Vrijzinnigheid

Vrijzinnig(heid) oftewel ondogmatisch zijn oftewel het niet-dogmatisch-zijn (niet vasthoudend aan het voorgeschrevene, voorberedeneerde), kenmerkt zich door een tolerante denkwijze die vrijheid van zingeving centraal stelt, zonder zich in engere zin te conformeren aan een-of-ander gezindte.

Gedurende de 19e eeuw kreeg het begrip "vrijzinnigheid" politieke inhoud. Het woord kreeg de betekenis van "vrij denken", tegenover het "bevangen denken" van de toenmalige "confessionelen". De vrijzinnigheid zette zich af tegen een feodale, strak hiërarchische en theocratische samenleving die de absolute monarchie in enkele Europese landen (Frankrijk, Spanje) in de 15e en 16e eeuw kenmerkte.

Traditionele duidingen van vrijzinnigheid

Vrijzinnigheid kan als volgt geduid worden:

• Het begrip kan toegepast worden als kenmerk van een bepaalde ideologie of stroming. In zo'n geval betekent het dat de aangeduide persoon of groep niet (of in ieder geval: veel minder) wenst vast te houden aan de 'rechtzinnige' traditie(s) van de eerder genoemde stroming. In deze betekenis staat het in tegenstelling tot de orthodoxie.
• Als er over "vrijzinnigheid" zonder meer wordt gesproken, wordt er vaak geduid op een afstand nemende houding ten opzichte van de dogma's van het meer traditionele christendom. Dit kan variëren van kerkelijke rekkelijkheid (vrijzinnig-protestantisme) en religieus humanisme tot zuiver atheïsme. Dit gedachtegoed wordt aangetroffen bij de Frei Religiöse Gemeinden in het Duitse taalgebied of - in de Angelsaksische wereld - bij de unitariërs. In België, waar nauwelijks een protestantse geloofsgemeenschap bestaat, wordt vrijzinnigheid bijna uitsluitend geassocieerd met atheïsme of agnosticisme, minstens met een houding die volledig buiten de Katholieke kerk staat.
• Vrijzinnigheid wordt ook gebruikt als een liberaal principe van vrijheid van denken. Vanuit die vrijheidsgedachte komen ook ándere vrijheidsidealen voort: vrijheid van uiting, vrijheid van godsdienst etc. De "vrijzinnige mens" is dus een vrijdenker die zich niet laat voorschrijven hoe hij of zij over een bepaalde kwestie hoort te denken. Deze vrijzinnigheid maakt de mens dan ook geneigd tot onconventioneel of zelfs rebels denken en spreken. Voorbeeld is Aletta Jacobs, die zich vrijzinnig noemde, en gezien kan worden als een voorloopster van de vrouwenemancipatie.

Moderne duidingen van vrijzinnigheid

Hoe sterker het begrip een politieke lading krijgt, hoe meer het een liberale grondhouding aanduidt: vrijzinnigheid krijgt de betekenis van vrijheid tot spreken, handelen, zich uiten. Het begrip is gaan staan voor een onafhankelijke, vrije geest. In die zin werd en wordt de vrijzinnigheid een progressieve levenshouding, ook in politiek opzicht.

• Een aantal politieke partijen, die zich als "vrijzinnig" definieert: de voormalige Nederlandse Vrijzinnig Democratische Bond, de voormalige Deutsche Freisinnige Partei en de huidige Zwitserse Freisinnig-Demokratische Partei.
• In een artikel in De Helling (2004) heeft Femke Halsema GroenLinks bestempeld als een vrijzinnig-linkse partij.
• Menno van der Land, politicoloog en initiatiefnemer van het Vrijzinnig-Democratisch Forum noemt D66 een vrijzinnige partij.
• Ook D66-kamerlid Boris van der Ham noemt zich vrijzinnig. Op zijn website houdt hij lezingen over vrijzinnige schrijvers.
• In oktober 2010 verscheen het boek De Vrijzinnigen hebben de toekomst van Meerten B. ter Borg, hoogleraar niet-institutionele religie aan de Universiteit Leiden (Uitgeverij Meinema).

Zie ook

• Unie Vrijzinnige Verenigingen (België)
• Vrijdenkerij
• Vrijzinnig christendom
• Vrijzinnig-protestantisme
• Religieus humanisme
• Liberalisme

Externe links

• Zinprofiel, Vrij & zinnig nieuws over vrijzinnig en interreligieus Europa
• Zinweb, interactief en vrijzinnig trefpunt voor zingeving, spiritualiteit, cultuur en ethiek
• Vrijzinnig Humanisme in Vlaanderen
• Unie Vrijzinnige Verenigingen (koepelorganisatie in Vlaanderen)
• Le Centre d'Action Laïque (CAL) (voor de Franstalige gemeenschap in België)
• ECHT Eigenwijs Collectief Humanistisch Tegendraads
• Femke Halsema en Vrijzinnig links
• Vrijzinnig.com, een verzameling vrijzinnige schrijvers verzameld door Boris van der Ham