Willem Albert Scholten

Willem Albert Scholten

Willem Albert Scholten (Loenen (Apeldoorn), 6 oktober 1819 – Groningen (stad), 1 mei 1892) was een Groninger industrieel.

Scholten kan worden beschouwd als ’s werelds eerste landbouw-industrieel door het stichten van zo’n vierentwintig fabrieken in binnen- en buitenland, op het gebied van aardappelmeel, aardappelmoutwijn, strokarton, suiker en turfstrooisel.

Aardappelmeel

Na enkele mislukte pogingen om een goed renderende onderneming op te bouwen stichtte hij in 1841 een aardappelmeelfabriek in Foxhol, die in januari 1842 in bedrijf werd genomen. Deze fabriek betrok schoon water uit het Foxholstermeer. Aanvankelijk werd de fabriek aangedreven door een grote hoeveelheid paarden. Na aansporing van zijn schoonvader Sluis, een welgestelde Groninger graanhandelaar die hem daarvoor geld leende, verving hij deze dieren door een stoommachine. Deze investering stond aan de basis van het succes van zijn onderneming. In 1871 had Scholten o.a. in exploitatie: een aardappel(meel)stroopfabriek te Hoogezand met 77 arbeiders, een aardappelmoutwijnbranderij te Sappemeer met 60 arbeiders, een aardappel(meel)stroop- en sagofabriek te Zuidbroek met 80 arbeiders. Hij bouwde fabrieken in onder meer Duitsland, Polen en Rusland en zijn onderneming wordt beschouwd als de eerste Nederlandse industriële multinational. Na zijn dood nam zijn zoon Jan Evert Scholten de leiding van het concern over.

Andere activiteiten

Hij was mede-directeur en groot-aandeelhouder van de Nederlandsch-Amerikaansche Stoomvaart-Maatschappij, de latere Holland-Amerika Lijn. Een van de te bouwen schepen liet hij naar zichzelf vernoemen: de W.A. Scholten, een stoom-zeilschip met drie masten. Een schip, dat 2400 ton lading kon vervoeren, 50 cabines had en ruimte voor 600 passagiers.

In Zuidoost Drenthe kocht hij grote veengebieden aan. Een van de dorpen in dit gebied, Klazienaveen, liet hij noemen naar zijn vrouw Klaassien Sluis. Zij bracht niet alleen geld (van haar vader) maar ook inzicht mee in hun huwelijk.

In de provincie bezat Willem Albert Scholten een groot aantal boerderijen. Bij zijn gouden jubileum als fabrikant, tevens zijn zeventigste verjaardag, schonk hij de stad Groningen een kinderziekenhuis.

Monumenten

Veel monumentale bouwwerken in en om Groningen herinneren nog steeds aan de fabrikantenfamilie Scholten. Voorbeelden daarvan zijn de Scholtenskoepel, een door de Groninger architect J. Maris in barokstijl ontworpen tuinkoepel naast het Herewegviaduct in Groningen; de Villa Gelria (nu een kantoor) aan de Hereweg, eveneens door Maris ontworpen; het restaurant de Paalkoepel aan het Paterswoldsemeer; de sluis die het Paterswoldsemeer verbindt met het Noord-Willemskanaal en het Groninger Logegebouw der Vrijmetselaren, dat voor een deel vroeger het kantoor van Scholtens stroopfabriek was.

Het Scholtenhuis aan de Grote Markt is er niet meer. Het werd bij de bevrijding verwoest, maar leeft voort in de herinnering van velen, die de oorlog bewust hebben meegemaakt. In de Tweede Wereldoorlog was dit het centrum van de Duitse Sicherheitsdienst.

In 1882 besloot Scholten dat er een graf moest komen in overeenstemming met zijn positie. Het werd een monument, dat 27 grafplaatsen besloeg. Scholten wilde het groter, maar de 45 (sommige bronnen spreken van 55) plaatsen die hij in gedachte had werden hem niet toegestaan.

Wie de Zuiderbegraafplaats te Groningen passeert of de gelegenheid te baat neemt deze begraafplaats te bezoeken, zal onmiddellijk het grafmonument van de familie Scholten zien. Het torent hoog boven de andere monumenten uit.

Onderscheidingen

• Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw
• Ridder van het Legioen van Eer van Frankrijk
• Ridder in de Orde van Sint-Stanislaus van Rusland.

De orden lagen na de Tweede Wereldoorlog nog in een doos in een kantoor van zijn bedrijf. Het was de gewoonte om er de nieuwe leer- en loopjongens op hun eerste dag mee op te sieren. Ze zijn bij een verhuizing zoekgeraakt.

Persooonlijk leven

Scholten, afkomstig uit Gelderland, vestigde zich rond 1841 in Foxhol in de gemeente Hoogezand. Hij trouwde op 18 september 1847 in Groningen met Klaassien Sluis, dochter van een commissionair in granen Jan Everts Sluis en van Sophia Marrink. Uit dit huwelijk werden drie kinderen geboren, waarvan er twee op zeer jonge leeftijd overleden. Zoon Jan Evert zou later zijn vader opvolgen. In 1862 verhuisde het gezin naar Groningen, waar zij aan de zuidzijde van de Grote Markt gingen wonen. In 1881 betrok hij het door hem gebouwde pand, het Scholtenshuis, aan de oostzijde van de Grote Markt. Hij liet hiervoor drie door hem verworven panden afbreken. Daarnaast bezat Scholtens een villa aan de Rijksstraatweg in Helpman

Literatuur

• Dorien Knaap (2004) "Voor geld is altijd wel een plaats te vinden": de firma W. A. Scholten (1841–1892) Proefschrift; Googlebooks Groninger historische reeks, 27de eerste Nederlandse industriële multinational, 396 pagina’s
• Ekhart, J. (1999) Van Groningen tot Oekraïne. Verslag van een speurtocht naar de tien buitenlandse fabrieken van Willem Albert Scholten. Groningen: Egbert Forsten & profiel.
• Werf, J. J. van (1989) Industrie en regio. Groningen: Wolters-Noordhof. (with English summary)

Externe links

• W. A. Scholten, Oprichter van de eerste Nederlandse industriel multinational, kennislink.nl
• Het verhaal van Groningen Willem Albert Scholten (1819–1892)
• Scholten op hugovandermolen.nl

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

• W. A. Scholten, Oprichter van de eerste Nederlandse industriële multinational, kennislink.nl
• Dodenakkers (met toestemming)

---