Schaal van Richter

De schaal van Richter (door het ANP Richterschaal genoemd) is een meetschaal waarop de waargenomen kracht van een aardbeving in een getal wordt uitgedrukt. De schaal is opgesteld door de Amerikaanse seismoloog Charles Francis Richter in 1935. Het is een logaritmische schaal van de sterkte van de trillingen, zoals die gemeten worden op het seismogram.

San Francisco (1906), na de zeer zware aardbeving (8.25 op de schaal van Richter).

Berekening

De sterkte wordt berekend aan de hand van de maximale uitslag (amplitude) van de registratie van de horizontale component van de aardbeving. De sterkte wordt de magnitude genoemd, analoog aan het begrip uit de sterrenkunde om de helderheid van een ster aan te geven. Richter definieerde een aardbeving met magnitude 3 als een aardbeving die op een Wood-Anderson seismograaf een uitwijking van 1 mm opwekt op een epicentrale afstand van 100 km. De schaal is logaritmisch, wat betekent dat bij toename van 1 magnitude-eenheid de uitwijking op het seismogram tien keer zo groot is. Zo is een aardbeving die op 100 km afstand een uitwijking van 10 mm veroorzaakt een beving met magnitude 4. Op deze manier kon Richter verschillende aardbevingen met elkaar vergelijken. Er worden correcties toegepast om de invloed van de afstand tussen epicentrum en seismisch station in rekening te brengen. Met het toenemen van de afgelegde afstand verliezen de seismische golven door geometrische spreiding en absorptie een deel van hun trillingsamplitude.

Waarneembaarheid

Een aardbeving met een magnitude van 2,0 op normale diepte kan onder optimale omstandigheden nog net worden gevoeld. De zeer ondiepe bevingen in Noord-Nederland (tot maximaal 3 kilometer diep) kunnen soms al bij een magnitude van 1,2 worden gevoeld. In Zuid-Nederland komen bevingen voor op een diepte van 30 kilometer, die pas worden gevoeld bij een magnitude groter dan 3,0. Wereldwijd zijn er minstens vier aardbevingen met een kracht van 9,0 of meer op de schaal van Richter rechtstreeks waargenomen: de aardbeving in Lissabon in 1755 (9,0), de aardbeving in Alaska in 1964 (9,2), de tsunami veroorzaakt door een aardbeving in 2004 in de Indische Oceaan (9,3) en de Grote Chileense aardbeving in 1960 (9,5).

Nog zwaardere aardbevingen kunnen een totale ontwrichting van ecosystemen over zeer grote afstanden en zelfs over de hele wereld veroorzaken. Dergelijke bevingen zijn nog nooit waargenomen, maar het is zeer waarschijnlijk dat ze zich in de geschiedenis van de aarde wel eens hebben voorgedaan. Mogelijk heeft de inslag van een meteoriet met een doorsnede van 10 kilometer aan het einde van het Krijt (65 miljoen jaar geleden), waardoor de Chicxulubkrater is gevormd, een beving met een magnitude van 12,0 of hoger veroorzaakt.

De schaal van Richter

Het cijfer op de schaal van Richter geeft een indicatie van de sterkte van de schok, de bijbehorende omschrijving geeft een indicatie van de gevolgen van de schok.

Sterkte volgens Richter	Beschrijving	Uitwerking	Energie		Frequentie van aardbeving	Voorbeeld(en)
			tonnen TNT	Joule
0 tot 1,9	Minuscuul	Alleen waargenomen door seismografen; wordt zelden door iemand gevoeld en zal nooit ook maar enige schade veroorzaken.			Zo'n 8000
2 tot 2,9	Zeer licht	Meetbaar; wordt slechts door weinig mensen waargenomen onder gunstige omstandigheden; hoogstens enkele (zeer) lichte objecten kunnen bewegen; vrijwel nooit enige vorm van schade.	1 - 22 (bom uit de late Tweede Wereldoorlog, Blockbuster)	(4-90) ·109	Zo'n 1000
3 tot 3,9	Licht	Veel mensen nemen trillingen als van een voorbijrijdende vrachtwagen waar; tegen elkaar staande glazen rinkelen; hooguit zeer lichte schade mogelijk zoals losse dakpannen.	30 - 700 (MOAB, kernramp van Tsjernobyl)	(0,1-3) ·1012	Zo'n 49.000
4 tot 4,9	Gemiddeld	Door vrijwel iedereen gevoelde trillingen als van zwaar voorbijrijdend verkeer; vrije slinger beweegt duidelijk; deuren, glazen en borden rammelen, raamluiken klapperen; geparkeerde auto's schommelen; lichte schade mogelijk aan bijvoorbeeld schoorstenen; eventueel ontstaan kleine scheuren in wegdek of oude en zwakke gebouwen.	(1 - 22)·103	(4-90) ·1012	Zo'n 6.200
5 tot 5,9	Vrij krachtig	Heftige trillingen die door iedereen met schrik worden waargenomen; meubels bewegen; voorwerpen vallen om; klokken blijven stilstaan; schoorstenen kunnen instorten; scheuren in wegdek; lichte tot matige schade aan gewone gebouwen zoals scheuren in stucwerk; oude en zwakke gebouwen kunnen zware schade oplopen of zelfs al (gedeeltelijk) instorten; veel mensen verlaten in paniek hun huizen; over het algemeen geen sprake van levensgevaar, wel gevaar van verwondingen.	(30 - 700)·103 (middelgroot kernwapen zoals Fat Man)	(0,1-3) ·1015	Zo'n 800	Aardbeving Roermond 1992
6 tot 6,9	Krachtig	Wordt door alle betrokkenen met grote schrik ervaren; ook in een rijdende auto voelbaar; paniek; mensen verlaten snel hun huizen; grote scheuren in wegdek; veel gebouwen lopen matige tot zware schade op; oude en zwakke gebouwen kunnen helemaal instorten; bomen zwaaien heen en weer als bij sterke wind; tientallen doden en gewonden mogelijk; aan de kust kunnen vloedgolven optreden; grote schade mogelijk binnen een straal van meer dan 150 kilometer.	(1 - 22)·106	(4-90) ·1015	Zo'n 120	Aardbeving Kirgizië 2008
7 tot 7,9	Zwaar	Grootschalige paniek; mensen trachten in paniek naar buiten te komen; acuut levensgevaar in veel gebouwen; alleen sterke gebouwen blijven staan; grond kan helemaal openscheuren; sommige bomen ontwortelen; vaak honderden doden en gewonden; gas-en waterleidingen breken; gedeeltelijk catastrofale gevolgen; aan kusten grote vloedgolven mogelijk.	(30 - 700)·106 of kleine meteoriet van 100–200 m doorsnee)	(0,1-3) ·1018	Zo'n 18	Aardbeving Kasjmir 2005, Aardbeving Sichuan 2008, Aardbeving West-Java 2009, Aardbeving Haïti 2010
8 tot 8,9	Zeer zwaar	Grote verwoesting; vrijwel alle gebouwen worden onbewoonbaar of storten helemaal in; mogelijk vele duizenden doden en gewonden; bomen ontwortelen massaal; elektriciteitspalen begeven het; acuut levensgevaar zowel binnen als buiten gebouwen; aan kusten catastrofale, tot 40 meter hoge vloedgolven mogelijk.	(1 - 22)·109	(4-90) ·1018	1 per jaar	Aardbeving van San Francisco in 1906, Aardbeving Mexico 1985, Aardbeving Chili 2010
9,0 tot 9,9	Catastrofe	Grote ramp met mogelijk totale verwoesting over duizenden kilometers; alle gebouwen storten volledig in; lokale aardschollen verschuiven; rotsen en gebergtes kunnen scheuren; honderdduizenden of zelfs miljoenen doden en gewonden mogelijk en plaatselijk zelfs volledige vernietiging van alle leven; enorme vloedgolven die mogelijk meerdere continenten zullen aantasten. Verder mogelijk: grote verschuivingen van de tektonische platen; verschijnen, verschuiven of verdwijnen van delen van landen en eilanden; vorming van nieuwe subductiezones; verandering van de nutatie of de omwentelingssnelheid van de aarde.	32 gigaton	-	Geschat op eens in de 20 tot 30 jaar.	Aardbeving Lissabon 1755, Aardbeving Indische Oceaan 2004, Valdivia-aardbeving
10.0 tot 11,9	Totale catastrofe	Niets blijft overeind over mogelijk vele duizenden kilometers; landschap verandert sterk; gevaar voor veel levensvormen; grote verschuivingen van de tektonische platen; landen en eilanden veranderen van plaats; verandering van de nutatie of de omwentelingssnelheid van de aarde.	1 - 1000 teraton (2 km grote meteoriet met een snelheid van 25 km/s)	-	Nog nooit waargenomen.	-
12,0 en hoger.	Totale en alles-verwoestende catastrofe	Volledig catastrofale en zeer diep ingrijpende geografische veranderingen; gevaar voor alle levensvormen; landschap verandert volledig; maximale gevolgen voor de geografische ordening van water en land; huidige bestaande wereldkaarten zouden onbruikbaar zijn geworden.	1 petaton (10 km grote meteoriet of totale energie die de aarde per dag van de zon ontvangt)	-	Nog nooit waargenomen.	Yucatan-inslag

Andere schalen

In de loop van de jaren zijn er verschillende andere magnitudeschalen ontworpen die allemaal een aanpassing of uitbreiding zijn van de magnitudeschaal van Richter. Voor aardbevingen die zwaarder zijn dan 6,5 en aardbevingen die verder weg zijn dan 500 km blijkt de schaal van Richter niet erg betrouwbaar meer; boven magnitude 6,5 wordt de magnitude door de schaal van Richter namelijk vaak te laag berekend. Dit wordt verzadiging genoemd. Omdat de schaal van Richter als referentie een aardbeving op 100 km afstand gebruikt, wordt hij tevens onnauwkeurig als de beving veel verder weg is.

Proefondervindelijk heeft men berekend dat iedere toename met één magnitude-eenheid overeenkomt met een 30-voudige verhoging van de vrijgekomen energie in de vorm van seismische trillingen optreedt. De hoeveelheid energie die vrijkomt bij een beving van magnitude 7 is dus 900 maal (30 x 30) zo groot als die welke vrijkomt bij een beving van magnitude 5. De energie die bijvoorbeeld vrijkomt wanneer een massa van 1 ton vanaf 100 meter hoogte op de grond valt is te vergelijken met de sterkte van een beving met magnitude 1.

Andere schalen voor aardbevingen zijn de momentmagnitudeschaal en de schaal van Mercalli.

Zie ook

• Aardbeving
• Zeebeving
• Tsunami

  Vrije mediabestanden over Richter scale op Wikimedia Commons

Trivia

De band Rage Against The Machine heeft op Pinkpop 1994 door middel van hun muziek zoveel mensen aangespoord om te springen en stampen dat het een lichte aardbeving (1,0 op de Schaal van richter) veroorzaakte. Hetzelfde gebeurde op Pinkpop 1998 tijdens een optreden van Primus. Toen werd er 1,3 op de schaal van Richter gemeten en hiermee het Record van Rage Against The Machine overgenomen.

Externe links

• Informatie over de schaal van Richter op de website van het KNMI

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

• De tekst op deze pagina, een eerdere versie daarvan of een deel van de tekst is afkomstig van de website van het KNMI.