Seksueel overdraagbare aandoening

Wikisage is niet aansprakelijk voor eventuele onjuistheden of toepassing van de in dit lemma gegeven medische informatie.    lees meer

Een seksueel overdraagbare aandoening oftewel soa is een ziekte die vooral wordt overgedragen door seksueel contact (gewoonlijk geslachtsgemeenschap, orale seks of anale seks). De ziekteverwekker van een soa kan zich bijvoorbeeld bevinden in het slijm van de vagina, of in het sperma of achter de voorhuid. Wanneer contact wordt gemaakt met een partner kan de ziekteverwekker worden overgedragen. Daarvoor is soms een wondje nodig bij de ontvanger, maar dat is lang niet altijd het geval. Veel soa's zijn ook wel op andere wijze overdraagbaar, bijvoorbeeld door intraveneus druggebruik, intiem maar niet seksueel contact, of door bloedtransfusies.

In 2003 ontstaan jaarlijks in Nederland meer dan 100.000 soa-besmettingen. Mensen met wisselende seksuele contacten, die zonder condoom vrijen, lopen het grootste risico op een soa. Dit zijn met name jongeren.

Geslachtsziekten worden ook wel venerische ziekten genoemd, naar de Romeinse godin van de liefde, Venus. Strikt genomen zijn dit aandoeningen van de geslachtsorganen, terwijl soa's seksueel overdraagbaar zijn, maar niet noodzakelijk een geslachtsziekte veroorzaken.

Preventie

Zie Veilig vrijen voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Wederzijdse trouw tussen partners die niet besmet zijn met een SOA is een manier om de overdracht en de verspreiding van seksueel overdraagbare aandoeningen te vermijden. Methoden om de kans op overdracht van soa's sterk te verminderen is het gebruiken van een condoom bij elk contact waarin de penis een rol speelt en bij beffen een liklapje te gebruiken. Deze methoden geven echter geen garantie dat een soa niet zal worden overgedragen. De enige echt veilige manier is om niet te vrijen met een drager van een soa en dus geen seksueel contact aan te gaan als men drager van een soa is.

Besmetting

Zoals de naam seksueel overdraagbare aandoening al zegt, kan de ziekte tussen partners worden overgedragen door seksueel contact. Het is dus mogelijk een soa te krijgen door seksueel contact met iemand die de ziekte al heeft. Heeft men eenmaal een soa, dan is de kans op het verkrijgen van andere soa vergroot omdat de soa de weerstand van de geslachtsorganen heeft aangetast. Soms zijn andere overdrachtmethoden ook mogelijk (b.v. bloedtransfusies, zie hieronder).

Een aantal soa is ook overdraagbaar via bloed:

• als gevolg van een onhygiënische tatoeage of piercing;
• als bij drugsgebruik naalden, spuiten of andere attributen van een ander worden gebruikt;
• tijdens de zwangerschap: HIV, hepatitis B en syfilis kunnen overgedragen worden van moeder op kind;
• tijdens de geboorte: HIV, hepatitis B, syfilis, chlamydia, herpes genitalis en gonorroe kunnen overgedragen worden op de baby.

Een soabesmetting kan niet ontstaan door uit het kopje van een ander te drinken, ook niet via een hoestbui, insectenbeten, een vieze wc-bril of in het zwembad. Sommige soa's kunnen wel overgedragen worden door bijvoorbeeld een vuile onderbroek te dragen van iemand die schaamluizen heeft, of in hetzelfde bed slapen als die persoon.

Epidemiologie

Bij bevolkingsstudies heeft men kunnen waarnemen dat sommige individuen verantwoordelijk zijn voor een onevenredig grote verspreiding van soa's. Dergelijke mensen worden superspreaders uit de core group genoemd. Om de verspreiding in te dijken, komt het erop aan vooral deze personen te behandelen en tot een gedragswijziging aan te zetten.

Klachten

Voor veel soa's geldt dat de drager geen duidelijk herkenbare klachten hoeft te hebben. De drager kan de ziekte echter wel overdragen aan de partner. Sommige soa's kunnen jaren later zeer ernstige en niet te bestrijden gevolgen hebben, terwijl ze in een vroeg stadium goed te behandelen zijn. Het grootste probleem bij een soa is dat iemand die van zichzelf vermoedt een soa te hebben zich er vaak voor schaamt en geen arts bezoekt.

Klachten die mogelijk op een soa wijzen zijn:

• afscheiding of pus uit penis, vagina of anus. Bij vrouwen is de afscheiding vaak meer dan normaal. De afscheiding kan waterig, melkachtig, gelig of groenig van kleur zijn en anders ruiken;
• branderig gevoel, geïrriteerdheid, pijn bij of na het plassen of kleine beetjes moeten plassen;
• zweertjes, wratjes, blaasjes op de penis, vagina, anus of mond;
• jeuk in het schaamhaar, aan de eikel, schaamlippen of anus;
• gezwollen klieren in de liezen;
• pijn in één of beide (bij-)ballen;
• pijn in de onderbuik;
• pijn bij het vrijen, of onregelmatig of abnormaal bloedverlies, bijvoorbeeld na het vrijen of tussen twee menstruatieperioden in.

Deze klachten kunnen echter ook symptomen zijn van andere ziekten.

Een lijst met soa's

• Syfilis: een bacteriële soa. Als eerste symptoom ontstaat na enkele weken een zweertje bij de geslachtsdelen. Na een tijdje gaat deze vanzelf weer weg, maar dat is niet het einde van de ziekte. Als hij niet op tijd wordt behandeld kan hij na jaren terugkomen, en de hersenen aantasten. Dit kan leiden tot ernstige dementie of de dood.
• Chlamydiasis: een bacteriële soa die bij een enkele geslachtsgemeenschap al in bijna driekwart van de gevallen overgedragen wordt tussen partners. Bij vrouwen blijft deze ziekte meestal symptoomloos en fungeren dus als drager. Mannen kunnen klachten krijgen, die lijken op die van gonorroe. Als de ziekte niet wordt behandeld kan chlamydia bij vrouwen leiden tot een chronische ontsteking van de inwendige geslachtsorganen en kan daarmee ook vaak tot onvruchtbaarheid leiden. Chlamydia is eenvoudig te behandelen. Chlamydia is de meest voorkomende soa in Nederland.
• Gonorroe: een bacteriële soa die bij mannen tot een pusachtige afscheiding uit de penis leidt, en daarom ook wel druiper wordt genoemd. De ziekte kan ook op de mond worden overgedragen bij orale seks. Bij zowel mannen als vrouwen kan gonorroe indien onbehandeld leiden tot onvruchtbaarheid.
• Aids: een virale soa. Gaat jaren zonder symptomen, maar tast daarna het immuunsysteem aan. Aids kan door levenslang slikken van dure medicijnen (tot 7 maal per dag) worden vertraagd, maar de bijwerkingen van de medicijnen maken de rest van het leven niet eenvoudiger. Uiteindelijk resulteert aids onbehandeld in de dood.
• Genitale wratten: Ziekte van de huid rond de geslachtsorganen welke wordt veroorzaakt door het HPV-virus (Humaan papillomavirus). Dit virus veroorzaakt bij vrouwen ook afwijkingen aan de baarmoederhals of vulvaafwijkingen. Door sommige varianten van dit virus wordt soms op den duur baarmoederhalskanker en vulvakanker veroorzaakt. Het HPV heeft vele typen, slechts enkele veroorzaken genitale wratten.
• Genitale herpes: Pijnlijke gele blaasjes op of rond de geslachtsdelen. Deze blaasjes worden na een tijd wondjes, en deze drogen langzaam in. Het virus kan van huid op huid worden overgedragen, en kan leiden tot een koortslip via orale seks. Een normale koortslip is een uiting van een ander, maar verwant virus.
• Hepatitis B & Hepatitis C: Deze ziekte kan men oplopen door onbeschermd geslachtscontact of bloed-bloedcontact (naalden). Als de ziekte niet behandeld wordt, kan men een leverontsteking (hepatitis), leverfibrose (levercirrose) en uiteindelijk leverkanker (levercelcarcinoom) krijgen. Deze ziekte kan voorkomen worden door condoomgebruik, vaccinatie, en schone naalden.
• Trichomoniasis of Trichomonas, besmetting met de eencellige eukaryote parasiet Trichomonas vaginalis.
• Ulcus molle is een seksueel overdraagbare aandoening die vooral in tropische landen voorkomt. Het veroorzaakt een pijnlijke zweer op de penis of op de vagina. Andere benamingen voor deze soa zijn 'weke sjanker' en 'venerische zweer'. Deze soa is met antibiotica te genezen.

De navolgende aandoeningen kunnen wel seksueel worden overgedragen, maar worden dit vaak niet:

• Candida-infectie: (de schimmel Candida Albicans is een normale commensaal)
• Bacteriële vaginose (meer een verstoord microbieel evenwicht dan een besmettelijke aandoening). Gaat in principe vanzelf over.
• Schurft (geen echte soa, kan ook bij intiem huidcontact worden overgedragen)
• Schaamluis: (geen echte soa, kan ook bij intiem huidcontact worden overgedragen)Dit is een vervelende, maar ongevaarlijke aandoening. Schaamluis (ofwel platjes) kan worden opgelopen via seksueel contact. Ook door gezamenlijk gebruik van kleding, van slaapzakken of door alleen maar dicht tegen elkaar aan te liggen kan schaamluis worden overgedragen.

Pearly Penile Papules (PPP, parelketting of P3) is geen ziekte en is niet seksueel overdraagbaar. PPP is een normale variant van de mannelijke anatomie. Omdat PPP vaak abusievelijk door patiënten voor genitale wratten worden aangezien, is een vermelding op deze pagina op zijn plaats.

Externe links

• Soa.nl
• sensoa.be

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

• De tekst op deze pagina of een eerdere versie daarvan is afkomstig van de website van Postbus 51.