Proefwerk

Een proefwerk is een, meestal schriftelijke, toets, van tevoren door de onderwijzer(es) aangekondigd, waarin wordt gekeken of een leerling de leerstof beheerst. De term schriftelijke overhoring wordt vaak gebruikt voor een toets die kleiner is en minder zwaar meetelt voor het rapport. De naam 'proefwerk' wordt voornamelijk op de middelbare school gebruikt. Op een school voor het basisonderwijs (basisschool) worden de leerlingen meestal getest door een "toets" te maken. Het woord is weliswaar verschillend, maar in feite wordt hetzelfde bedoeld.

Aankondiging

Proefwerken worden meestal ruim van tevoren aangekondigd zodat de leerlingen zich kunnen voorbereiden. In principe zal een leraar zijn proefwerken zo trachten te plannen dat leerlingen niet twee proefwerken op 1 dag hebben, proefwerkweken uitgezonderd.

Onregelmatigheden

Proefwerken worden vaak afgenomen met de tafels in de proefwerkopstelling, waarbij de ruimten tussen de tafels wordt vergroot om spieken te voorkomen. Toch is er hiermee niet uitgesloten dat er gespiekt wordt. Het is namelijk mogelijk dat de leerlingen spiekbriefjes meenemen naar het proefwerk of antwoorden/ezelsbruggetjes op hun lichaam schrijven (meestal op hun handen en/of armen).

Andere onregelmatigheden kunnen zijn: praten, telefoneren, sms'en, te laat komen zonder geldige reden, computer saboteren en voorzeggen.

Bij onregelmatigheden kunnen er diverse maatregelen genomen worden. Meestal krijgt de leerling puntenaftrek of wordt hij/zij gediskwalificeerd, maar ook een gevangenisstraf is mogelijk. De maatregel die genomen wordt, hangt zeker af van de situatie.

Proefwerkweek

In sommige delen van het land krijgen de leerlingen aan het eind van een trimester een proefwerk week. In deze week krijgen de leerlingen elke dag 2 proefwerken die zwaarder meetellen dan de normale proefwerken. Op deze manier kunnen ze alvast wennen aan de manier waarop het eindexamen zal worden gegeven, en de tentamenperiodes waarin de universiteiten werken. Bovendien kan in deze proefwerken alle in het trimester behandelde stof nogmaals de revue passeren.

Soorten proefwerken

Er zijn diverse soorten proefwerken.

Schriftelijke overhoring

Een schriftelijke overhoring, kortweg 'schriftelijk' genoemd, is een 'kleine versie' van een proefwerk. Daar waar proefwerken meestal over een bepaald onderwerp gaan en als afsluitende toets dienen, is een schriftelijke overhoring een tussentijdse toets over een kleinere deelmoot van het onderwerp of over het huiswerk dat voor die dag geleerd had moeten worden. Soms improviseert de docent spontaan ter plekke de vragen. Ze vinden soms onaangekondigd plaats zodat de leerling geprikkeld wordt zijn huiswerk altijd voor te bereiden. Schriftelijke overhoringen nemen meestal maar korte tijd in beslag (10-20 minuten) en hebben een lichtere weging.

Theorietoets

In deze toetsen wordt schriftelijk de leerstof getest. Bij een schriftelijke toets kan meestal maar een gedeelte van de lesstof worden nagevraagd. De stof wordt meestal nagevraagd in de vorm van open- en meerkeuzevragen. Verder is het mogelijk dat de leerlingen iets moeten tekenen, kleuren of een schema moeten invullen.

Praktijktoets

Deze toetsen komen veel minder vaak voor dan theorietoetsen, maar ze bestaan wel degelijk. In deze toetsen worden de leerlingen getoetst doordat ze een opdracht moeten uitvoeren. Bij de vakken scheikunde en biologie is het bijvoorbeeld zeer gebruikelijk ieder jaar een of meer practica te geven.

Spreekbeurt

Een spreekbeurt is een presentatie van een leerling over een bepaald onderwerp. Het doel hiervan is meervoudig. De leerling leert spreken voor publiek, en de leraar kan een beeld van zijn vermogen tot zelfstudie en taalbeheersing vormen. Spreekbeurten tellen voor de leerling vaak mee als een proefwerk.

Cijfers

Bij een proefwerk wordt over het algemeen een cijfer gegeven, variërend van 1 (zeer slecht) tot 10 (uitstekend). Meestal zal het gemiddelde van deze cijfers uiteindelijk gelden als rapportcijfer.

Op scholen en universiteiten wordt werk van leerlingen en studenten door middel van cijfers beoordeeld. Men tracht hiermee een zo objectief mogelijk beoordelingssysteem te verkrijgen. Bijkomend voordeel is dat men met cijfers gemiddelden kan berekenen, dus een beter beeld kan hebben hoe gepresteerd wordt over een langere periode. Men kan lineair tot een cijfer komen (wie bijvoorbeeld 69% goede antwoorden heeft krijgt een 6,9), nonlineair (aftrek voor ieder fout antwoord, bijvoorbeeld 5 fout is een 8; 10 fout een 5.5, 15 fout is een 4), of via een puntentelling met formule en/of verdeelsleutel. Het is ook mogelijk om punten te bekomen bij peer-to-peer evaluation. Leerlingen en studenten beoordelen elkaar. In de Verenigde Staten gebruikt men soms 'grading on the curve', waarbij de cijfers de positie van de leerling vergeleken met de rest van de groep weergeeft. De beste leerling krijgt dan bijvoorbeeld een A+, de nummer 2 een A, de nummer 3 een A-, enzovoort. De hierop geuite kritiek is dat dit systeem niet tot een enkele objectieve maatstaaf leidt, en dat het concurrentiestrijd tussen leerlingen bevordert. Het wordt nu immers lonend om een ander in zijn of haar studievooruitgang te belemmeren omdat dit tot een hogere rangorde dus een hoger cijfer leidt. Dit systeem wordt soms ook toegepast bij beoordeling van werknemers, waarbij het bedrijf de slechtst presterende werknemers laat afvloeien.

Hoe het ook zij, de cijfers geven in België en Nederland de volgende beoordelingen weer:

cijfer	betekenis
10	uitmuntend
9	zeer goed
8	goed
7	ruim voldoende
6	voldoende
5	onvoldoende
4	sterk onvoldoende
3	zeer sterk onvoldoende
2	slecht
1	zeer slecht

Wie gemiddeld een 8 of meer haalt komt in aanmerking voor cum laude. In de Verenigde Staten en een aantal Angelsaksische landen krijgt men letters in plaats van cijfers. In Frankrijk lopen de cijfers van 1 tot en met 20, waarbij 10 of hoger voldoende is, en een 8 of 9 onvoldoende maar compensabel. Dit systeem wordt ook toegepast op de Belgische universiteiten. In Rusland lopen de cijfers van 1 tot en met 5. Het equivalent van cum laude wordt daar gevormd door gouden en zilveren sterren. Soms is de betekenis ook omgekeerd, waarbij 1 voor goed staat en de beoordeling met het klimmen van de cijfers afneemt; dit is het geval in Duitsland waar de cijfers van 6 tot 1 lopen. En in weer andere landen als Zweden doet men niet aan cijfers. Dat maakt de leerlingen volgens de overheid alleen maar zenuwachtig om niets.