Schaaf

Een schaaf is een stuk handgereedschap voor houtbewerking. De oppervlakte wordt met behulp van een in het gereedschap aanwezige schaafbeitel afgenomen (verspaand) van een ruw tot een glad oppervlak. Het doel van het schaven is het hout glad, vlak en/of dunner te maken.

Geschiedenis

De oudste teruggevonden schaven stammen uit de eerste eeuw van onze jaartelling, maar waarschijnlijk hadden de Grieken ook al dergelijk gereedschap. Onze stalen schaaf is ontwikkeld uit de houten schaaf. In de Middeleeuwen waren er alleen bij vioolbouwers en instrumentmakers en dergelijke kleine vormen van stalen schaven in gebruik. In die tijd maakte iedere vakman of ambachtsman zijn eigen schaven. Pas in de achttiende eeuw kwam de industriële productie van schaven op gang. In het laatste kwart van dezelfde eeuw werd ook de "dubbele beitel" (schaaf- en keerbeitel) uitgevonden. Doordat de keerbeitel de houtspaan ombuigt tot een "schaafkrul" raakte de schaaf veel minder gauw "verstopt" en is hij aanmerkelijk aangenamer in het gebruik.

Rond 1860 werd door Bailey de stalen schaaf ontwikkeld zoals wij die nu nog kennen, deze werd en wordt nog steeds door Stanley geproduceerd. Een vergelijkbaar model (qua model en kwaliteit) werd door een Fries bedrijf, Nooitgedagt in IJlst gemaakt.

Modellen

Er zijn tientallen verschillende modellen schaven, ieder met een eigen toepassing en zowel in houten als stalen uitvoering. Een (overigens niet compleet) overzicht:

de voorloper
de blokschaaf
de reischaaf
de boorschaaf
de sponningschaaf
de spookschaaf (hol- en bolschaaf)
de tandschaaf
de grondschaaf
de zoetschaaf (met dubbele beitel)
profielschaven voor het maken van lijstwerk en profileringen

Bewerkingen van vroeger met grondschaaf en profielschaaf maakt men nu met de bovenfreesmachine of freesmachine voorzien van daartoe geëigend snijgereedschap.

Een handig klein schaafje is het zogenaamde davidschaafje. Dit is een heel klein schaafje dat je in je handpalm kan houden. Voor kleine correcties is dit schaafje makkelijk en om randjes die gefineerd zijn gelijk te maken. Bij hout dat zichtbaar blijft haalt de timmerman meestal z'n davidschaafje langs de nog scherpe randen/hoeken, zodat net het scherpe randje eraf is. Naast het aanzicht ervan, zal het daardoor ook minder snel beschadigen.

Een nog veelgebruikte schaaf, vooral ook door de doe-het-zelver is de houten of metalen blokschaaf.

Elektrische schaaf

Een tegenwoordig veel gebruikte schaaf is de elektrische schaaf, die er eveneens in verscheidene variaties is. De machine draait met zeer hoge snelheid een verstelbare rol rond, waarop aan twee kanten een vervangbare dunne bijtel is gemonteerd. Een schaafmachine maakt het schaven aanzienlijk gemakkelijker, althans kan dat ook te gemakkelijk zijn, en kan het voor de minder deskundige cq. minder handige gebruiker ook een machine zijn waarmee men zich snel verwondt. Ook moet de diepteafstelling van het schaven zorgvuldig gedaan worden, vanwege dat deze schaaf met gemak ook (bij wijze van spreken) tien keer zoveel wegschaaft. Veel van deze schaven hebben de mogelijkheid om een opvangzak te bevestigen die het wegspattende schaafsel opvangt.

Algemeen gebruik

Naast het scherphouden met bijvoorbeeld een natte wetsteen, is het ook van belang wanneer het gereedschap langere tijd niet gebruikt wordt om de metalen delen in te vetten tegen roestvorming. Verder is het een algemeen gebruik om een schaaf altijd op z'n zijkant neer te leggen, en dus nooit op de kant waar de bijtels uitsteken, i.v.m. beschadigen. Bij het gebruik van elektrische schaven is het een goede gewoonte om tijdens het schaven het snoer (letterlijk) een slag om de arm te draaien, vanwege dat dat aangaande (spreekwoordelijk) een ongelukje in een klein hoekje zit.