Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Umlaut (teken)
De umlaut is een diakritisch teken dat in de Duitse spelling wordt gebruikt om het product van het taalkundig verschijnsel van de umlaut aan te geven.
Oorspronkelijk had dat teken de vorm van een Sütterlin-e, een tekentje dat eruitziet als twee tegen elkaar geschreven tekens 1, die boven de klinker werd geschreven.
De umlaut is in de loop van de tijd via twee streepjes vereenvoudigd tot twee stipjes. Daarmee ziet de moderne umlaut er in druk uit als een trema, maar in een handgeschreven tekst kan hij nog steeds de vorm van twee korte verticale streepjes hebben.
Als de juiste diakritische tekens niet voorhanden zijn (onder andere bij bepaalde soorten typemachines), wordt de umlaut in het Duits aangegeven door na de klinker een e toe te voegen: ä wordt ae, ö wordt oe, en ü wordt ue. Zo kan bijvoorbeeld de familienaam van de oud-bondskanselier Gerhard Schröder ook als Schroeder geschreven worden.
Oorsprong
In de middeleeuwen werd bij dubbele klinkers de tweede klinker vaak boven, in plaats van na, de eerste geschreven:
- Schroeder
In de late middeleeuwen had zo’n bovengeschreven e nog steeds de vorm van een e, maar werd die vaak vrij klein geschreven. In oude Duitse kerkgebouwen komt men dit nog wel eens in inscripties tegen. In de vroegmoderne periode was die bovengeschreven e tot twee streepjes gereduceerd, vergelijkbaar met de evolutie van de normaal geschreven e die leek op twee tegen elkaar geschreven tekens. Deze schrijfwijze werd in Duitsland in het interbellum nog steeds in het toen gangbare Duitse schrift gehanteerd. Tegen de 16e eeuw waren die streepjes vervangen door stipjes, vooral in handgeschreven teksten, en later gradueel ook in gedrukte teksten.
In het Hongaars bestaat er nog steeds een diakritisch teken dat uit twee streepjes bestaat: het dubbel accent aigu. Een voorbeeld is de familienaam van de wiskundige Paul (Pál) Erdős.
Het umlautteken wijst niet noodzakelijk op het taalkundig fenomeen umlaut: de vorm van vocaalharmonie waarbij een klinker kenmerken overneemt van (de klinker in) de eropvolgende lettergreep.
Heavymetal-umlaut
In marketing, en vooral dan de marketing van heavymetalgroepen, worden soms overbodige umlauttekens op de klinkers gebruikt om de naam een stoerder, Teutoons imago te bezorgen. Dit noemt men de heavymetal-umlaut of röck döts. Het bekendste voorbeeld is in de bandnaam Motörhead. Dit gebruik werd geparodieerd door de groep Spin̈al Tap, die een umlaut op de medeklinker n plaatste. (Een n met umlaut komt in een beperkt aantal talen voor: het Jacalteeks en het Malagasy. Het is echter hoogst onwaarschijnlijk dat de leden van Spin̈al Tap dit wisten.)
Het is tevens de achternaam van de fictieve Lars Ümlaüt uit Guitar Hero III: Legends of Rock.
Zie ook
- umlaut, het taalkundig verschijnsel