Jaartelling

Een jaartelling is een systeem van tijdrekening waarbij men de tijd rekent in jaren. Een jaar bestaat in de meeste jaartellingen uit twaalf maanden.

Christelijke jaartelling

Zie Christelijke jaartelling voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Internationaal wordt de ’christelijke jaartelling’ als standaard gehanteerd. Deze geeft aan hoeveel jaren er zijn verstreken sinds het moment waarop Jezus Christus volgens berekeningen uit de zesde eeuw zou zijn geboren. Het begin van het jaar 1 geldt als het ijkpunt. Het ijkpunt is dus niet een jaar, maar een tijdstip. Dat verklaart ook waarom er geen jaar nul is. Het jaar 1 v.Chr. wordt dus gevolgd door het jaar 1 (1 n.Chr.). In de ’astronomische’ tijdrekening gebruikt men het jaar nul wel, met als gevolg dat de jaren ’voor Christus’ een nummer verschuiven. Het jaar 1 v.Chr. wordt dan het jaar 0; 2 v.Chr. wordt dan geschreven als -1. (Europese datumnorm EN 28601).

Notatie

Als er sprake is van een jaar x gelegen vóór dit ijkpunt, zegt men in het Nederlandse taalgebied "x voor Christus" (afkorting "x v.Chr.") of "x voor onze jaartelling/tijdrekening". Een jaar x gelegen ná dit ijkpunt wordt aangeduid als "x na Christus" (afkorting "x na Chr.") of simpelweg "x".

Vooral in de continenten Europa en Amerika was de Latijnse afkorting 'AD' gebruikelijk; dit staat voor 'anno Domini' en betekent 'in het jaar des Heren' waarbij men dan een jaar na Christus op het oog heeft, bijvoorbeeld 2000 AD is het jaar 2000 na Chr. In het Engels wordt deze afkorting nog vaak gebruikt. Een jaartal voor het begin van deze jaartelling wordt dan aangeduid met de afkorting BC: ’before Christ’ (voor Christus).

In sommige Engelstalige landen wordt tegenwoordig vaker een aanduiding gebruikt die niet verwijst naar de geboorte van Jezus: CE (of the common era) en BCE (before the common era). Een soortgelijke jaartelling met de aanduiding "voor onze jaartelling" of "onze jaartelling" was ook in gebruik tijdens het communisme in Midden- en Oost-Europa en wordt ook nu nog toegepast. Zo wordt naar het Engelse voorbeeld 'gt' ([van de] gewone tijdrekening) en 'vgt' (voor de gewone tijdrekening) gebruikt. Deze begrippen zijn niet-religieus en cultureel neutraal, terwijl de in het Nederlands gangbare begrippen 'na Christus' en 'voor Christus' een niet door iedereen gewenste christelijke lading hebben.

Geschiedenis

De christelijke jaartelling werd (met terugwerkende kracht) geïntroduceerd door de Scytische monnik en tijdrekenaar Dionysius Exiguus, die in of kort na 525 na Chr. zijn paastabel met de hierin vervatte nieuwe jaartelling presenteerde aan officiële vertegenwoordigers van paus Johannes I. Hoewel Dionysius Exiguus de omstreeks 400 na Chr. door de Iberische historicus Orosius geïntroduceerde jaartelling Ab Urbe Condita (vanaf de stichting van de stad Rome) waarschijnlijk reeds kende (maar nooit gebruikte), schijnt Bonifatius IV (omstreeks 600 na Chr.) de eerste te zijn geweest die een vast verband legde tussen deze jaartelling en de christelijke jaartelling (hij stelde dat 607 na Chr. = AUC 1360). Het heeft echter uiteindelijk nog meer dan twee eeuwen geduurd voordat men ertoe kwam de christelijke jaartelling ook echt in gebruik te nemen als een volwaardig systeem ten behoeve van de datering van historische gebeurtenissen. Dat gebeurde pas door toedoen van de Engelse chronoloog en historicus Beda Venerabilis (in het jaar 731 na Chr.).

Kalenders en jaartellingen

Het is overigens een misverstand te menen dat kalender en jaartelling het zelfde is. Zo is er de Romeinse kalender, die achtereenvolgens in vele verschillende gedaanten sinds de stichting van Rome tot op de dag van vandaag heeft bestaan. De voorlaatste gedaante van de Romeinse kalender was de juliaanse kalender (van 45 v.Chr. tot 1582), de laatste de gregoriaanse kalender (vanaf het jaar 1582). We kunnen daarentegen niet zomaar spreken van de Romeinse jaartelling, of het zou de jaartelling ab urbe condita moeten zijn, maar toen deze in gebruik genomen werd, was er al meer dan een millennium van de geschiedenis van Rome voorbij. Evenmin kunnen we zomaar spreken van de christelijke kalender, want van 325 (niet eerder) tot 1582 was dat de juliaanse kalender, en vanaf 1582 de gregoriaanse. De reden dat we daarentegen wel kunnen spreken van de christelijke jaartelling is dat deze in het jaar 525 door Dionysius Exiguus geïntroduceerde jaartelling bedoeld was te zijn begonnen met Jezus’ ’incarnatie’. Dat Jezus mogelijk een twee- tot vijftal jaar voor het jaar 1 werd geboren doet daar niets aan af.

Nieuwjaarsdag en Kerstmis

De reden waarom Kerstmis (de veronderstelde geboortedag van Jezus) en Nieuwjaar niet op dezelfde dag vallen is een beslissing van keizer Constantijn de Grote in de vierde eeuw.

De Germanen vierden rond Midwinter (21 december) reeds midwinter- of joel-feesten (winterzonnewende) waarbij het boze werd verjaagd en het licht werd begroet. Op 25 december werd rond het Middellandse Zeegebied tot dan toe de zonnegod vereerd onder vele verschillende namen zoals Ra in Egypte en Helios in Griekenland. In het late Romeinse Rijk was dit vooral de zonnegod Sol Invictus (=de onoverwinnelijke zon). Omdat Jezus het Licht van de Wereld genoemd werd (zie Joh. 1), besloot Constantijn de Grote dat de geboorte van Christus gevierd zou worden in de periode dat 'heidenen' reeds gewend waren te vieren. Bovendien waren de dagen rond 25 december reeds vrije dagen der saturnaliën.

Verscheidene heidense gebruiken hebben vervolgens hun weg gevonden in de Kerstviering, zoals het optuigen van kerstbomen, alsmede het verbranden ervan.

Andere jaartellingen

In gebruik

De christelijke jaartelling is na de Middeleeuwen door de Europese expansie van lieverlee gemeengoed geworden in de gehele wereld, al hanteren bepaalde volkeren of religies naast de christelijke jaartelling ook nog hun eigen jaartelling:

• Joodse jaartelling, vanaf 3761 v.Chr.
• Chinese jaartelling, vanaf 2697 v.Chr.
• Boeddhistische jaartelling, vanaf 543 v.Chr.
• Seleucidische jaartelling, vanaf 312 v.Chr.
• Thaise jaartelling
• Ethiopische jaartelling, vanaf 8 n.Chr.
• Diocletiaanse jaartelling, vanaf 284 n.Chr.
• Islamitische jaartelling, vanaf 622 n.Chr.
• Japanse jaartelling, vanaf 1989 (vanaf elke troonsbestijging van de Japanse keizer)

Niet meer in gebruik

• Egyptische Koningslijsten vanaf ongeveer 3000 v.Chr. tot het begin van de Christelijke jaartelling, zie ook Egyptische chronologie
• Romeinse jaartelling, vanaf 753 v.Chr.
• Spaanse jaartelling, vanaf 38 v.Chr.
• Franse Republikeinse jaartelling, vanaf 1792 n.Chr.
• Italiaanse Fascistische jaartelling, vanaf 28 oktober 1922.

Zie ook

• Jaartallen op gebouwen
• Eeuwaanduiding in Romeinse cijfers