Mond- en klauwzeer

Een infraroodfoto van een rund met mond- en klauwzeer. De rode kleur bij de hoeven is een indicatie voor warmte/hitte, wat de besmettelijke ziekte betekent.

Mond- en klauwzeer oftewel MKZ oftewel tongblaar oftewel Aphtae epizooticae is een zeer besmettelijke virusziekte bij evenhoevigen zoals rundvee en varkens, schapen, herten en geiten. Andere dieren en ook mensen kunnen er hinder van ondervinden, maar lopen geen risico. De ziekte is voor dieren zeer besmettelijk, vergelijkbaar met griep bij mensen. MKZ is een aangifteplichtige ziekte.

Etiologie

MKZ wordt veroorzaakt door een aphthovirus, een eenstrengig RNA-virus, uit de familie Picornaviridae. Door zijn structuur is het virus zeer gevoelig voor lage pH-waarden. Beneden een pH van 6,8 wordt het virus geïnactiveerd. Er bestaan een reeks verschillende stammen, serotypen en subtypen van het virus. Dit resulteert in een grote antigenische variabiliteit.

• Species MKZ virus
  • Type MKZ-Virus A (FMDV-A), 32 subtypen
  • Type MKZ-Virus Asia 1 (FMDV-Asia1), 3 subtypen
  • Type MKZ-Virus C (FMDV-C)
  • Type MKZ-Virus O (FMDV-O), 11 subtypen
  • Type MKZ-Virus SAT 1 (FMDV-SAT1), 7 subtypen
  • Type MKZ-Virus SAT 2 (FMDV-SAT2), 3 subtypen
  • Type MKZ-Virus SAT 3 (FMDV-SAT3), 4 subtypen

Symptomen

Bij een infectie met MKZ ontstaan blaren in de bek, met name op de tong, op de uier en op de poten, met name de kroonranden. Dieren zijn ernstig ziek, hebben koorts, eten niet meer, verliezen gewicht en produceren minder melk. 1 à 2% van de besmette dieren sterft, maar bij jonge dieren kan dat percentage veel hoger liggen.

Bij koeien verloopt MKZ het hevigst. Ze hebben last van zeer pijnlijke blaren, met name bij mond, hoeven en uier. Na ongeveer twee weken herstellen ze en zijn dan weer volledig gezond. In de tussentijd zijn ze moeilijk handelbaar voor de boeren en kunnen de dieren bijvoorbeeld niet machinaal worden gemolken. Als koeien de ziekte gehad hebben, bouwen ze er weerstand tegen op en kunnen ze immuun worden. Over het algemeen sterven ook andere evenhoevigen, zoals schapen en beesten in de dierentuin, niet aan MKZ, tenzij ze al heel zwak zijn.

Voor mensen is MKZ volstrekt ongevaarlijk, ook voor kinderen, zieken en ouderen. Mensen kunnen de ziekte wel krijgen, maar dat is zeer zeldzaam. Het is alleen mogelijk door contact met besmet vee, door het drinken van besmette, rauwe (ongepasteuriseerde) melk of het eten van besmet, rauw vlees. Er zijn enkele uitzonderlijke gevallen geweest van mensen die lichte ziekteverschijnselen kregen in de vorm van pijnloze blaasjes rondom de mond. Deze verdwenen na enkele dagen vanzelf. Er is wel een verwant virus dat bij mensen hand- voet- en mondziekte veroorzaakt, een onschuldige virale ziekte die in de zomer geregeld tot epidemietjes leidt onder schoolkinderen en vanzelf overgaat. Deze ziekte is weer niet gevaarlijk voor vee.

• Blaren in de bek, met name op de tong
• Blaren op de uieren en op de poten, met name op de kroonranden
• Dieren zijn ernstig ziek en produceren minder melk dan normaal
• Ongeveer 1 tot 2% van de besmette koeien sterven
• De dieren zijn volsterkt onhandelbaar als ze MKZ hebben, en kunnen door de boeren ook niet aan een (melk-)machine worden vast gemaakt

Epidemiologie

De ziekte wordt overgedragen door direct contact tussen dieren, contact met besmet (gecontamineerd) voedsel (niet gekookt), staand water, kleding en huid van boeren en dierenartsen, sperma en besmette voertuigen. Het virus kan in voedingsmiddelen zoals kaas of ongekookt vlees overleven. Zo werd de epidemie van 2001 in Europa veroorzaakt door geïmporteerde voedingsmiddelen, die aan varkens werden gevoederd.

De ziekte wordt ook via de lucht verspreid.

MKZ in Nederland

Mond-en-klauwzeer komt al eeuwenlang onder evenhoevigen voor. In 1838 verspreidde de ziekte zich voor het eerst vanuit Duitsland over Nederland. Daarna werd ze regelmatig geconstateerd in Nederland. In 1894 werden 15.500 bedrijven getroffen en in 1897 waren het 45.000 bedrijven.

• 1911 was een echt rampjaar voor de landbouw: 71.518 bedrijven (dit was een op de drie bedrijven) in Nederland werden getroffen door een mond-en-klauwzeerepidemie. De besmette dieren werden toen nog niet afgemaakt.
• Rond 1940 werd het mogelijk om runderen tegen MKZ te enten. Na twee epidemieën in 1947 en 1951 werd in 1953 de regel ingesteld dat ongeënte dieren niet meer vervoerd mochten worden.
• In 1961 brak er weer een mond-en-klauwzeerepidemie uit in Nederland. Hiervan waren vooral de ongeënte dieren het slachtoffer, zoals varkens, schapen en geiten. Eind jaren 1960 was de ziekte vrijwel geheel uit Nederland verdwenen.
• In 1991 is de verplichte inenting door de Europese Unie om economische redenen omgezet in een inentingsverbod: landen buiten de EU accepteren geen gevaccineerd vee en vlees omdat zij zelf niet vaccineren uit kostenoverwegingen en het aan gevaccineerde dieren en gevaccineerd vlees niet te zien is of het daadwerkelijk vrij is van MKZ. Sindsdien is de enige manier om de verspreiding van het virus te stoppen door alle evenhoevigen in een bepaalde straal rond een besmettingshaard preventief te doden. Het virus vanzelf over laten gaan is vanwege de enorme economische belangen die in het spel zijn geen optie omdat een land geen vlees kan exporteren zolang er MKZ heerst.

• In 2001 brak er een mond-en-klauwzeerepidemie uit in Europa. In Nederland werden 26 bedrijven besmet verklaard. Er werd besloten om op grote schaal preventief te ruimen. Op ongeveer 2600 bedrijven werden in totaal 260.000 evenhoevigen afgemaakt. Dit leidde tot grote maatschappelijke ophef omdat het onethisch werd gevonden gezonde dieren te doden om zo de verspreiding van een virus tegen te gaan dat over het algemeen niet dodelijk is en waar dan ook nog eens een vaccin tegen bestaat. Bovendien ontkwamen ook kinderboerderijen, dierenweiden, hertenkampen en huisdieren niet aan de preventieve ontruimingen, wat tot emotionele taferelen leidde. Daarnaast ontstond er grote verontwaardiging over de hoge strafkortingen (van vaak wel 100%) op de financiële compensatie voor boeren vanwege diverse administratieve fouten.
• Op 4 augustus 2007 werd wegens het uitbreken van mond-en-klauwzeer in Engeland voor heel Nederland een vervoersverbod voor evenhoevigen ingesteld.

Externe links

• Koninklijke Bibliotheek – dossier dierziekten
• Idem, boektitels MKZ
• Boerderij.nl - dossier MKZ
• AGD.nl - laatste nieuws over MKZ

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Foot-and-mouth disease op Wikimedia Commons.