Ans Wortel

Ans (Anna Maria) Wortel (Alkmaar, 18 oktober 1929 – Hilvarenbeek, 4 december 1996) was een Nederlands beeldend kunstenares, dichteres en schrijfster. Zij maakte hoofdzakelijk gouaches en olieverfschilderijen, maar ook aquarellen, tekeningen, collages, lithografieën, etsen, beelden, glassculpturen en glasreliëfs. Zij was autodidact en kreeg in 1963 de eerste prijs van de Biënnale de la Jeunesse (in Parijs).

Thematiek

Wortels werk is sterk autobiografisch. Haar ervaringen als meisje, vrouw, moeder en kunstenares vormden haar inspiratie. Veelvoorkomende thema's zijn liefde, geborgenheid, moeder-kindrelaties en kritiek op de groepsnorm.

Schilderstijl en compositie

Tot eind jaren vijftig van de 20ste eeuw was er een zoektocht naar een eigen stijl. Werk uit die tijd varieert sterk en vertoont kenmerken van en is geïnspireerd op uiteenlopende kunstenaars, zoals Willem de Kooning, Paul Klee, Marc Chagall, Paul Gauguin, Max Ernst, Jackson Pollock, Pablo Picasso, Wifredo Lam en Karel Appel. Vanaf eind jaren vijftig mondt dit successievelijk uit in een geheel eigen stijl die zij zelf graag 'ikme' noemde (als tegenhanger van de destijds veel in de pers geopperde term 'Worteliaans' en omdat zij onverschillig stond tegenover de behoefte van 'kenners' aan het indelen van haar kunst).

Haar figuratieve kunst (soms ook nieuwe figuratie genoemd) bevat veelal naakte vrouw-, man- en kindwezens die goed herkenbaar zijn, maar vervormd. De mensfiguren zijn bij elkaar, zoeken elkaar, omhelzen elkaar of stoten elkaar juist af. Handen, ogen en gelaat zijn belangrijke motieven in haar werk. De figuren bestaan in niet nader gedefinieerde ruimten, die soms de vorm aannemen van een bijna surrealistisch landschap. De maan en de contouren van de aarde komen vaak terug in haar werk.

Het werk gaat meestal vergezeld van handgeschreven titels of teksten van poëtische aard.

Exposities

Ans Wortel exposeerde in binnen- en buitenland bij musea en galerieën, waaronder:

• 1960 De Posthoorn, Den Haag.
• 1962 International Aquarel Ausstellung, Stand Bodensee in Friedrichshafen, Duitsland
• 1963 Stedelijk Museum, Amsterdam. Museum van Bommel van Dam, Venlo.
• 1964 Gemeentemuseum, Den Haag. Centre Cultural, São Paulo, Brazilië.
• 1966 Rotterdamse Kunstkring (RKK). Expositie Plasmolen in Mook.
• 1967 Smithsonian Institution, Washington DC, Verenigde Staten.
• 1968 Salon Européen de Femme, Nancy, Frankrijk. Salon Artistes Feminine, Parijs, Frankrijk. Stedelijk Museum, Amsterdam. Museum van Bommel van Dam, Venlo.
• 1969 Curaçao Museum, Willemstad, Curaçao. Stedelijk Museum, Amsterdam. Museum Waterland, Purmerend. Das Märkische Museum der Stadt Wittem - Duisburger Szession, Duisburg, Duitsland. Galerie d'Eendt, Amsterdam.
• 1970 De Vaart, Hilversum.
• 1971 Galerie In-Art, Amsterdam. Hengelose Kunstzaal, Hengelo. Stedelijk Museum, Amsterdam.
• 1972 Dwór Artusa, Gdańsk, Polen.
• 1973 Kunst en Glas - Glasindustrie Van Tetterode, Amsterdam. Stedelijk Museum, Amsterdam.
• 1974 Museum van Bommel van Dam, Venlo. De Latemse Galerie, Sint-Martens-Latem, België.
• 1975 Olympia International Art Centre, Kingston, Jamaica.
• 1976 Stedelijk Museum, Alkmaar.
• 1977 Stedelijk Museum, Amsterdam (Nederlandse kring van tekenaars).
• 1986 Stadsmuseum, Woerden.
• 1988 Café In the cradle, New York, Verenigde Staten.
• 1994 Museum De Koperen Knop, Hardinxveld-Giessendam. Expositie Heuf, Aruba.
• 2001 Museum en beeldentuin Nic Jonk.

Verder waren er exposities van Wortel bij uiteenlopende evenementen, zoals:

• 1975 International Women's Year, First Women's International Art Exhibit. (Wortel vertegenwoordigde Nederland.)
• 1977 Institut Néerlandais, 20e année, Parijs, Frankrijk.
• 1983 Het Boekenbal in de Stadsschouwburg in Amsterdam.
• 1991 Cultureel festival Altea, Spanje.
• 1993 Galerie TNO. (Wortel maakte voor het gebouw van TNO in 1975 ook een groot glasplastiek van 3 x 8 meter.)
• 1993 Nationale Vrouwendag in het gemeentehuis van Loon op Zand.
• 1994 Nationale Vrouwendag in de Technische Universiteit Delft.

Controverse over Huis Kranenburgh

In de jaren zestig woonde de kunstenares in Amsterdam op wisselende adressen en was ten slotte bijna zonder woning. Zij kreeg toen in 1969 een gedeelte van Huis Kranenburgh aangeboden aan de Hoflaan in Bergen als woon- en werkruimte. Dit werd gedaan door de toenmalige burgemeester van Bergen, Lo de Ruiter, met toestemming van de gemeenteraad. Dit veroorzaakte weerstand en verzet onder enkele Bergense kunstenaars en bewoners. De gemoederen liepen hoog op en er vlogen bij Wortel zelfs stenen door de ruiten.

Plannen werden opgevat om een museum in het pand te stichten en de gemeente Bergen wilde het daarom vanaf omstreeks 1972 ontruimen. Kern van het juridische conflict dat toen ontstond, was dat volgens de gemeente het pand beschikbaar was gesteld op basis van een bruikleenovereenkomst, terwijl het volgens Wortel een huurovereenkomst betrof. Deze juridische strijd duurde ongeveer 20 jaar en werd uitgebreid in de media besproken (o.a. een aantal malen in dagblad De Telegraaf). Uiteindelijk verloor de kunstenares en in maart 1991 moest zij Huis Kranenburgh verlaten. Het beoogde museum is in 1993 geopend: Museum Kranenburgh.

Het zesde deel van haar autobiografie gaat over deze periode, maar door de verbitterde toon was het ongeschikt voor publicatie. De kwestie komt met enige regelmaat voor in haar kunst, in haar publicaties en in interviews met haar. De kunstenares verliet Bergen en vestigde zich de laatste jaren van haar leven in Brabant.

Literair werk

Ans Wortel heeft diverse dichtbundels en boeken geschreven. Van haar hand verschenen eind jaren zestig en begin jaren zeventig vier dichtbundels waarin beelden en poëtische teksten samenkomen:

• Preken en prenten, 1969
• Voor ons de reizende vlezen rots..., 1970
• Wat ik vond en verloor, 1972
• Lessen aan die ik liefheb, 1973

Omstreeks 1980 begon zij aan haar autobiografie, waarvan 5 delen in romanvorm zijn voltooid en door uitgeverij Fontijn gepubliceerd:

• Een mens van onze soort, 1982
• In de bloei van 't leven, noemen ze dat, 1983
• Noem mij maar Jon, 1983
• Onderweg in Amsterdam, 1984
• Nannetje..., 1986

Een zesde en laatste deel van haar autobiografie met de werktitel Twintig jaar wachten op weggaan is nooit gepubliceerd.

In 1989 werd een dichtbundel door gepubliceerd (uitgeverij Fontijn): Ans Wortel: Gedichten 1959-1963.

Literatuur over Ans Wortel

Literatuur over Ans Wortel of literatuur waarin zij wordt genoemd:

• Ans Wortel: tekeningen, gouaches, grafiek, Stedelijk Museum Amsterdam, 1963.
• Ans Wortel: tekeningen, monotypes, aquarellen, Haags Gemeentemuseum, Den Haag, 1964.
• Van buiten mijn randen, houd me vast, de dag dat ik het verschil ontdek tussen die ik ben en die ik wilde wezen, Galerie d'Eendt, Amsterdam, 1969.
• Lexicon Nederlandse beeldende kunstenaars 1750-1950, Pieter A. Scheen, 1969/1970.
• Ans Wortel: Ben ik veranderd? Veranderen wij?, De Vaart, Hilversum, 1970.
• Ans Wortel, G.N. Zijlstra en L. Alberigs, 1973.
• Kijk op schilders: 50 Nederlandse schilders, Ed Wingen en Nico Kosters, 1973.
• Collectie Becht: beeldende kunst uit de verzameling van Agnes en Frits Becht, Stichting Openbaar Kunstbezit, Stedelijk Museum Amsterdam, 1984.
• Grote Winkler Prins Encyclopedie, achtste geheel nieuwe druk, 1988.

Externe link

• Website over Ans Wortel