Týr

Týr is de god van de gerechtigheid in de Noordse mythologie. Hij is de zoon van Odin en Frigg.

Naam

De Oudnoordse naam Týr is een voortzetting van het Oergermaanse (gereconstrueerde) woord *Tīwaz. De Oudhoogduitse gereconstrueerde vorm van de naam is *Ziu. In het Oudengels heette hij Tīw of Tīg.

De Germaanse namen voor de dinsdag zijn vaak afgeleid van de namen van deze god.

Verwantschap

Týr onderscheidt zich van andere goden in de Oudnoordse mythologie, vooral omdat hij geen goed gedefinieerde familierelaties heeft zoals veel andere goden.

In de Oudnoordse literatuur wordt Týr niet vaak genoemd met een echtgenote of partner. Dit is opmerkelijk, aangezien de meeste andere goden in de mythologie vaak verbonden zijn met vrouwelijke goden of zijn getrouwd, zoals Odin met Frigg en Thor met Sif. Týr lijkt echter geen vaste vrouwelijke tegenhanger te hebben in de mythologische verhalen.

Ook de precieze genealogie van Týr is enigszins vaag. In sommige bronnen wordt hij als de zoon van Odin genoemd, maar in andere gevallen ontbreekt deze informatie. Wat we wel weten, is dat Týr vaak wordt geassocieerd met de Aesir, het belangrijkste geslacht van de goden in de Noordse mythologie. In de Völuspá, een van de oudste gedichten uit de Poëtische Edda, wordt Týr genoemd in verband met de Aesir en zijn rol in de strijd tegen de reuzen.

Eigenschappen

Týr wordt in de overgeleverde Noordse bronnen vooral geassocieerd met oorlog, gerechtigheid en moed. Hoewel hij in latere tijden niet primair als hemelvader of zonnegod werd gezien, suggereert taalkundig onderzoek dat hij oorspronkelijk mogelijk wel een belangrijkere rol als hemelgod had. Zijn naam is verwant aan *Dyeus, de Proto-Indo-Europese hemelgod (vergelijk: Zeus, Jupiter).

Týrs voornaamste functies in de overgeleverde mythologie waren die van rechtvaardigheidsgod en beschermer van eden en contracten. Hij wordt nauw geassocieerd met de ’thing’ (þing), de Germaanse volksvergadering en rechtbank. Zijn rol in oorlogvoering lijkt vooral verbonden met de juridische en eervolle aspecten ervan, waarbij hij rechtvaardige oorlogvoering en het nakomen van oorlogseden beschermde. Het bekendste verhaal over hem, waarin hij zijn hand verliest aan de Fenriswolf, illustreert zijn bereidheid om persoonlijke offers te brengen voor het handhaven van eden en de kosmische orde.

Týr is de god achter de gelijknamige rune, ofwel de rune ᛏ (die lijkt op een pijl die naar boven wijst). De rune ᛏ hoort bij Týr en staat voor rechtvaardigheid, discipline, zelfopoffering en het is een krijgersrune.

Edda

In de Edda vertelt Týr aan Thor over de ketel van de reus Hymir, die geschikt is voor het brouwen van bier voor de goden. Samen reizen ze naar Hymirs woning, waar ze de grootmoeder van Týr ontmoeten, een angstaanjagend wezen met negenhonderd hoofden. Hymirs vrouw verbergt Týr en Thor wanneer de reus thuiskomt. Tijdens een feestmaal eet Thor twee stieren op, waarna Hymir eist dat Thor de volgende dag zelf voor voedsel zorgt. Thor vangt een gigantische slang (mogelijk de Midgardslang) met de kop van een os als aas.

Hymir daagt Thor uit om een onbreekbare beker te breken. Na herhaalde pogingen zonder succes krijgt Thor het advies van Hymirs vrouw om de beker tegen het hoofd van de reus te werpen. Dit werkt: de beker breekt. Uiteindelijk nemen Thor en Týr de ketel mee terug naar Asgard, ondanks Hymirs pogingen om hen tegen te houden.

Equivalenten

Týr komt volledig overeen met Ziu in andere Germaanse tradities. Hij is vergelijkbaar met Mars, omdat beide goden worden geassocieerd met oorlog, maar Mars staat daarnaast ook voor vruchtbaarheid en bescherming en is minder specifiek gericht op recht en orde. Hij vertoont een oppervlakkige overeenkomst met Ares, maar Ares heeft een chaotischere aard.

Mars Thincsus

In Noord-Engeland zijn twee gedenkstenen uit de Romeinse tijd (ca. 222-235 n.Chr.) gevonden die zijn gewijd aan Mars Thincsus. Deze inscripties zijn opgericht door soldaten uit Twente, die dienden in de Cuneus Frisiorum, een Romeinse hulptroep samengesteld uit Friezen.

Mars Thincsus, wat letterlijk vertaald kan worden als „Mars van het ding” (ding – een Germaanse volksvergadering), wordt vrijwel zeker gelijkgesteld aan de Germaanse god Týr, de god van recht en oorlog. De inscripties laten zien dat deze god ook in Nederland bekend was. Hier wordt hij specifiek geassocieerd met het rechtssysteem, zoals blijkt uit de verwijzing naar het ’ding’.

De twee gedenkstenen hebben als inscriptie:

DEO MARTI THINCSO ET DVABUS ALAISIAGIS BEDE ET FIMMILENE ET N[UMINI] AVG[USTI] GERM[ANI] CIVES TUIHANTI V[OTUM] S[OLVERUNT] L[IBENTES] M[ERITO]

Vertaling: „Aan de god Mars Thincsus, en aan de twee Alaisiagae, Beda en Fimmilena, en aan de goddelijke macht van de Germaanse Augustus, hebben de inwoners van Twente hun gelofte graag en terecht ingelost.”

en:

DEO MARTI ET DVABVS ALAISIAGIS ET N[UMINI] AVG[USTI] GERM[ANICI] CIVES TUIHANTI CVNEI FRISIORVM V[OTUM] S[OLVERUNT] L[IBENTES] M[ERITO]

Vertaling: „Aan de god Mars en de twee Alaisiagae en aan de goddelijke macht van de Germaanse Augustus, hebben de inwoners van Twente, behorend tot de Friese eenheid, hun gelofte graag en terecht ingelost.”

Noot: CIVES TUIHANTI: De Tuihanti waren een Germaanse stam uit het huidige Twente.

Plaatsnamen

Er zijn een paar plaatsnamen die naar Týr verwijzen, vooral in Denemarken en minder vaak in Noorwegen. Voorbeelden zijn Tislund (nu Tirslund) en Tisvilde in Denemarken, en Tysnes op het eiland Tysnesøy of Tysfjord in Noorwegen.

In de Nedersaksische streken van Nederland zijn er plaatsnamen zoals het riviertje de Dinkel, Dinkelland en Dinxperlo die soms met Týr in verband worden gebracht, maar deze etymologie is onzeker. Voor deze namen bestaan ook andere verklaringen: zo wordt de Dinkel vaak verklaard vanuit een woord voor ’kronkelen’, en Dinxperlo waarschijnlijk vanuit ’thing’ (volksvergadering) en ’lo’ (bos).

Zie ook

Algemeen overzicht Germaanse goden

Noten en verwijzingen

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Týr op Wikimedia Commons.

Godheden in de Noord-Europese mythologieën

 

artikelkiem