed om artikelen te schrijven, wanneer ze ondervinden dat vandalen en dilettanten (zie onder) zomaar hun gang gaan of anderzijds hun geldige bijdragen zomaar worden teruggedraaid of er ruzies ontstaan die uitlopen in beledigingen en blokkades.

„In 2007 werden enkele IP-adressen van computers van de Nederlandse Publieke Omroep geblokkeerd. NPO-woordvoerder Erik Kroeze vond dit 'rigoreus': Het gaat met name om het bijplaatsen door omroepen van links die meer informatie bieden over een bepaald onderwerp. Dat vindt Wikipedia iets te promotioneel, maar dat kun je ook zien als een journalistieke bijdrage". De woordvoerder erkent dat de aanpassingen uit de hand gelopen zijn, maar vermoedt dat het wel onschuldig begonnen is: "Ik denk dat ze zich niet hebben gerealiseerd hoe openbaar Wikipedia is". Ronald Beelaard, die toenmalig woordvoerder van Wikimedia Nederland was, antwoordde hierop dat het blokkeren van de complete ip-range van de publieke omroep – zo'n 65.000 ip-adressen - wellicht niet nodig was geweest: "Achteraf is misschien de verhouding tussen de 20 betrokken ip-adressen en de voorzorgsmaatregel om de hele range te blokkeren, een beetje scheef .Je verwacht toch van een organisatie als de publieke omroep, die ook op een verstandige manier met informatie omgaat, niet dat ze gaan vandaliseren op een soortgelijk informatiesysteem als Wikipedia."”
Voorbeeld

Hoax

’Onzichtbaar vandalisme’ en hoaxen blijken hardnekkiger te zijn dan de duidelijk herkenbare onzin. Door subtiele wijzigingen kan een heel andere draai aan een artikel worden gegeven. Ook kan iemand per ongeluk foutieve informatie toevoegen. Bij het invoegen van gegevens uit anderstalige bronnen of Wikipediaversies, kunnen subtiele vertaalfouten een eigen leven gaan leiden. Wanneer niemand door heeft dat de informatie onjuist is, kan die maanden- of jarenlang op Wikipedia blijven staan. Zo zijn er gevallen bekend van artikelen over personen die in werkelijkheid niet bestaan, maar over wie toch maandenlang een artikel bestond. In het Nederlandstalige artikel over paus Fabianus stond, van toen het artikel in 2005 werd begonnen tot het na elf jaar werd gecorrigeerd, dat men een oplichtende duif op zijn hoofd zag, een duidelijke vertaalfout van „they saw a dove alight”.

Kwaliteit

Een vergelijking in september 2004 van de Duitstalige Wikipedia en twee andere Duitstalige encyclopedieën, Brockhaus en Encarta, door het computertijdschrift c't magazine, viel in het voordeel van Wikipedia uit.

Uit een onderzoek van het tijdschrift Nature bleek in december 2005 dat de (Engelstalige) Wikipedia minder betrouwbaar is dan de befaamde Encyclopædia Britannica. Het gemiddeld aantal onnauwkeurigheden en fouten per naslagwerk zou bij Wikipedia op vier hebben gelegen, bij de Britannica op drie. Het betrof hier een betrekkelijk kleine selectie van artikelen uit de exacte wetenschappen en techniek, en veel van de aangetroffen ’fouten’ betroffen meningsverschillen tussen de onderzoekers van Nature en de redacteuren van de Britannica over welke feiten vermeld zouden moeten worden in een encyclopedie. Over de kwaliteit over politieke, culturele en veel hedendaagse onderwerpen is geen onderzoek gedaan. De conclusies van zowel Nature als Britannica zijn daardoor eenkennig en vormen geen goed oordeel over gehele inhoud van de website.

Het aantal bewerkers garandeert niet dat het artikel beter wordt

Het idee dat een artikel steeds beter wordt naarmate het meer wordt bewerkt, werd bekritiseerd. Veel van de bewerkingen zijn klein (spelfouten, opmaak). Op sommige artikelen gebeuren de meeste bewerkingen door bots, die interwiki’s toevoegen of wijzigen, dubbele doorverwijzingen proberen op te lossen en (op de Engelse Wikipedia) zelfs „potentieel vandalisme” terugdraaien. Dat veel mensen aan een artikel gaan sleutelen garandeert nog niet dat de kwaliteit ervan toeneemt. Het tegenovergestelde kan zelfs het geval zijn. Robert McHenry, die van 1992 tot 1997 hoofdredacteur was van de Encyclopædia Britannica, gaf het voorbeeld van het Engelstalige lemma over Alexander Hamilton, dat (op 4 november 2004) interne inconsistenties bevatte, doordat Hamiltons geboortejaar onzeker was: sommige passages gingen uit van 1755, andere van 1757. McHenry merkte verder op dat eerdere versies van het lemma wél consistent waren en daarbij veel beter geschreven. Het lemma, aldus McHenry, was ’tot middelmatigheid bewerkt’.

Systematische bias

Dale Hoiberg, voormalig hoofdredacteur van de Encyclopædia Britannica merkte op dat er in Wikipedia sprake is van systematische bias. Sommige onderwerpen krijgen in relatie tot hun belang buitensporig grote artikelen. Daarbij speelt natuurlijk het probleem dat iedereen zelf mag uitmaken wat belangrijk is. Er bestaan zeer veel artikelen over informatica en populaire cultuur, terwijl onderwerpen als kunst en Afrika ondervertegenwoordigd zijn. Zo is ooit opgemerkt dat het artikel over stripfiguren Casper en Hobbes op de Engelstalige Wikipedia langer was dan het artikel over William Shakespeare. Bruno Peeters, social media-expert van de Belfius Bank, vermeldde ondermeer dat er op de Nederlandstalige Wikipedia meer Amerikaanse pornosterren een pagina hebben dan Belgische ingenieurs.

Een aantal vertekeningen kunnen een gevolg zijn van toevalligheden, die elk moment weer kunnen veranderen. Als een gebruiker actief wordt die een grote belangstelling voor en heel wat kennis over een bepaald onderwerp heeft, is er kans dat daar ook veel over geschreven zal worden. Een ander voorbeeld waaraan men kan vaststellen dat de inhoud uit balans is, is het aantal artikelen over muzieksingles. Het aantal artikelen over singles die na 2000 uitgebracht werden, ligt vele malen hoger dan bijvoorbeeld het aantal artikelen over singles uit de jaren 1960, ’70 en ’80, hoewel de verkoop van singles juist is afgenomen en ook de relevantie van hitlijsten is afgenomen door de invloed die de opkomst van internet heeft op de muziekcultuur.

Gekleurde berichtgeving

Hoewel bovenstaande kritiekpunten betrekking hebben op thema’s uit de populaire cultuur, laat de neutraliteit van bepaalde andere onderwerpen, met name politiek, religie, experimentele wetenschap, subculturele onderwerpen, vaak ook te wensen over. Veel gebruikers zijn mannen, Westers, hebben de leeftijd van 15-45 en andere specifieke kenmerken die niet overeenkomen met de kenmerken van een gemiddelde bevolking. Er is op Wikipedia bijvoorbeeld veel meer informatie beschikbaar over Noord-Amerika en Europa dan over Afrika en Zuid-Amerika.

De politieke kleur op Wikipedia is ondanks haar claim op neutraliteit vooral links-liberaal van karakter. Vaak neemt men klakkeloos berichten over uit de mainstream-media; bronnen die een ander perspectief geven, worden vaak geschuwd en zonder enige opgaaf van redenen verwijderd. Een aantal Wikipediamedewerkers probeert hun mening op te leggen inzake politiek gerelateerde onderwerpen, vooral rond de kwesties Israël-Palestina, Rusland vs. Westen en de recente oorlogen in het Midden-Oosten. Aan dit soort politieke kleur biedt Wikipedia niet de neutraliteitsgarantie zoals dat wel hoort te zijn.

In het artikel over president Joe Biden komt iets wat zelfs maar bij benadering lijkt op de zienswijze van de Republicans over Biden, in het geheel niet aan bod.

Dilettant vs publicerende expert

Op Wikipedia heeft de dilettant een bevoorrechte positie ten opzichte van een expert die buiten Wikipedia publiceert. Wanneer een expert naar eigen publicaties en/of werk van bekenden/vrienden/kennissen/collega’s verwijst, kan hij beschuldigd worden van belangenverstrengeling. De leek mag echter paradoxaal genoeg wel naar hetzelfde werk verwijzen, ongeacht of hij het werk wel of niet begrepen heeft.

Op de Engelstalige Wikipedia kreeg musicoloog Kyle Gann te maken met het dilettant vs expert probleem. Gann schreef een uitgebreid essay over het falen van Wikipedia in zijn geval.

Op de Nederlandstalige Wikipedia kreeg de irrigatie-deskundige ingenieur R. Oosterbaan te maken met een obstructie door een bijdrager die in de ploegendienst van een glasrecyclingsfabriek werkte en niet deskundig was op het gebied van irrigatie. De fabrieksarbeider zag enkel de zelfreferentie en voerde dat als hoofdargument aan om de expert te dwarsbomen. Hoewel de meerderheid van de bijdragers inzagen dat de dilettanten ongelijk hadden, besloot Oosterbaan net als musicoloog Gann vanwege de desillusie te stoppen met bijdragen.

Een ander voorbeeld uit de Nederlandstalige Wikipedia is emeritus hoogleraar fysiologische psychologie Albert Kok. Hij zag zijn artikel over bewustzijn op Wikipedia vakkundig gesloopt worden door een goedbedoelende amateur die hem, toen Kok protesteerde, verweet enige elementaire denkfouten te maken. Kok schreef: „Ik wil geen denkfouten meer maken, daarom stop ik dit commentaar. Ik heb er nu echt een beetje genoeg van. Jullie zoeken het maar uit.” Later wist hij toch de draad weer op te pakken.

Een variant van dit probleem kan optreden als de expert ook nog eens een autoriteit is op een niche-vakgebied en het vakgebied bij een klein publiek bekend is, mogelijk door de taal waarin hij publiceert. Het kan daardoor voorkomen dat zijn artikelen door de gemeenschap (die collectief minder weten dan de expert op dit vakgebied) als niet relevant genoeg voor opname beoordeeld worden en worden verwijderd. Dit komt voor bij mensen die bijvoorbeeld gespecialiseerde kennis hebben over hedendaagse kunst of andere onderwerpen die bij een relatief klein publiek bekend zijn. Er worden zeer regelmatig artikelen op verkeerde gronden verwijderd.

Kritiek op de software

Een recenter en steeds urgenter wordend probleem is de verouderde software van Wikipedia. Zo is het bijvoorbeeld niet mogelijk om een YouTube-filmpje te embedden. Ook artikelen van andere sites kunnen niet embed worden, zoals tegenwoordig wel bijvoorbeeld gebruikelijk is op Facebook en Hyves. MySpace kampte eerder met vergelijkbare problemen die de site uiteindelijk noodlottig werden. De commerciële wiki-software-variant wikia is meer up to date en kan wel YouTube-clips embedden.

Gebrek aan zelfkritiek

Artikelen op Wikipedia over Wikipedia zijn doorgaans positief gekleurd omdat de bijdragers van het forum fan zijn van het forum en slechte eigenschappen of hiaten in het systeem bagatelliseren of ontkennen. Het Engelstalige artikel Criticism of Wikipedia komt slechts zelden voor in anderstalige Wikipedia-versies. Hoewel het lemma Kritiek op Wikipedia in het Nederlands meerdere malen direct na aanmaak door moderatoren werd verwijderd, bestaat er bestaat wel een artikel Wikipedia:Wikipedia:Kritiek op Wikipedia. Dit artikel vermeldt niet alle problemen van Wikipedia, zoals onder andere het bovengenoemde expert vs dilettant probleem en het onderstaande probleem van de stagnatie en problemen in de werksfeer. Het artikel Wikipedia:Kritiek op Wikipedia is sinds 2007 beveiligd tegen editeren door niet-ingelogde gebruikers.

'De Wikipediaan'

Tistje, een ervaringsblog over autisme, beschrijft Wikipedia-gebruikers als niet-doorsnee mensen. Aangehaald wordt dat de Wikipedianen doorgaans niet om kunnen gaan met kritiek. De reglementen en uitvoerige bureaucratie op het project dragen daar aan bij. Er zijn een aantal Wikipedianen die hun beroepsleven vermelden op hun gebruikerspagina. Ze blijken dokter, professor of andere hoogopgeleide te zijn. Of dat ook daadwerkelijk klopt is niet te achterhalen.

Sandra Rientjes, directrice van Wikimedia Nederland lijkt dit beeld te bevestigen. "80% van de gebruikers is man, vaak hoogopgeleid, en iets in het autismespectrum". Nog volgens de enquête is de sfeer tussen gebruikers ruzieachtig en argwanend. 'De resultaten waren niet onverwacht, maar toch schrijnend', zei Rientjes in de Volkskrant.

Trollen

Larry Sanger, een mede-oprichter van Wikipedia, verliet het project kort na de start (in 2001). Hij zei dat het project in snel tempo werd overgenomen door trollen. Sanger waarschuwde ook voor de neutraliteit. Hij gaf de raad om altijd andere bronnen te raadplegen dan Wikipedia. Het werd steeds moeilijker om als gewone gebruiker een artikel aan te passen, en er kwamen zelfs firma’s en belangengroepen op die huneigen artikelen in een toestand willen behouden zoals zij dit wensen.

Babbelbox

Een veelvoorkomend kritiekpunt op Wikipedia is dat het al eens vergeleken wordt met een ’Babbelbox’. Een artikel tot stand laten komen gaat vaak vergezeld van een hele discussie. Die discussie is vaak uitvoeriger dan het artikel zelf. De Volkskrant verwees naar het artikel Blauwe Keet, dat 197 woorden bevat. De bijhorende overlegpagina kent maar liefst 15 000 woorden. „Als er een ideale habitat voor muggenzifters is, dan is het wel de overlegpagina van Wikipedia”, luidt het.

Donaties

Internetbedelen

Regelmatig roept Wikipediastichter Jimmy Wales via een online banner op tot het doneren van geld aan de organisatie. De campagne is op een vastgesteld tijdstip maar doneren kan ook het ganse jaar door.

„Rond de jaarwisseling hebben we weer een donatieronde gehad. Dat doen we ieder jaar. Het geld dat we daarmee ophalen is bedoeld om de sites voor het komende jaar in de lucht te houden. Onze kosten blijven stijgen, maar gelukkig doen de donaties dat ook. Vijf jaar geleden werd er nog 6 miljoen dollar opgehaald. Dit keer lag dat bedrag op 12 miljoen dollar, waarvan 300.000 euro uit Nederland.”

Gouden stoelen

Newsmonkey: Maar dit jaar zorgen de woorden én de grootte van de banner – die de helft van de pagina inneemt – voor heel wat kritiek. Ongepast, vinden velen. Want nee: de Wikimedia Foundation (WMF) – de non-profitorganisatie achter Wikipedia – heeft helemaal geen geldproblemen. Integendeel zelfs: volgens hun eigen cijfers hebben ze 27,9 miljoen dollar in kas én nog eens 23,3 miljoen dollar aan investeringen. Dat is 13 miljoen dollar meer in vergelijking met vorig jaar.

Waarom blijven ze dan om donaties vragen, en ook: waar gaat dat geld naartoe? „De WMF gaf vorig jaar [2014] bijna 684.000 dollar uit aan meubilair”, schreef Mark Devlin van Newslines. „Dat is bijna 3.200 dollar per werknemer. Je donaties gaan naar gouden stoelen.”

Pete Forsyth, gewezen werknemer binnen de dienst fondsenwerving van de Wikimedia Foundation zei in een artikel van The Washington Post dat hij de donatiebanners schandalig vindt.

Mogelijke schending GDPR-verordening

Op 25 mei 2018 werd de GDPR (General Data Protection Regulation) ingevoerd in de Europese Unie. De regelgeving heeft als doel de privacy van burgers in de EU beter te beschermen.

Fora

Er zijn enkele kritische fora over Wikipedia:

• Wikipedia Sucks!, Engelstalig forum met ook een sectie over de Nederlandse Wikipedia.
• Wikipediocracy, het grootste internationale forum.
• Wiki review, Engels forum

Alternatieven

Alternatieve webencyclopedieën:

• Everipedia - ’s werelds grootste meertalige webencyclopedie
• Ensie - Nederlandse professionele encyclopedie
• ...

Meer lezen

• Wikimedia Deutschland e. V. (uitgever): Alles über Wikipedia und die Menschen hinter der größten Enzyklopädie der Welt, Hoffmann en Campe, 1e uitgave, Hamburg, 2011; hoofdstuk Die dunkle Seite der Wikipedia – Am Anfang war der Streit, Benutzer Schlesinger, p. 187 e.v.

Externe links

• Wikipedia.org De hoofdagina van Wikipedia met alle talen

Essays

„Gedachten over Wikipedia” door Tjako van Schie

„Het failliet van een systeem” door Ronald Beelaard

Bronnen