Organisatiestructuur

Organisatiestructuur is de wijze waarop taken binnen een organisatie zijn verdeeld en de wijze waarop vervolgens afstemming tussen deeltaken tot stand is gebracht. Het heeft dus te maken met de verdeling van activiteiten over afdelingen en de taken van de werknemers. De organisatiekunde is de theorie van het opzetten van organisaties. De organisatiestructuur kan in kaart worden gebracht met een organisatieschema.

Algemeen

De organisatiestructuur is een hulpmiddel dat ervoor moet zorgen dat een organisatie zijn doelen kan bereiken. Het vraagstuk van de juiste organisatiestructuur speelt met name in grote organisaties. Daar moet men nadenken over zaken als taakverdeling, verdeling van verantwoordelijkheden en van bevoegdheden en daarmee samenhangend over het coördineren van die taken en verantwoordelijkheden.

Om zo’n verdeling tot stand te brengen, moet je een stabiele structuur creëren. Dat vindt plaats door afdelingen te vormen: departementalisatie. Herbert Simon geeft een tweetal decompositiecriteria voor de departementalisatie:

1. De communicatie binnen de delen moet groter zijn dan die tussen de delen onderling (hoe autonomer de groep des te lager de coördinatiekosten)
2. Gelijke taken moeten in eigen (functionele) groepen worden ondergebracht.

Het ontwerpen van organisaties kan ook anders beschreven worden, bijvoorbeeld met de theorieën van Mathieu Weggeman. Weggeman maakt een onderscheid naar een zestal "ontwerpvariabelen" voor een organisatiestructuur, te weten: structuur, cultuur, systemen, strategie, managementstijl en personeel. Al deze categorieën moeten meegenomen worden in beslissingen over de organisatiestructuur

Organisatieontwerp betreft de keuze van hoe deel je een organisatie in. Is de organisatiestructuur eenmaal opgezet, dan kun je die structuur beoordelen en beschrijven. Naar organisatiestructuren kun je kijken vanuit verschillende gezichtspunten:

• Juridische organisatievormen
• Organisatiedelen
• Organisatietypen
• Organisatievormen

Juridische organisatievormen

Zie Rechtsvorm voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De organisatiestructuur van een bedrijf staat in principe los van de juridische structuur, die bepaald wordt door de rechtsvorm van het bedrijf. De simpelste rechtsvorm is het eenmansbedrijf. Een bedrijf kan ook uit één of meerdere vennootschappen bestaan. Ieder van de types heeft bepaalde rechten en plichten, in de wet is bijvoorbeeld de aansprakelijkheid vastgelegd en de verplichting om al dan niet de jaarresultaten te moeten publiceren.

Organisatiedelen

De theoreticus Henry Mintzberg onderscheidt in zijn “Structures in fives” binnen een klassieke organisatiestructuur 5 basisonderdelen. Dit zijn:

• Uitvoerende kern: Dat wat in normaal Nederlands de werkvloer genoemd wordt, de mensen die het eigenlijke werk in het bedrijf doen
• Strategische top: De directie, en in de grote multinationals niet alleen de top, maar ook de business-unit directies
• Ondersteunende diensten: Diensten zoals personeelszaken, facility management
• Technostructuren: De planningsafdelingen, de afdelingen die de standaards voorschrijven
• Middenkader: De managementlagen onder de top en boven de werkvloer

Aan de hand van deze vijf onderdelen beschrijft Mintzberg 7 organisatievormen :

• Ondernemersorganisatie
• Machineorganisatie
• Professionele organisatie
• Gedivisionaliseerde organisatie
• Innovatieve organisatie
• Zendingsorganisatie
• Politieke organisatie

Organisatietypen

Een viertal organisatietypen kun je onderscheiden, het betreft een typologie op basis van ervaring, de eigenschappen horen bij elkaar. Belangrijkste indelingscriterium is de positionering van de sturing / macht binnen de organisatie.

• Baas-gestuurd, eenvoudige organisaties: Dit zijn met name de kleinere, jongere organisaties, aangestuurd door een oprichter met een sterk charisma. De organisatie steunt sterk op ideeën van de oprichter.
• Macht- en regelgestuurd: De grotere / grote bedrijven bestaan veelal langer, zijn gestuurd door macht, maar ook door de regels die door een grote staf opgesteld worden. Dit kunnen de grote logge bureaucratieën zijn.
• Vraaggestuurde klantencratie: De macht- en regelgestuurde bedrijven kunnen ontwikkelen naar een model waar de klant / de markt de belangrijkste sturing geeft.
• Professiegestuurde meritocratie: De vaak kleinere bedrijven waar de individuele beroepsbeoefenaar de belangrijkste sturing voor de organisatie levert.

Opgemerkt dient te worden dat organisaties dynamisch gedrag vertonen en via crises van het ene type naar een ander type bewegen.

Organisatievormen

Onderscheid kan gemaakt worden naar de formele organisatievormen, die met name de invulling van de personele structuur betreffen.

• Lijnorganisatie: De eenvoudigste structuur, waarbij iedere medewerker één directe baas heeft (op de man at the top na). De baas heeft een x-aantal medewerkers, waarbij x dan de “span of control” genoemd wordt. Het aantal lagen tussen de werkvloer en de directeur heet de “depth of control”.
• lijn-staforganisatie: Binnen de lijnorganisatie wordt ruimte gemaakt op een hoger niveau voor een gespecialiseerde staffunctionaris, die wel op hoger niveau meediscussieert, maar geen beslissingbevoegdheid heeft.
• Lijn-Functionele Staforganisatie: Zie Frederick Taylor.
• Lijn-Staf-Commissieorganisatie
• Matrixorganisatie: Een matrix-organisatie is opgedeeld naar verschillende gezichtspunten, bijvoorbeeld naar productgroep en naar geografische regio. Een medewerker heeft dan twee bazen, namelijk het hoofd van de productgroep én het hoofd van de geografische regio. In de top dient dan afgesproken te zijn wat de zeggenschap is van ieder van de bazen, welke terreinen die zeggenschap bestrijkt.
• Zuivere Projectorganisatie
• Entente structuur of netwerkorganisatie: Dit zijn met name organisaties met grote aantallen hoog-gekwalificeerde medewerkers, waarbij de strategie met name in de onderhandelingen vorm moet krijgen (b.v. maatschappen).

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

• Henry Mintzberg, The structuring of Organizations, Prentice-Hall 1979.
• Jan in 't Veld, Organisatiestructuur en arbeidsplaats, Elsevier, 1985.