Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Nekkramp
| Meningitis | ||
| Bestand:Illu meninges.jpg | ||
| ICD-10 | G00-G03 | |
| ICD-9-CM | 320-322 | |
| DiseasesDB | 22543 | |
| MedlinePlus | 000680 | |
| eMedicine | med/2613emerg/309 emerg/390 | |
Hersenvliesontsteking oftewel meningitis cerebrospinalis epidemica oftewel (misleidend) nekkramp is een ontsteking van de om de hersenen en het ruggenmerg gelegen hersenvliezen.
Deze ontsteking kan door een aantal oorzaken optreden, waaronder infectie met bacteriën, virussen of soms ook schimmels of parasieten.
Door de nabijheid van de hersenen is dit, vooral bij bacteriële meningitis, een zeer gevreesde aandoening die tot de dood of tot ernstige invaliditeit kan leiden, bv. beschadiging van omliggende structuren zoals de gehoorzenuw met doofheid als gevolg. Soms treedt dit zo snel op (binnen 12 uur) dat het leven van de patiënt al niet meer te redden is op het moment dat de diagnose wordt gesteld.
Er zijn ook niet-infectieuze oorzaken van meningitis, en de virale meningitis verloopt over het algemeen veel goedaardiger (en kan overigens behoudens enkele uitzonderingen (bv. herpesvirus) niet worden behandeld). Het onderscheid kan alleen door laboratoriumonderzoek worden gemaakt, dus bij verdenking moet de patiënt altijd worden opgenomen.
Symptomen
- Bij volwassenen kunnen de volgende symptomen optreden: plots erg ziek worden, hoge koorts met sufheid, hevige hoofdpijn eventueel met lichtschuwheid of overgeven, de kin niet op de borst kunnen brengen, kleine puntbloedingen in de huid van met name de benen. Als twee of meer van deze symptomen optreden, dient de patiënt onverwijld door een arts te worden gezien. De puntbloedinkjes (petechiën) zijn een laat symptoom.
- Bij kinderen zijn de eerste symptomen, zo blijkt uit een grootschalig onderzoek[1], meestal die van bloedvergiftiging: hoge koorts, maar koude handen en voeten, pijn in de benen (hinder bij staan en lopen!) en een ongewone bleekheid van de huid.
- Bij baby's kan een meningitis nog verraderlijker verlopen: niet meer willen drinken, lusteloos, kreunen, bleek, pijn bij verluieren, huidbloedinkjes (een laat symptoom). Soms is koorts niet aanwezig. Baby's met dergelijke symptomen, of die minder dan de helft van de normale dagelijkse voeding binnenkrijgen of -houden moeten door een arts worden gezien.
Risico's
Baby's, kinderen en jongvolwassenen lopen het meeste risico om hersenvliesontsteking te krijgen. Ook mensen met een cochleair implantaat hebben een verhoogd risico op hersenvliesontsteking.
Enkele vormen van bacteriële meningitis
- Haemophilus influenzae type B (Hib) (gramnegatieve staaf)
- Deze bacterie koloniseert het epitheel van de oro- en nasofarynx (neus- en mondholte) door adhesie aan de epitheelcellen, dit leidt tot schade aan het epitheel en de bacteriën kunnen zich naar de bloedstroom verplaatsen. Indien er in het bloed geen antilichamen aanwezig zijn tegen het polysaccharidekapsel van de bacterie zullen de bacteriën zich kunnen verspreiden naar de hersenvliezen. Er bestaat een vaccin tegen Hib, het is een geconjugeerd vaccin, dit wil zeggen dat het bacterieel polysacharide gekoppeld wordt aan een proteïne.
- Neisseria meningitidis (meningokokken) (gramnegatieve (diplo)kok)
- Deze bacterie heeft 13 serogroepen, waarvan A, B, C, X, Y en W135 de meest voorkomende zijn. De meningokokken hechten vast aan de cellen van de nasofarynx; indien er geen specifieke antilichamen zijn tegen het polysaccharidekapsel zal er ziekte optreden. Voor deze vorm van meningitis is er ook een vaccin beschikbaar: het gaat om een polyvalent vaccin tegen de serogroepen A, C, Y en W135. Dit vaccin is bruikbaar vanaf de leeftijd van twee jaar, omdat kinderen onder de twee jaar nog geen respons tegen polysacharide-antigenen hebben.
- Streptococcus pneumoniae (pneumokokken) (grampositieve (diplo)kok)
- Deze bacterie koloniseert de neus - en keelholte. Ziekte ontwikkelt zich wanneer de organismen zich via de bloed-hersenbarrière gaan verspreiden naar de hersenvliezen na infecties van de oor of de sinussen, of na een hoofdtrauma waarbij een verbinding tussen de neusholte en de hersenen gevormd werd. Deze vorm van bacteriële meningitis kan behandeld worden met penicilline. Er zijn pneumokokkenvaccins ontwikkeld gericht tegen de bacteriële kapseleiwitten. De effectiviteit van dit vaccin wordt echter in twijfel getrokken. Bij patiënten met een toestand na niertransplantatie, asplenie bij sikkelcelziekte en sommige andere aandoeningen zou het niet werkzaam zijn, idem bij ouderen en jonge kinderen. Kinderen jonger dan 2 jaar hebben nog geen volledige afweer tegen pneumokokken.
Virale meningitis
Verwekkers
- Enterovirussen (enterovirus in engere zin, ECHO, Parecho, Coxsackie)
- Bof, mazelen, herpes, varicella, HIV
Kliniek
- Griepaal beeld (koorts, hoofd- en spierpijn, licht tot matige nekstijfheid, licht meningisme)
- Convulsies en/of bewustzijnsstoornissen (indien meningo-encefalitis)
- Andere tekens van de virale infectie: bijvoorbeeld bof, gastro-enteritis of herpesletsels
- Evt. stuipen (verstoren van inwendig milieu van cellen in hersenen)
- Evenwichtsverlies, lichtschuw, lichte tot matige ademhalingsproblemen,
- evt. psychische erectiestoornissen, lichte constipatie
Incubatietijd
- Van 2 tot 30 à 40 dagen, meestal 7-14 dagen. De incubatietijd is zeer wisselend en afhankelijk van het virus.
Meningisme
Meningisme, meningeale prikkeling of nekstijfheid is een prikkelingstoestand van de meningen waardoor deze pijnlijk zijn bij rekking en ook aanleiding geven tot spontane pijn, vooral in het hoofd en de nek, maar ook in de rug en de ledematen. Men kan meningisme vaststellen door een aantal handgrepen waarbij de meningen worden gerekt. Men kan het hoofd van de patiënt niet voorover buigen wegens spierverzet van de nekspieren. Doet men dit schoksgewijs toch, dan worden de benen reflectoir opgetrokken (teken van Brudzinski I). De benen kunnen niet tot 90° opgetrokken worden en de patiënt kan niet rechtop zitten met gestrekte knieën (teken van Kernig). Wanneer het ene been gestrekt geheven wordt, wordt het andere reflectoir gebogen (teken van Brudzinski II).
Diagnose
- Door lumbale punctie verkregen hersenvocht vertoont een verhoogd aantal witte bloedcellen, licht verhoogd eiwit en een normale glucose.
- De bacteriële kweek laat geen bacteriële groei zien, de viruskweek kan groei vertonen.
Behandeling
- Symptomatisch en/of viraal: Een behandeling moet zo snel mogelijk ingezet worden wil men een positief resultaat verkrijgen.
Het syndroom van Waterhouse-Friedrichsen
Neisseria meningitidis is een commensaal op de slijmvliezen in de nasofarynx. De mens is het enige reservoir van deze bacterie. Bij epidemische uitbreiding is tot 25% van de populatie drager van deze commensaal. De overdracht gebeurt via druppeltjesinfectie. Bij uitputting of bijzondere voorbeschiktheid (bepaalde typen complementdeficiëntie) kan de bacterie het epitheel van de nasofarynx invaderen, waarna doorbreking van de bloed-hersenbarrière. Ook kan meningokokkemie optreden: N. meningitidis in de bloedbaan waarna verspreiding naar andere locaties. De piekmomenten voor besmetting zijn voor 5 jaar en in de adolescentenleeftijd (15-25 jaar). Huisvesting van veel mensen in besloten ruimten resulteert in een hoog risico: slaapzalen van rekruten, scholen, studenten.
Klinisch: septische meningokokkemie en / of meningitis:
- Griepaal beeld evoluerend naar FULMINANTE (snel evoluerend) sepsis binnen enkele uren: indikken van het bloed + extravasatie.
- Al dan niet meningitis met symptomen
- Petechiën en purpura onderhuidse bloedingen, bij voorkeur op plaatsen waar de kledij afklemt.
- Hypotensie
- DIC: gedissemineerde intravasculaire coagulatie leidend tot trombopenie.
- Nierinsufficiëntie
- Coma
- Dood
- (endocarditis, myocarditis, pericarditis, artritis)
Diagnose:
- Prognostisch gunstig: meningitis (betere herkenning), huidlesies (petechiën en purpura) na 24 uur (minder fulminant verloop)
- Prognostisch ongunstig: purpura binnen 12 uur, geen meningitis (moeilijke diagnose), hypotensie (als uiting van septische shock), trombopenie (bloedplaatjes verbruikt door intravasale stolling ten gevolge van septische shock), coma.
Ernst:
- Acute meningokokkemie met septische shock: 20-50% overlijden, ook tal van complicaties zoals doofheid, halfzijdige aangezichtsverlamming (facialisparese), hydrocefalie, leer- en concentratiemoeilijkheden, strabismus (wegdraaien van oog, scheelkijken), epilepsie en amputaties t.g.v. de septicemie.
- Geïsoleerde meningokokkenmeningitis: <3% overlijden.
Vaccinatie
Vanaf 1987 worden kinderen in Nederland in het kader van het Rijksvaccinatieprogramma gevaccineerd tegen de infectie met de bacterie Haemophilus influenzae type b. Deze bacterie was tot dan toe verantwoordelijk voor ongeveer een kwart van de gevallen van bacteriële meningitis. Sinds 2002 is daarbij de vaccinatie gekomen tegen de sterk opkomende meningococ, de Neisseria meningitidis type C. Naar verwachting zal het aantal gevallen van bacteriële meningitis hierdoor met ca 50% afnemen. Het is nog niet mogelijk zich door vaccinatie tegen alle vormen van bacteriële meningitis te beschermen. Om één fataal geval te voorkomen moeten tienduizenden worden gevaccineerd; of dit in die andere tienduizend gevallen ook geheel onschadelijk is, is momenteel (2003) wel aannemelijk maar niet aantoonbaar zeker.
Preventieve behandeling van contacten van patiënten
Dit is over het algemeen weinig zinvol, omdat de kans dat een ander in de omgeving het ook krijgt gering is (enige procenten). Slechts binnen het gezin is een duidelijk verhoogde kans aangetoond. Gezinsleden en kinderen waarmee nauw contact bestaat kunnen bij aangetoonde bacteriële meningitis eventueel een preventieve antibioticakuur krijgen. De grootscheepse campagnes die in de media worden belicht zijn meer een gevolg van publieke druk dan van een reëel besmettingsgevaar. Verhoogde alertheid als ergens een geval van meningitis is ontdekt is meestal voldoende bescherming.
Externe links
- infectieziekten bulletin RIVM
- Bestrijding infectieziekten, RIVM
- www.meningitis-stichting.nl Nederlandse Meningitis Stichting (NMS)
- º Thompson MJ, Ninis N, Perera R, Mayon-White R, Phillips C, Bailey L, Harnden A, Mant D, Levin M. Clinical recognition of meningococcal disease in children and adolescents. Lancet. 2006 Feb 4;367(9508):397-403.