Waan

Een waan is het koesteren van denkbeelden die niet overeenkomen met algemeen geaccepteerde opvattingen of ideeën waarvan de patiënt niet af te brengen is met logisch redeneren. Het dient niet te worden verward met hallucinaties: de patiënt ziet en hoort tijdens een waan precies hetzelfde als iedereen, maar verbindt hier conclusies aan die volstrekt uit de pas lopen met de werkelijkheid of algemeen geaccepteerde opvattingen. Een patiënt met logisch redeneren op andere gedachten brengen helpt niet: hij zal slechts denken dat iedereen het bij het verkeerde eind heeft of gek is, behalve hij. Het bekendste voorbeeld van een waan is de patiënt die denkt dat er een groot complot bestaat van mensen, die het stuk voor stuk op hem hebben gemunt.

In grote lijnen zijn wanen in te delen in niet-bizarre wanen en bizarre wanen. In het geval van niet-bizarre wanen lopen de denkbeelden van de patiënt uit de pas met de werkelijkheid, maar het is wel mogelijk dat de ingebeelde situatie zich voor zou kunnen doen. Iemand kan bijvoorbeeld het waanidee hebben door de politie geschaduwd te worden. Bij bizarre wanen staan de waanideeën te ver van de realiteit af. Een voorbeeld is een patiënt die denkt dat hij een implantaat in zijn hersens heeft waardoor men zijn gedachten kan afluisteren. Bij bepaalde identificatiesyndromen is het soms niet eenvoudig een grens tussen niet-bizar en bizar te vinden.

Er bestaan verschillende soorten wanen. De belangrijkste of meest bekende zijn:

• Betrekkingswaan, waarbij de persoon meent dat gebeurtenissen, voorwerpen of andere mensen voor hem een speciale betekenis hebben (meestal negatief). In feite zijn alle wanen als een vorm van betrekkingswaan te zien;
• Vervolgingswaan, waarbij de persoon zich lastiggevallen of bedreigd voelt of samenzweringen vermoedt (zie ook: paranoia);
• Schuld- of zondewaan, waarbij de patiënt meent gestraft te worden voor zonden, wangedrag enz.;
• Grootheidswaan, waarbij de patiënt gelooft dat hij een talent of toekomstig machthebber is. Deze mensen wekken door hun innemend maar ook eerzuchtig gedrag vaak eerst bewondering, maar later irritatie van hun omgeving op (zie ook: megalomanie);
• Vergiftigingswaan, waarbij de patiënt denkt vergiftigd te worden. Soms heeft dit tot resultaat dat de patiënt nauwelijks meer durft te eten of drinken;
• Masturbantenwaan, een waan die veelvuldig voorkwam bij pubers in de tijd dat er een taboe op masturberen heerste. De patiënt dacht dat iedereen kon zien dat hij stiekem masturbeerde;
• Querulantenwaan, waarbij de patiënt denkt dat hem een groot onrecht is aangedaan. Via beroep, hoger beroep, cassatie, brieven aan ministers, Koningin en andere hoogwaardigheidsbekleders tracht men zijn "recht" te halen. Overigens kan het soms heel goed voorkomen dat hen wel degelijk een groot onrecht is aangedaan. Het ziekelijke is echter het feit dat querulanten doorgaan daar waar anderen het erbij neerleggen. Zij vormen ook vaak een groot probleem voor rechters. Rechters mogen immers volgens de Wet Algemene Bepalingen niet weigeren om recht te spreken. Maar wat moet een rechter doen als hij hetzelfde verzoekschrift voor de 200e keer ontvangt?
• Somatische waan, waarbij de patiënt ervan overtuigd is dat er iets mis is met de lichaamsfuncties.
• Erotomanie, waarbij de patiënt ervan overtuigd is dat iemand (meestal met een hogere status) verliefd op hem is - veelvuldig geconstateerd bij stalkers.
• Jaloersheidswaan, beperkt zich veelal tot het wanen dat de seksuele partner van de betrokkene ontrouw is.
• Een vorm van een waan is tunnelvisie, waarbij mensen een situatie vanuit een te beperkt perspectief benaderen en beoordelen. Een kennisillusie is een fenomeen dat bij een politieonderzoek soms foute informatie oplevert.

Zie ook

• Denkstoornis
• Psychose
• Waanstoornis
• Zelfbedrog