Annexatie

Annexatie is de incorporatie (aanhechting) van een gebied in het territorium van een andere staat of gemeente.

Het woord heeft vaak een nare bijklank omdat het onder anderen gebruikt wordt voor de vijandelijke overname door een grotere of machtigere staat van een deel of heel de buurstaat. Ook bijvoorbeeld de aansluiting van een gemeente bij een grotere gemeente noemt men annexatie. De inwoners van de gemeente die opgeheven wordt zien dit vaak als bedreiging.

Annexatie kan echter ook een logisch gevolg zijn van wederzijds gemaakte afspraken. Het hoeft dus geen negatief mechanisme te zijn.

Voorbeelden uit de geschiedenis

1919: Annexatie van Duits gebied door België

Na de Eerste Wereldoorlog werd bij de grens tussen beide landen Duits gebied aan België toegevoegd: het Duitstalig gedeelte van de Oostkantons. Deze grensverschuiving maakte deel uit van de algemene herindeling van Europa bij de Vrede van Versailles. Het gebied van Neutraal Moresnet ging op in België. Het Duits gebied werd opgenomen in Franstalig België; Frans werd de officiële taal en werd in de scholen onderwezen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de annexatie teruggedraaid en maakte het gebied weer deel uit van Duitsland. Bij de staatshervormingen na de oorlog werd het Duits als officiële landstaal erkend en werd de Duitstalige Gemeenschap gecreëerd. Deze gemeenschap maakt deel uit van het Waals Gewest en de provincie Luik. Alle gemeenten in het gebied zijn faciliteitengemeenten met faciliteiten voor Franstaligen.

1939: Annexatie van Tsjechië door nazi-Duitsland

De na de Eerste Wereldoorlog ontstane Eerste Tsjechoslowaakse Republiek had een grote Duitse minderheid van ca. 3 miljoen zogenaamde Sudetenduitsers. Het groeiend nationalisme onder de Sudetenduitsers uitte zich in de beweging van Henlein, die aangemoedigd door Adolf Hitler steeds radicalere eisen van Duits zelfbestuur stelde. Hierdoor gesteund, eiste Hitler in 1938 de annexatie van het Sudetenland. Het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Italië stemden hier op de Conferentie van München mee in. Tsjechoslowakije verloor het Sudetenland aan Duitsland, Teschen aan Polen en een strook land aan Hongarije. In 1939 moest President Emil Hácha vervolgens machteloos toezien hoe Duitsland ook de rest van Bohemen en Moravië annexeerde. Eerder had Slowakije onder Jozef Tiso (met Hitlers steun) al de onafhankelijkheid afgekondigd.

1947: Annexatie van Duitse gebieden door Nederland

Ter compensatie van de geleden oorlogsschade wilde Nederland grote delen van Duitsland annexeren, onder gelijktijdige verdrijving van de daar levende Duitse bevolking.

De oorspronkelijke eis van de Nederlandse regering - annexatie van 4986 km² Duits gebied - werd in 1946 door de geallieerden verworpen. Daarop kwam de Nederlandse regering (Kabinet-Beel I) in 1947 met een bescheidener voorstel, waarin nog "slechts" aanspraak op een gebied van 1840 km² werd gemaakt. Uiteindelijk kwam het tot de annexatie van 69 km² Duits gebied, waardoor de gemeente Selfkant - met de plaatsen Tüddern en Elten - Nederlands werd. Daarnaast vonden er talrijke grenswijzigingen, met name in de buurt van Arnhem en Dinxperlo (Suderwick) plaats. Na lange onderhandelingen en de betaling van 280 miljoen Duitse Mark, werd het overgrote deel van de geannexeerde gebieden in augustus 1963 weer onderdeel van de Duitse Bondsrepubliek.

1975: Annexatie van Oost-Timor door Indonesië

Oost-Timor werd na de invasie van 1975 door Indonesië geannexeerd. Het kreeg de naam Timor Timur en werd door Indonesië als de 27e provincie van het land beschouwd. De Indonesische aanspraken op Oost-Timor werden nooit door de Verenigde Naties erkend. De bevolking van Oost-Timor verzette zich tegen de Indonesische strijdkrachten en voerde een langdurige guerrillastrijd. Onder binnenlandse en buitenlandse druk werd in 1999 een referendum gehouden, waarin Oost-Timor de keuze kreeg tussen òf meer zelfbestuur binnen Indonesische grenzen òf totale onafhankelijkheid. Ondanks intimidaties door het Indonesische leger en de pro-Indonesische milities stemde 78,5% van de bevolking vóór onafhankelijkheid. Dit leidde uiteindelijk tot de volledige onafhankelijkheid van de Democratische Republiek Oost-Timor in 2002.

1990: Annexatie van de Duitse Democratische Republiek door West-Duitsland

Na de val van de Berlijnse Muur in 1989 brokkelde het politieke systeem in de DDR steeds sneller af. Op 3 oktober 1990 traden alle districten van het toenmalige Oost-Duitsland toe tot de Bondsrepubliek en hield de DDR op te bestaan. Vanwege de negatieve klank van het woord annexatie en omdat hier sprake was van wederzijds gemaakte afspraken, wordt hier overigens meestal niet van annexatie maar van vereniging of van de Duitse hereniging gesproken. Ook het feit dat de aansluiting gezocht werd door het "verdwijnende" land speelt hier een rol.

Annexatie van gemeenten

Ook als een gemeente wordt toegevoegd aan een nabijgelegen grotere gemeente of stad wordt van annexatie gesproken. Veel grote steden hebben kunnen groeien dankzij annexatie van de omliggende plattelandsgemeenten. Een goed voorbeeld is Hoogland, dat in de jaren 70 van de 20e eeuw geannexeerd werd door Amersfoort. Hoogland, dat eerst een boerendorp was met enkele huizen, is nu een onderdeel van een groot wijkencomplex.

Ook industrie is verantwoordelijk voor de annexatie van kleinere gemeentes. Verschillende polderdorpen (bijvoorbeeld Wilmarsdonk) hebben plaats moeten ruimen voor de uitbreiding van de Antwerpse Haven. Het ingelijfde gebied kwam daardoor automatisch onder het Antwerpse stadsbestuur te staan. Toen de haven ook op de Linkeroever begon uit te breiden hebben de gemeenten daar zich verzet tegen de annexatie. Zo zal het Deurganckdok in Doel wel behoren tot de Antwerpse Haven, maar niet tot de stad Antwerpen.