Meetschalen

Men onderscheidt de volgende niveaus waarop gemeten wordt :

• kwalitatief
  • Nominaal: benoemen
  • Ordinaal: ordening
• kwantitatief
  • Interval: gelijke intervallen
  • Ratio: intervallen met een absoluut nulpunt

Daarbij zijn de bovenstaande niveaus in de genoemde volgorde van toenemende complexiteit en omvat een volgend genoemd niveau steeds de eerdere.

Nominale schaal

Het eenvoudigste meetniveau dat we kennen is het nominale. Daarbij gaat het, zoals de naam(!) al aangeeft (Latijn: nomen, naam) bij het meten slechts om het benoemen, om de naam van het gemetene. Voorbeelden zijn: geslacht (man/vrouw), de (Nederlandse) provincie waarin de ondervraagde woont, de diersoorten. Omdat zonder naamgeving niets onderscheiden kan worden, is elk van de andere meetniveaus ook minstens van nominaal niveau. Overigens worden nominale gegevens vaak voor het gemak van terugzoeken lexicografisch geordend. Deze ordening heeft echter geen specifieke betekenis.

Eigenlijk worden bij een nominale schaal alleen nummers toegekend aan objecten om ze van elkaar te kunnen onderscheiden. Voorbeelden zijn bankrekeningnummer of het Sofi-nummer.

Een binaire schaal is een verbijzondering van de nominale schaal (subgroep), met maar twee mogelijkheden; een 2-puntsschaal. Bijvoorbeeld: 1 = vervuild, 2 = niet vervuild. Of ja (of 1) = Navo-lid en nee (of 0) = geen Navo-lid.

Ordinale schaal

Metingen op ordinaal niveau kennen een natuurlijke ordening. Een typisch voorbeeld vormen de rangen in het leger of de onderverdeling tussen opleidingsniveaus: vmbo, havo, vwo. Andere voorbeelden zijn: de beoordeling met cijfers in het Nederlandse onderwijs, de veelgebruikte 5-puntsschaal bij opiniepeilingen (zeer mee oneens - mee oneens - neutraal - mee eens - zeer mee eens). Bij een ordinale schaal is de volgorde duidelijk, maar zijn de verschillen niet interpreteerbaar: 'zeer mee eens' ligt niet noodzakelijk net zo ver boven 'mee eens' als dat 'mee eens' boven 'neutraal' ligt.

Intervalschaal

Metingen op intervalniveau betreffen altijd getallen. Naast de vanzelfsprekende ordening kunnen hiermee ook rekenkundige bewerkingen gedaan worden. Voor dit meetniveau zijn vooral de intervallen (de verschillen) van belang. Eigenlijk dient men de absolute aanduiding en de verschillen goed te onderscheiden. Daarbij is de absolute aanduiding op te vatten als het interval vanaf het gekozen nulpunt. Het nulpunt zelf heeft echter geen specifieke betekenis. Voorbeelden: de tijd als tijdsaanduiding (niet als tijdsduur), de celsiusschaal voor de temperatuur.

NB. Het is niet vanzelfsprekend dat op de celsiusschaal het interval tussen 0 en 10 graden vergelijkbaar is met het interval tussen bijv. 90 en 100 graden. Door de koppeling met de absolute temperatuur in kelvin is dit echter gegarandeerd.

Voorbeeld: Van 5 naar 10 graden celsius betekent niet automatisch twee keer zoveel warmte of energie (dus interval). Van 5 naar 10 Kelvin wel (dus ratio, zie onderstaand).

Ratioschaal

Naast de kenmerken van een intervalschaal is er nu ook een absoluut nulpunt. Daarmee hebben ook verhoudingen (Latijn: ratio) van waarden op deze schaal betekenis. Bekende metingen, waarbij een grootheid wordt vergeleken met een standaard en uitgedrukt in verhouding tot die standaard, zijn van rationiveau. Voorbeelden: lengte in meter, massa in kilogram, energie in joule. Men noemt een grootheid op rationiveau ook wel een metrische grootheid.

Overzicht

Niveau	Kenmerkend	Volgorde	Verschillen	Nulpunt
Nominaal	x
Ordinaal	x	x
Interval	x	x	x
Ratio	x	x	x	x

Zie ook : visualisatie voor de toepassing van meetschalen en het verschil van meet- met visualisatie-schalen bij geo-visualisatie (in bijvoorbeeld een GIS) en bij datavisualisatie (in bijvoorbeeld een diagram)