Oeuvre van Belle van Zuylen met vertaalde citaten

In Oeuvre van Belle van Zuylen met vertaalde citaten wordt een overzicht gegeven van het werk van Belle van Zuylen met vertaling van enkele citaten. Belle van Zuylen of Belle de Zuylen (volledige naam Isabella Agneta Elisabeth van Tuyll van Serooskerken; na haar huwelijk ook Madame Isabelle de Charrière, Zuilen, 20 oktober 1740 – Colombier, 27 december 1805) was een Nederlandse achttiende-eeuwse Franstalige schrijfster en componiste. Ze schreef brieven, fabels, novelles, pamfletten, toneelstukken, opera's (libretti en muziek) en componeerde verder liederen, klaviersonates en strijkkwartetten.

Haar Verzameld Werk werd uitgegeven als Oeuvres complètes door Candaux en anderen in de jaren 1979-1984. Dennis Wood gaf een overzicht van de romans van Belle van Zuylen in zijn boek The novels of Isabelle de Charrière (1740-1805), 1998, dat online staat.

Oeuvre

Proza, 1762 - 1806

De volgorde binnen een jaar is nog willekeurig. Onder meer:

Nummer	Jaar van publicatie	Titel	Genre	Uitgever	Plaats	Commentaar / Titelpagina
1	1762	Le Noble, conte moral, in het tijdschrift: Le Journal étranger combiné avec L’Année littéraire, août 1762, no.8	novelle	Evert van Harrevelt	Amsterdam	-
2	1763	Le Noble, conte moral, boek	novelle			Bestand:Belle van Zuylen - Le Noble, Conte moral - Amsterdam, 1763.jpg
3	1768	Lettre sur les opérations militaires en Corse, in Gazette d'Utrecht, 2 september	journalistiek		Utrecht	Over militaire operaties op Corsica, aan de hand van brieven van Constant d’Hermenches aan van Zuylen
4	1784, eerste kwartaal	Lettres neuchâteloises	briefroman		Amsterdam (= Lausanne)	Bestand:Madame de Charrière - Lettres Neuchâteloises, Amsterdam, 1784 - page titre.jpg
5	1784, eerste kwartaal	Lettres de Mistriss Henley, publiées par son amie	briefroman		Genève
6	1785	Lettres écrites de Lausanne. Histoire de Cécile	briefroman	(Bonnant)	Toulouse (= Genève, Bonnant)	Bestand:De Charrière - Lettres écrites de Lausanne (page 7 crop) - frontispice.jpg
7	1786	Examen de la tragédie d’Electre	essay
8	1787	Observations et conjectures politiques	essay
9	1787	Caliste ou continuation de Lettres écrites de Lausanne	briefroman	Prault	Paris	Bestand:Charrières - Caliste ou lettres de écrites de Lausanne, 1845.djvu Uitgave 1845
10	1787-88	Observations et conjectures politiques	essay	Jérémie Wittel	Les Verrières
11	1788	Bien-né. Nouvelles et anecdotes. Apologie de la flatterie. Inconnue	kort proza, essay
12	1788	Réflexions sur la générosité et sur les Princes	essay
13	1789	Plainte et défense de Thérèse Levasseur	pamflet, essay		Neuchâtel
14	1789 3-4/12	Lettres d'un évêque francais à la nation	essay	Fauche-Borel	Neuchâtel
15	1790	Eclaircissements relatifs à la publication des Confessions de Rousseau	essay
16	1791, januari	Eloge de Jean-Jacques Rousseau	essay		Paris
17	1791	Aiglonette et Insinuante ou la Souplesse	novelle		Parijs
18	1792	Les trois regnes, Conte allégorique	novelle			Bestand:Isabelle de Charrière - Les trois regnes, Conte allégorique - frontispice, 1792.jpg
19	1793, februari-mei	Lettres trouvées dans la neige, I-X	briefroman		Neuchâtel
19A	1793	Lettre d’un Français, et réponse d’un Suisse (Lettres trouvées dans la neige)	briefroman	Fauche-Borel	Neuchâtel
20	1793	Lettres trouvées dans des portefeuilles d’émigrés	briefroman	(Durand)	Paris (= Lausanne, Durand)
21	1796 september	Trois femmes, in Monthly Magazine	roman
22	1797	Réponse à l’écrit du colonel de La Harpe intitulé: De la neutralité des gouvernans de la Suisse depuis l’année 1789	essay
23	1798	L’Abbé de La Tour: Les Ruines de Yedburg, Trois Femmes, Honorine d’Userche Sainte Anne titel ook: L'Abbé de la Tour, ou Recueil de nouvelles et autres écrits divers	novellen	Pierre Philippe Wolf (Orell, Füssli et compagnie)	Leipsic (Zurich)	Bestand:Charrière - Trois femmes, 1798 (page 7 crop) - frontispice.jpg
24	1806	Sir Walter Finch et son fils William	briefroman	Paschoud	Genève	postume uitgave
25	?	Henriette et Richard	roman

Toneel en poëzie, 1785 - 1800

Onder meer

Nummer	Jaar van publicatie	Titel	Genre	Plaats
1	1785	La famille d’Ornac	blijspel
2	1785	L’Incognito	libretto
3	1785	Pénélope	libretto
4	1788	Les Phéniciennes	libretto	Neuchâtel
5	1789 of eerder	Attendez revenez	blijspel
6	1789 november	Epigrammes de la Mouche du coche	epigrammen
7	1790	Polyphème ou Le Cyclope	libretto
8	1790 januari	Zadig	libretto
9	1794 16/01	L’Emigré	toneel	Neuchâtel
10	1794	La parfaite Liberté ou les vous et les toi	toneel
11	1794 of eerder	Elise ou l’ Université	toneel
12	1794 of eerder	L’Inconsolable	toneel
13	1796 of eerder	L’Extravagant	toneel
14	1800	L’Enfant gâté ou le fils et la nièce	toneel

Muziek

Voorlopige lijst aan te vullen en te verbeteren:

Nummer	Jaar van publicatie	Titel	Illustratie/Commentaar
1	1786	Six menuets pour Deux Violons, Alto et Basse, dediés à Monsieur le Baron de Tuyll de Serooskerken Seigneur de Zuylen par sa soeur Madame d Charrière à la Haye et à Amsterdam chez B. Hummel et Fils, 1786, Menuet I in C-groot, Menuet II in A-groot, Menuet III in C-groot, Menuet IV in D-groot, Menuet V in C-groot, Menuet VI in C-groot
?		Sonate opus 2 no. 2
2	1786-1787	Trois sonates pour le clavecin ou piano forte. Œuvre II, 1786-1787	Bestand:Madame de Charrière - Trois sonates pour le clavecin ou piano forte. Œuvre II, 1786-1787.jpg
2a		Sonate voor klavecimbel opus 3 no. 1 in C-groot
2b		Sonate voor klavecimbel opus 3 no. 2 in F-groot
3	1788-1789	Airs et romances avec Accompagnement de Clavecin, Paroles et Musique de Mme. de Charrière à Paris chez M. Bonjour, 1788-1789: L'an passé, De la ville et des champs, Pauvre Agneau, L'amour est un enfant trompeur, Timarette s'en est allée, Lise amoit, Autre air pour Lise aimoit, Arbre charmant, Douce retraite, Tout cède à la beauté d'Elise
4		Negen pianosonates
5		Chansonette bretonne. Menuetto IV & Trio

Prozacitaten met vertaling

Hieronder enkele beginalinea's van briefromans en een bekend los citaat uit een brief, alles in chronologische volgorde. - De reden om de beginpassages van romans als stijlvoorbeelden te kiezen werd verwoord door de Nederlandse veelschrijver Simon Vestdijk. Auteurs hechten literair belang aan hun beginzinnen en Vestdijk schreef dat hij als auteur steeds probeerde zijn boeken "glanzende beginregels" mee te geven om de lezer over te halen tot doorlezen en aankoop van het boek. -

Le Noble, conte moral, 1762, begin

Belle van Zuylen publiceerde deze vertelling toen ze 22 was in een Franstalig tijdschrift bij de Amsterdamse uitgeverij van Evert van Harrevelt. Van Zuylens ouders kochten de gehele oplage van de uitgave in boekvorm in 1763 op, om verdere verspreiding van deze satire op de adel te voorkomen. Maar deze "moralistische vertelling" vond toch zijn weg in Europa, want de Duitse dichter en staatsman Johann Wolfgang Goethe recenseerde de Duitse vertaling Die Vorzüge des alten Adels op 3 november 1772 in de Frankfurter Gelehrten Anzeigen.

Bovendien had de Heer van Obdam & Cie Le Noble al eerder bewerkt tot de opera buffa De Deugd is den Adel waerdig (Vertu vaut bien noblesse). Deze Compagnie bestond uit Jacob Jan van Wassenaer Obdam, een zoon van de componist Unico Wilhelm van Wassenaer Obdam, en de toneelspeelster en zangeres Rosette Bapiste, tevens minnares van Jacob. De Deugd is den Adel waerdig werd op 2 maart 1769 in de Fransche Comedie in Den Haag opgevoerd, op muziek die vader Unico gecomponeerd zou kunnen hebben. Het verhaal begint als volgt:

(Vertaling: De Edelman - We doen niet altijd hetzelfde als onze grootouders of vader (La Fontaine).
In een Franse provincie stond een oeroud kasteel, bewoond door een oude telg van een nog oudere familie. De baron van Arnonville gaf hoog op van deze ouderdom (/was erg gesteld op deze ouderdom), en hij had gelijk, want veel andere verdiensten had hij niet. Maar zijn kasteel kon best wat gemoderniseerd worden: het puin van een van de torens had al een deel van de slotgracht gedempt. Verder zag je alleen maar wat modderwater waarin de kikkers de vissen hadden vervangen. Zijn tafel was sober, maar de eetkamer werd gedomineerd door de geweien van de herten die zijn grootouders geschoten hadden. Op vleesdagen herinnerde hij zich dat hij het jachtrecht bezat, op visdagen dat hij het visrecht had. Tevreden met deze rechten liet hij zonder jaloezie de fazanten en karpers opeten door platte belastingpachters. Hij besteedde zijn bescheiden inkomen aan een rechtszaak over het recht om mensen op te hangen op zijn grondgebied, en het zou nooit in hem opkomen dat hij zijn bezit beter kon gebruiken of dat hij zijn kinderen iets beters kon nalaten dan de hoge en lage rechtspraak. Het geld van zijn kleine pleziertjes stopte hij in de vernieuwing van de wapenborden overal langs de vloeren, en in nieuwe schilderijen van zijn voorouders.)

Brief aan James Boswell, 19 juni 1764

De Britse schrijver James Boswell, die later beroemd zou worden als biograaf van Samuel Johnson, studeerde korte tijd rechten aan de Universiteit in Utrecht waar Belle van Zuylen aan de Nieuwe Gracht met haar ouders de winters doorbracht en deelnam aan het sociale leven. Boswell stond bekend als losbol die prostituées frekwenteerde, maar ze sloten vriendschap en het kwam tot een huwelijksaanzoek van zijn kant. Van Zuylen moest dit aanzoek vriendelijk doch beslist afslaan, want ze zouden als echtgenoten zeker in botsing komen. Boswell wilde zijn toekomstige vrouw namelijk bij voorbaat allerlei verboden opleggen, zoals om ook maar iets te ondernemen zonder zijn toestemming, bijvoorbeeld haar letterkundige werk te publiceren. Van Zuylen legde hem per brief uit dat hij er dus beter aan deed om van haar af te zien, vanwege onverenigbaarheid van karakter. Zij koos voor het Franse ambtelijke woord "subalterne", dus voor een ondergeschikte in een dienstbetrekking. Zie voor een vertaling van dit citaat de foto rechts van een opschrift op een muur in het kantoor van Atria, kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis te Amsterdam.

Bestand:Atria-07042014-8 (cropped).JPG

Citaat van Belle van Zuylen op een muur in het kantoor van Atria, kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis, Amsterdam, 2014. Vertaling van Je n'ai pas les talents subalternes, brief aan James Boswell.

Je n'ai pas les talents subalternes — Afwijzing in een brief aan James Boswell van zijn huwelijksaanzoek

Bestand:Madame de Charrière - Lettres Neuchâteloises, Amsterdam, 1784 - première lettre.jpg

Madame de Charrière: Lettres Neuchâteloises, Amsterdam, 1784. Eerste brief.

Lettres neuchâteloises, 1784, eerste brief, begin

De Lettres neuchâteloises is de eerste gepubliceerde briefroman van Van Zuylen. Het begin luidt:

Julianne C. à sa Tante à Boudevilliers. Ma chère Tante, J'ai bien reçu votre chère lettre, par laquelle vous me marquez que vous & le cher oncle êtes toujours bien, de quoi Dieu soit loué! & pour ce qui est de la cousine Jeanne-Marie, elle sera, qu'on dit, bientôt épousé avec le cousin Abram; et j'en suis, je vous assure, bien aise, l'ayant toujours aimée; & si ça ne se fait qu'au printems, nous pourrions bien, nous deux la cousine Jeanne-Aimée aller danser à sa noce; ce que je ferois de bien bon coeur. — Lettres neuchâteloises, première lettre

(Vertaling: Eerste brief. Julianne C. aan haar tante te Boudevilliers. Mijn lieve tante, Ik heb uw lieve brief in goede orde ontvangen, waarin u me vertelt dat u en mijn lieve oom het Godzijdank steeds goed maken! en wat betreft mijn nicht Jeanne-Marie, ze zal zeggen dat ze binnenkort gaat trouwen met neef Abram; en dat vind ik prima, ik heb altijd van haar gehouden; en als dat pas in de lente gebeurt, kunnen nicht Jeanne-Aimée en ik best gaan dansen op haar bruiloft, wat ik graag zou doen.)

Lettres de Mistriss Henley, publiées par son amie (1784), begin

Deze Brieven van Mrs. Henley, uitgegeven door haar vriendin horen met de Lettres neuchâteloises uit hetzelfde jaar tot de eerste gepubliceerde briefromans van Van Zuylen. Ze verwijst naar een roman van Samuel de Constant, Sentimental Husband in de Engelse vertaling van Le Mari sentimental, en begint zó:

Première lettre. Quel aimable et cruel petit livre que celui qui nous est arrivé de votre pays il y a quelques semaines ! Pourquoi ne vous m'en avez-vous pas rien dit, ma chère amie, dans votre dernière lettre ? Il est impossible qu'il n'ait pas fait sensation chez vous : on vient de le traduire, et je suis sûre que le Sentimental Husband va être entre les mains de tout le monde ! Je l'avais lu en français et il m'avait tourmentée. Ces jours passées je l'ai lu en anglais à mon mari. Ma chère amie, ce livre, si instructif en apparence fera faire bien des injustices : les dames Bomprés ne s'y reconnaîtront pas, ou ne s'en embarassèront guère ; et leurs maris pourront se casser la tête, comme si jamais il n'avait été écrit. Les femmes qui ressemblent peu à Madame Bompré, et qui sont pourtant des femmes, s'en tourmenteront, et leurs maris... — Madame de Charrière - Lettres Neuchâteloises, Mistress Henley, Le Noble. Préface de Philippe Godet, 1908, p. 111 (132 van 222, pdf)

(Vertaling/bewerking: Brieven van Mrs. Henley, uitgegeven door haar vriendin (1784). Eerste brief.
Wat is dat boekje, dat ons een paar weken geleden uit uw land bereikte, aardig en wreed! Waarom, lieve vriendin, zei je er niets over in je laatste brief? Het kan niet anders of het heeft bij jullie opschudding veroorzaakt: het is net vertaald en ik weet wel zeker dat iedereen de Sentimental Husband in handen zal krijgen! Ik had het in het Frans gelezen en me erover opgewonden. De afgelopen dagen heb ik het in het Engels voorgelezen aan mijn man. Maar lieve vriendin, dat boek dat zo leerzaam lijkt gaat tot heel wat onredelijke protesten leiden: de dames Bompré zullen zich er niet in herkennen, of geven geen krimp, en hun echtgenoten kunnen stampij maken over de vraag waarom dit boek eigenlijk geschreven werd. Vrouwen die weinig gemeen hebben met mevrouw Bompré, maar toch vrouwen zijn, gaan zich aanstellen, en hun echtgenoten...)

Caliste, 1785, eerste brief, begin

Le 30 novembre 1784. Combien vous avez tort de vous plaindre ! Un gendre d’un mérite médiocre, mais que votre fille a épousé sans répugnance ; un établissement que vous-même regardez comme avantageux, mais sur lequel vous avez été à peine consultée ! Qu’est-ce que cela fait ? que vous importe ? Votre mari, ses parents et des convenances de fortune ont tout fait. Tant mieux. — Caliste ou Lettres écrites de Lausanne/Lettre 1, 1785. wikisource

(Vertaling: Eerste brief. 30 november 1784. U heeft geen reden tot klagen! (/Wat zeurt u nou!) Een middelmatige schoonzoon, maar uw dochter trouwde hem zonder tegenzin; een huwelijk dat uzelf voordelig noemt, maar waar u bijna niet in gekend bent! Nou en, wat kan het u schelen? Dankzij uw echtgenoot, zijn ouders en voldoende geld kwam alles op zijn pootjes terecht. Des te beter.)

Bien-né. Nouvelles et anecdotes. Apologie de la flatterie. Inconnue, 1788 (p. 30-32), begin

Un grand Roi, à qui l’on vouloit ériger une ſtatue, a dit qu’il n’en étoit pas encore tems, & comme perſonne ne comprenoit ſa reponſe, il a ajouté : je veux ou n’en point avoir, ou que l’amour & la reconoiſſance l’érigent. Il n’en eſt qu’une dans ma capitale qu’on regarde comme je voudrois qu’on regardât la mienne. Les courtiſans très-ſurpris ſe ſont mis à balbutier on ne ſait quoi : mais le monarque s’eſt écrié en riant : Ventre St. Gris, gardez vos louanges ; il en eſt comme des ſtatues : dans dix ans, ſi je vis, j’eſpere que vous pourrez les donner ſans baſſeſſe & moi les recevoir avec plaiſir. — Bien-né. Nouvelles et anecdotes. Apologie de la flatterie wikisource

(Vertaling/bewerking: Van goede afkomst. Nieuwtjes en anekdotes. Verdediging van de vleierij. Onbekende vrouw, 1788.

Een koning van formaat, voor wie men een standbeeld wilde oprichten, zei dat het nog te vroeg was, en omdat niemand dit antwoord begreep, zei hij verder: Ik wil alleen maar een standbeeld, als het uit liefde en dank voor mij wordt opgericht. Er is maar één standbeeld in mijn hoofdstad dat men bekijkt zoals ik zou willen dat ze mijn standbeeld gaan bekijken. De hovelingen waren stomverbaasd en stamelden iets onbegrijpelijks, maar de vorst riep lachend: Potverdorie, houdt uw loftuitingen voor u! Het zit net zo als met standbeelden: over tien jaar, als ik dan nog leef, hoop ik dat u mij uit uw hart kunt danken en ik uw waardering met plezier kan aannemen.)

Trois femmes, 1798, deel 1, begin

Pour qui écrire désormais ? disoit l’Abbé de la Tour. Pour moi, dit la jeune Baronne de Berghen. On ne pense, on ne rêve que politique, continua l’Abbé. J’ai la politique en horreur, répliqua la Baronne, et les maux que la guerre fait à mon pays, me donnent un extrême besoin de distraction. J’aurois donc la plus grande reconnoissance pour l’Écrivain qui occuperoit agréablement ma sensibilité et mes pensées, ne fût-ce qu’un jour ou deux. Mon Dieu ! Madame, reprit l’Abbé après un moment de silence, si je pouvois… ? Vous pourriez, interrompit la Baronne. Mais non, je ne pourrois pas, dit l’Abbé ; mon stile vous paroîtroit si fade au prix de celui de tous les Écrivains du jour ! Regarde-t-on marcher un homme qui marche tout simplement, quand on est accoutumé à ne voir que tours de force, que sauts périlleux ? Oui, dit la Baronne, on regarderoit encore marcher quiconque marcheroit avec passablement de grâce et de rapidité vers un but intéressant. — Isabelle de Charrière: Trois femmes. Pierre Philippe Wolf, Leipzig, 1798 (I, p. 1-175). Begin deel 1. wikisource Trois femmes/Première partie

(Vertaling/bewerking: Drie vrouwen Deel 1. "Voor wie moet ik nu nog schrijven?", vroeg pastoor de la Tour. "Voor mij", zei de jonge Barones de Berghen. "Iedereen denkt en droomt over niets anders dan politiek", vervolgde de pastoor. "Ik heb een hekel aan politiek", antwoordde de Barones, "en met de ellende in mijn land door de oorlog heb ik een enorme behoefte aan afleiding. Ik zou dus de Schrijver bijzonder dankbaar zijn die mijn hart en hoofd aangenaam kan bezighouden, al was het maar voor een dag of twee." "Allemachtig! Mevrouw", zei de pastoor na een korte stilte, "als ik kon...". "Dat zou u kunnen", onderbrak de Barones. "Toch niet, dat zou me niet lukken", zei de pastoor. U zou mijn stijl zo flauw vinden vergeleken met de moderne schrijvers! Wie wil er nog naar gewoon wandelen kijken, als je normaal alleen maar acrobatiek te zien krijgt?" "Jawel", zei de Barones, "we willen heus nog steeds lezen hoe wie dan ook met voldoende elegantie en tempo een interessant onderwerp behandelt.")

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties