Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Pianosonate
Een pianosonate is een sonate die voor piano is gecomponeerd.
Oorsprong
De pianosonate vindt zijn oorsprong in de oervorm van de sonates: de ('Essercizi') van Domenico Scarlatti. De bouw van die Scarlatti-'sonates' was meestal zodanig dat binnen 1 stuk een 2-ledige onderverdeling ontstond (forma bipartita), met een eerste helft die van tonica naar dominant moduleert, en een tweede helft die van dominant terugkeert naar tonica). In later tijd werd deze oervorm uitgebreid, waarbij de tweede helft verlengd werd met een doorwerking voordat het hoofdthema van de eerste helft terugkwam. Zo ontstond de sonatevorm met een expositie, doorwerking en reprise. Kenmerkend voor de pianosonate is dus zijn vorm, en met name de vorm van het eerste deel, waarin deze sonatevorm wordt gehanteerd. Het ontstaan van meer delen in een sonate stamt uit de klassieke tijd.
De pianosonate werd populair in de classisistische periode, door componisten als Wolfgang Amadeus Mozart en Joseph Haydn, die grote hoeveelheden pianosonates schreven. De vorm bleef populair in de romantiek en de tijd erna.
Opbouw
Een pianosonate bestaat meestal uit 3 (soms 2, vaker ook 4) delen, waarbij de meest gebruikelijke indeling is:
- 1e deel: snel (in de muziektheoretische sonatevorm)
- 2e deel: langzaam zangerig deel (soms een menuet-achtige vorm, soms een liedvorm, soms vrijer)
- 3e deel: scherzo (dit deel ontbreekt in veel sonates)
- 4e deel: snel deel (vaak als finale of rondo geconcipieerd)
In de romantiek werden sonates steeds meer doorgecomponeerd, waardoor een nieuwe 1-delige en vrijere vorm ontstond. Deze ontwikkeling werd ingezet door Beethoven in zijn late sonates (op. 110 is een sonate waarin de delen zonder pauze in elkaar overgaan, en de vorm wordt vrijer). Franz Liszt ging nog verder en zijn Pianosonate in b mineur is dan ook een geheel doorgecomponeerd, bijna cyclisch werk, waarin de sonatevorm nog slechts met moeite is te onderscheiden.
Sonatine
- Een eenvoudig opgezette sonate wordt doorgaans sonatine genoemd.
Bekende sonatecomponisten
- Wolfgang Amadeus Mozart (schreef tussen 1777 en 1789 17 pianosonates nagelaten. Hieraan voegde hij later nog 2 stuks toe, die gebaseerd waren op losse stukken.)
- Joseph Haydn (52 sonates)
- Ludwig van Beethoven (32 sonates)
Voorts hebben vele andere componisten sonates geschreven.