Kapitein (schip)

Een kapitein oftewel scheepskapitein is aan boord van koopvaardijschepen de gezagvoerder en daarmee de eindverantwoordelijke aan boord. Bij schepen in de binnenvaart kunnen in de continuvaart meerdere kapiteins aan boord zijn, waarvan er altijd op een bepaald moment maar één als gezagvoerder optreedt. Op zeeschepen is er normaal gesproken meestal een kapitein (ook : zeekapitein). Hij houdt contact met het personeel en legt verantwoording af bij de autoriteiten en de rederij.

'Kapitein' is in beginsel een rang en 'gezagvoerder' een functie. Zo kan bijvoorbeeld, als de kapitein ziek is, het gezag ook gevoerd worden door de eerste stuurman (plaatsvervangend kapitein).

Achter zijn rug spreken de zeelui vanouds over 'de ouwe' ('the old man') als ze het over de kapitein hebben.

Zeevaart

Alle chefs van dienst leggen op hun beurt bij hem verantwoording af en overleggen eventueel over werkzaamheden en te nemen maatregelen.
Diensten aan boord:

Dekdienst
- Chef van dienst is eerste Stuurman
Machinedienst
- Chef van dienst is de hoofdwerktuigkundige
Civiele dienst
- Chef van dienst is de hofmeester
Communicatie
- Radio-officier. Een in Nederland niet meer voorkomende functie, met uitzondering van passagiersschepen, waar nog wel een radio-officier op geplaatst is.

De Nederlandse wet zegt: "De kapitein voert het schip". Deze wet kent de kapitein vele plichten en rechten toe, waaronder

Hulpofficier van justitie
- In deze functie kan de kapitein strafbare feiten vastleggen en geldboetes aan opvarenden geven.
Ambtenaar van de Burgerlijke Stand
- In deze functie noteert een kapitein de overlijdens en eventuele geboortes in het scheepsjournaal, en deze aantekeningen zijn dan het overtuigend en wettig bewijs.

Zie ook : kapitein ter lange omvaart.

Op kleinere schepen en vissersschepen wordt de kapitein meestal schipper genoemd. Op oorlogschepen heet hij commandant en is kapitein ter zee een hogere officiersrang, gelijkwaardig met kolonel bij de landmacht.