Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Balletje balletje
Balletje balletje wordt gespeeld op een tafeltje, maar soms ook op een kleedje op de straat. Er zijn drie bekertjes, en je moet raden waar het balletje ligt.
Voor het spel gebruikt men drie bekers (of doppen), enkele balletjes en een tafel of vergelijkbaar speeloppervlak. De oplichter beweegt snel met de omgekeerde bekers over de tafel, laat een balletje tussen de bekers rollen en zet vervolgens de bekers stil. Aan de toeschouwers wordt dan gevraagd onder welke beker het balletje zich bevindt, waarbij een bedrag van bijvoorbeeld 50 euro wordt ingezet.
De oplichter heeft altijd enkele handlangers die zich als voorbijgangers voordoen. Deze handlangers "winnen" geregeld; soms "verliezen" ze door de verkeerde beker te kiezen terwijl voorbijgangers wel duidelijk konden zien welke beker de juiste was. Zo krijgen sommige voorbijgangers het idee dat wat ze zien echt is, dat ze de truc door hebben en dat zij het spel ook kunnen winnen. Dan gebruikt de oplichter echter een goocheltruc waardoor het balletje steeds onder een andere beker ligt dan de speler denkt. Hierbij helpen de handlangers de oplichter op verschillende manieren. Zo omcirkelen ze tijdens het spel het slachtoffer om deze onder druk te zetten door te blijven spelen en om te voorkomen dat omstanders kunnen ingrijpen. Daarnaast letten ze op signalen van andere handlangers die op de uitkijk staan voor de politie en keren zich fysiek tegen het slachtoffer als deze door heeft te zijn opgelicht en zijn of haar geld terugeist. Dit geldt eveneens wanneer het slachtoffer onverhoopt mocht winnen en zijn winst opeist.
Het spel is dan ook een vorm van oplichting.
Geschiedenis
Het spel met bekers of dopjes en balletjes moet in de Middeleeuwen al zijn gespeeld. Het is afgebeeld op verschillende schilderijen, zoals De goochelaar, dat toegeschreven wordt aan Jeroen Bosch. In de Engelse literatuur wordt het spel in 1670 al gemeld. Nederlandse boeken waarin het dopjesspel voorkomt zijn Den Ontleeder der Gebreeken (1724) van Jacob Campo Weyerman, Julia (1794) van Rhijnvis Feith en de Studentenschetsen (1839-1844) van Klikspaan (Johannes Kneppelhout).
In het midden van de jaren tachtig van de twintigste eeuw beleefde het spel een opleving in Amsterdam. Spelers uit Joegoslavië verrijkten zich ten koste van argeloze voorbijgangers en toeristen. Uit deze periode dateert de nieuwe aanduiding balletje-balletje. Aanvankelijk had de politie grote moeite tegen het spel op te treden; het bedrog moest kunnen worden aangetoond. In januari 1987 liet men een geluidswagen door het centrum rijden om toeristen tegen het spel te waarschuwen. Een vergelijkbare maatregel werd genomen op de Zwarte Markt in Beverwijk. In 1991 bepaalde de Hoge Raad dat het spel door middel van een Algemene Plaatselijke Verordening kon worden verboden.
Televisie en film
Balletje-balletje komt voor in verschillende films: Julia's geheim (Hans Hylkema, 1987), en Guru (Mani Ratnam, 2007). Het Amerikaanse goochelaarsduo Penn & Teller vertoonde de truc in het televisieprogramma The View from Las Vegas. Zij gaven daarbij zoveel uitleg dat de oplettende kijker de truc zou kunnen nadoen, wat hen door hun collega's niet in dank werd afgenomen. In het tv-programma Oplichters in het buitenland besteedt Kees van der Spek in de aflevering over Parijs uitgebreid aandacht aan Balletje-balletje waarbij hij met de verborgen camera laat zien hoe de oplichters te werk gaan.
Kaartje-kaartje
Een variant op balletje-balletje wordt wel aangeduid als kaartje-kaartje. In plaats van met bekers schuift de speler met drie speelkaarten, vaak twee klaverkoningen en een hartenaas, waarvan de deelnemers er een moeten raden. In Griekenland wordt dit veel op straat gespeeld onder de naam papas (de heer). In Engeland wordt deze versie vaak aangeduid met 3-card monte.
Ontmaskering
Kees van der Spek ontmaskerde in Parijs een groepje mensen die "balletje balletje" deden en dat werd hem niet in dank afgenomen. Op een gegeven moment is zelfs duidelijk dat het balletje verdwijnt, soms in bijvoorbeeld de mouw van degene met de bekertjes.[1]
| Bronnen, noten en/of referenties
|