Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Koppelteken in de Nederlandse spelling
Het koppelteken is in de Nederlandse schrijftaal een leesteken dat de vorm heeft van het kortste liggende streepje, aldus: -.
Vorm
De kortste vorm, ook wel divisie genaamd, wordt niet alléén als koppelteken gebruikt, maar ook als afbreekstreepje en als weglatingsteken. Een ander teken, het gedachtestreepje, is langer: – of —.
Gebruik
Het is een conventie van ons schrift dat woorden los van elkaar worden geschreven. Maar twee woorden kunnen worden samengevoegd en drukken dan een nieuwe betekenis uit. Dit samenvoegen levert in de spelling soms problemen op, en het koppelteken vormt een van de oplossingen voor zulke problemen. Om die problemen te kunnen onderkennen, dienen we allereerst te onderscheiden tussen woordgroepen, samenstellingen en samenkoppelingen. Ook afleidingen zijn van belang. Deze begrippen worden allereerst besproken.
Vier hoofdgroepen: woordgroep, samenstelling, samenkoppeling, afleiding
Woordgroep
| Hoofdregel 1: De woorden in woordgroepen schrijven we los van elkaar |
Een zeer elementaire zin kent geen woordgroepen:
- Rust roest.
maar zodra we met iets uitgebreider zinnen te maken krijgen, treffen we woordgroepen aan:
- Het rode en het groene team vochten op leven en dood om de felbegeerde trofee.
Het zijn combinaties van woorden die op de ene of andere manier bij elkaar horen, en over de indeling ervan kan men van mening verschillen. Maar ze hebben dit gemeen: omdat ze groepen van woorden zijn, blijven het aparte woorden, die we los van elkaar schrijven.
 Er bestaan echter bijzondere gevallen. Zie voor een vollediger bespreking het artikel Koppelteken in woordgroepen. |
Samenstelling
| Hoofdregel 2: Samenstellingen schrijven we aaneen |
Een samenstelling echter is opgebouwd (letterlijk “samengesteld”) uit twee woorden die tezamen een nieuwe betekenis vormen:
- gijzelingsdrama, periodeoverzicht, militaryruiter, Bosmanarrest.
Doorgaans gaat het om twee zelfstandige naamwoorden, samengevoegd tot één. Samenstellingen schrijven we aaneen (ook als ze met een eigennaam beginnen). Alleen waar dat nodig is, wordt een koppelteken gebruikt.
| Er bestaan echter bijzondere gevallen. Zie voor een vollediger bespreking het artikel Koppelteken in samenstellingen. |
Samenkoppeling
| Hoofdregel 3: Samenkoppelingen schrijven we met koppeltekens |
Soms bevriest een woordgroep tot een vaste uitdrukking:
- het staakt-het-vuren,
waarmee we zo vertrouwd zijn dat zij bijna één woord is geworden. Dit noemen we een samenkoppeling. Zulke samenkoppelingen schrijven we met koppeltekens.
| Er bestaan echter bijzondere gevallen. Zie voor een vollediger bespreking het artikel Koppelteken in samenkoppelingen. |
Afleiding
| Hoofdregel 4: Afleidingen schrijven we aaneen |
Een afleiding bestaat uit een woord waaraan een achtervoegsel of juist een voorvoegsel is toegevoegd:
- zwemmer, zwemster
- onding
Het is geen samenstelling, want achter- en voorvoegsels zijn geen woorden die op zichzelf kunnen voorkomen. Een afleiding kan meerdere voor- en achtervoegsels bevatten:
- onomkeerbaarheid.
Afleidingen schrijven we aaneen; er staan dus doorgaans geen koppeltekens in.
| Er bestaan echter bijzondere gevallen. Zie voor een vollediger bespreking het artikel Koppelteken in afleidingen. |
Uitzonderlijke gevallen
Alle bovengenoemde hoofdgroepen kennen bijzondere gevallen, besproken in de betreffende artikelen. Daarnaast zijn er nog regels die niet aan één van de hoofdgroepen vallen onder te brengen. Ze worden hier uitzonderlijke gevallen genoemd.
| Koppelteken in de Nederlandse spelling |
|---|
|
in woordgroepen · in samenstellingen · in samenkoppelingen · in afleidingen |