Prélude à l'après-midi d'un faune

Dit artikel valt onder beheer van Dorp:Luisterrijk.

Claude Debussy, foto van Félix Nadar, 1908

Claude Debussy schreef in 1894 de compositie Prélude à l'après-midi d'un faune. De aanleiding tot het schrijven van deze muziek was het gedicht L'après-midi d'un faune van Stéphane Mallarmé over een faun – half mens, half god – die in de tintelende middaghitte van een lome zomermiddag droomt over mooie, naakte bosnimfen.

Zo licht, hun rozerood dat het verdwarrelt in het dicht

Gesluimer van de lucht. Een droom die ik beminde?

Achtergrond van de compositie

Stéphane Mallarmé, foto van Félix Nadar, 1896

Op zijn 24ste keerde Claude Debussy terug naar Parijs, na een verblijf van bijna twee jaar in Rome. Dat was een beloning voor het winnen van de Prix de Rome, maar de jonge componist onderging die tijd als een straf. Eenmaal weer in Parijs zocht hij het kunstenaarsleven op, vooral in literaire kringen. Debussy bezocht onder meer de mardi-avonden van de dichter Stéphane Mallarmé, wat grote invloed had op zijn literaire ontwikkeling. Zijn salon stond bekend als les Mardistes, omdat hij op dinsdagavond ontving.
Het ging de dichter Mallarmé vooral om het ongrijpbare, het onderbewuste en het mysterieuze. Zijn gedicht L’après-midi d’un faune is daar een sterk voorbeeld van:

In de lome zomerzon geeft de faun zich over aan zijn droombeelden. Hij blijkt in de middaghitte een visioen te hebben gehad van twee naakte nimfen, die hij heeft achtervolgd, maar die hem zijn ontkomen.

Het blijft echter onzeker of hij ingeslapen is, of dat hij door het spel van luchtspiegelingen bedrogen is.

Terecht vraagt hij zich af of het visioen niet door een wensdroom is ontstaan. Het gemurmel van een bron zou dan het beeld van een koele nimf hebben gesuggereerd, het ruisen van de wind het beeld van haar zwoele gezellin.

Maar alles blijkt een illusie te zijn: er is geen water en er is geen wind in dit landschap, behalve dan het vloeien van het fluitspel en het blazen van de adem.

Maar, is het toch niet meer dan een illusie? De faun van Mallarmé weigert zich neer te leggen bij een werkelijkheid die zijn verlangen vernietigt.
De dichter zelf liep al sinds 1890 met plannen rond om van dit gedicht een toneelversie te maken, en hij vroeg Debussy daar muziek bij te schrijven. De raadsels van de natuur fascineerden ook Debussy en door dit impressionistisch visioen en het verzoek van Mallarmé begon hij een muzikale interpretatie ervan te overwegen.

De muziek is geschreven en uitgevoerd, maar het toneelstuk van Mallarmé is nooit verschenen!

De compositie

Aanvankelijk meende Debussy, dat de muziek bij het gedicht een toneelproductie zou kunnen begeleiden, maar uiteindelijk bleek, dat hij de essentiële stemming van het gedicht beter kon uitdrukken in een korte compositie voor orkest.
Claude Debussy schreef over zijn compositie: "....de muziek van de Prélude is een zeer vrije illustratie van het gedicht van Mallarmé, en wil er geen samenvatting van geven."

De compositie is niet atonaal en doet op het eerste gehoor niet zo erg modern aan

De compositie: Prélude à l'après-midi d'un faune, is niet atonaal en doet op het eerste gehoor niet zo erg modern aan. Wel wordt de melodie vaag gehouden, en wordt voor de eerste keer afgeweken van de traditionele ontwikkeling van de vormgeving waarin een compositie zich beweegt.
Zijn manier van componeren werd naderhand het impressionisme in de muziek genoemd, hoewel Debussy zich tegen deze aanduiding verzette.
"Het is de fluit van de faun, waarmee de muzikale kunst een nieuwe adem vond" , zei de componist en dirigent Pierre Boulez. "Je kan zeggen dat de moderne muziek is begonnen met dit stuk."
De stijgende melodie van de Prélude - ingezet door de solofluit met een mijmerende wijs - komt langzaam op gang en belandt via de inzet van de clarinetten, de hoorns en de glissandi van de harp bij het hele orkest, waarna de beginmelodie in een andere vorm steeds terug blijft komen. George Gershwin deed naderhand ongeveer hetzelfde met zijn Rhapsody in Blue, waar de clarinet een glijdende reeks tonen produceert.
Toen Mallermé de componist de voltooide Prélude op de piano hoorde uitvoeren, liet hij weten: “dat de muziek de emotie van mijn gedicht volkomen weergeeft en het warmer maakt dan kleur.”

Prémière

Na enige tijd verscheen dat ene, schilderachtige orkeststuk van een minuut of tien waar de Parijzenaren zich aan zouden vergapen. Dat ervoer de jonge Gustave Doret tijdens de première op 22 december 1894, dirigerend vanaf een partituur, bezaaid met correcties van Debussy: ‘Nadat de fluitist de openingsfrase had gespeeld’, vertelde hij, ‘voelde ik plotseling achter mij een publiek dat volledig in de ban van de muziek was. Het werd een volledige triomf en ik aarzelde dan ook niet om te breken met de regel dat er geen toegiften mogen worden gegeven: het zou, zo meende ik, heel lang duren voordat opnieuw een dergelijk meesterwerk zou worden gepresenteerd.’
De compositie - die onmiddellijk als vernieuwend werd herkend - betekende voor Debussy zijn definitieve doorbraak.

Balletuitvoering

De populariteit van het stuk nam steeds grotere vormen aan, maar het antwoord van het publiek, ongeveer acht jaar later was totaal anders bij de première van het ballet, dat door de danser en choreograaf Vaslav Nijinsky voor Sergej Diaghilev's Ballets Russes was gemaakt op de muziek van Debussy.

Het ballet veroorzaakte een enorm schandaal

Het ballet veroorzaakte een enorm schandaal door de masturbatiebewegingen van Nijinsky aan het einde van het stuk.
Tamara Karsavina - een toonaangevende ballerina van Ballets Russes - liet weten, dat het ballet "een enorme oproer van contrasterende emoties opwekte. Het publiek klapte, schreeuwde en gilde. Gelukkig kon de uitvoering verder gaan door tussenkomst van Diaghilev en herstelde het publiek zich van de ontstane razernij ”.
Intussen is de compositie Prélude à l'après-midi d'un faune wereldwijd populair geworden en staat op het repertoire van alle grote orkesten.

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

• Prélude à l'après-midi d'un faune op YouTube