Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Altviool

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen

De altviool is een gestreken snaarinstrument en is het oudste lid van de vioolfamilie, waartoe ook de viool en de cello behoren.

Het instrument

De alt is iets groter dan de viool. Waar de klankkast van een viool zowat 35 cm lang is, heeft de altviool - die tot op heden geen standaardafmetingen heeft - een corpuslengte van 37,5 cm tot 44 cm (41 à 42,5 cm is de courantste maat). Haar vier snaren zijn gestemd als c-g-d'-a'. De altviool heeft een interessante rol in een ensemble of orkest. Soms speelt de altviolist:

  • een ondersteunende stem, om de harmonische opbouw compleet te maken, waarbij ze niet te sterk mag spelen;
  • een basstem, bijvoorbeeld als de cello een melodie speelt; die basstem moet je goed laten horen;
  • een tweede stem tegen de eerste viool of cello aan – ook dan moet de alt goed gehoord worden;
  • een solopassage.

Altisten moeten hun partijen goed analyseren en weten in welke passages ze in welke rol zitten.

De formanten in de resonantie door de klankkast van een altviool liggen ongeveer een terts te hoog voor zijn stemming. Daardoor klinkt de alt altijd wat meer omfloerst dan de kleinere viool of de grotere cello, die een betere aanpassing van hun resonantiepieken hebben. Eigenlijk zou een altviool groter moeten zijn, maar dan is hij niet meer in de arm te bespelen. Er is wel eens als proef een grotere altviool gebouwd die net als de cello tussen de knieën werd gehouden. (Yo-Yo Ma maakte op zo'n experimentele altviool een opname van het altvioolconcerto van Bartók). Zo'n alt klonk wel sterker, maar miste de typische altklank en is daardoor geen succes geworden.

Muziek voor de altviool wordt in de regel genoteerd met een altsleutel.

Geschiedenis

De altviool behoort tot de viola da braccio's, en is in Italië ontstaan omstreeks 1530. Van de hand van de Italianen Andrea Amati (ca. 1505-ca. 1578) en Gasparo da Salò (1540-1609) zijn de oudst bewaard gebleven exemplaren afkomstig, die dateren uit de tweede helft van de 16e eeuw. De viola da braccio’s werden in verschillende afmetingen gebouwd die genoemd werden naar het bereik dat ze hadden: de sopraan, de alt, de tenor en de bas. Aan het begin van de 16de eeuw stond de viool in Italië daarom bekend als de soprano di viola da braccio; het verkleinwoord violino verschijnt voor het eerst in 1538. De naam "altviool", ofwel de alto di viola da braccio, heeft een merkwaardige geschiedenis. In de 17de eeuw werd het instrument in Italië eenvoudig de "viola da braccio" genoemd. Niet lang daarna verdween de term "braccio" en bleef alleen de term "viola" over. In Frankrijk verdwenen van de term "alto di viola da braccio" de onderdelen "viola" en "braccio" zodat het instrument in Frankrijk bekend staat als "alto". In Nederland hebben we "da braccio" laten vallen en staat het instrument bekend als altviool, en in Duitsland verdwenen de termen "alto" en "viola" en bleef alleen "braccio" over, wat verbasterd werd tot Bratsche! De altviool is het oudste lid van de vioolfamilie, later ontstond de viool (Italiaans: violino of "kleine viool") en uit de basviool, de basso di viola da braccio, (de violone of "grote viool"), ontstond de cello (violoncello of "kleine grote viool").

De grote Italiaanse vioolbouwers uit de zeventiende en achttiende eeuw, zoals Stradivarius, Amati, Carlo Giuseppe Testore en Gasparo da Salò, bouwden ook altviolen. Sommige daarvan hadden een corpuslengte tot 47 cm en waren hoofdzakelijk bedoeld om brede, ondersteunende muzikale lijnen te spelen. Voor technisch veeleisendere passages waren ze ongeschikt, en de meeste van die grote altviolen werden in de loop van de geschiedenis dan ook bijgesneden en ingekort tot een handzamere lengte.

De uitvoering

Verschillende componisten zoals Bach, Mozart, Haydn, Paganini, Felix Mendelssohn, Benjamin Britten, en speciaal Antonín Dvořák en Paul Hindemith speelden zelf graag en vaak altviool. Andere, zoals Beethoven, deden het een tijdje als bijbaantje om in hun levensonderhoud te voorzien.

In Hongaarse en Roemeense muziek wordt een speciale altviool gebruikt (nu kontra genoemd, of bratch, evenals het Duitse Bratsche afgeleid van het Italiaanse Viola da Braccio oftewel armviool), meestal uitgevoerd met vlakke kam en drie snaren (vaak gestemd als g-d'-a') waardoor akkoordspel mogelijk wordt; hier heeft de alt uitsluitend ritmisch/harmonische functie; melodiespel is zo goed als onmogelijk. Hetzelfde gebeurt in de zigeunermuziek die sterk aan de twee genoemde muzieksoorten verwant is.

Repertoire

Als solo-instrument kon de altviool lange tijd slechts zelden op de voorgrond treden. In de barok is bijvoorbeeld erg weinig altvioolmuziek geschreven. Er zijn uit die periode enkele concerto's van onder andere Georg Philipp Telemann, Georg Benda, en Bach (Brandenburgs concerto nr.6). Vivaldi schreef wel concerti voor de viola d'amore maar niet voor de altviool.

In de klassieke periode is de oogst iets rijker: leden van de componistenfamilie Stamitz, Hoffmeister, Dittersdorf, Michael Haydn, Pleyel, Vanhal, Rolla, enz. Mozart gaf de altviool in zijn beroemde Kegelstatt-trio (KV 498) en in de Sinfonia concertante (KV 364) voor viool en altviool een prominente plaats.

De altviool wordt verder "ontdekt" in de 19e eeuw. Carl Maria von Weber en Johann Nepomuk Hummel schreven concertante muziek voor altviool. Niccolò Paganini vroeg Hector Berlioz om een altvioolconcert, maar het resultaat, Harold en Italie, is meer een symfonie met een flinke rol voor de altviool. Paganini heeft het stuk nooit uitgevoerd. Brahms gaf met enige aarzeling de altviool de rol van alternatief instrument in zijn twee sonates voor klarinet en piano, opus 120. Het enthousiasme hierover van de violist Joseph Joachim overtuigde hem echter van de waarde van deze versie. Max Bruch en Robert Schumann schreven verschillende werken met een solorol voor de altviool, vaak in combinatie met klarinet. De timbres van deze twee instrumenten mengen overigens bijzonder goed. Ook de altvioolmuziek van de Belgische componist Henri Vieuxtemps is het vermelden waard.

Grote 20e-eeuwse altvioolliteratuur schreven Paul Hindemith, Benjamin Britten, Darius Milhaud, Max Reger, Bohuslav Martinu, Dmitri Sjostakovitsj, Alexandre Tansman en Béla Bartók. In de 20e eeuw spelen virtuozen als Paul Hindemith, Lionel Tertis en Lilian Fuchs op dit instrument een grote rol voor de bekendheid die het altvioolrepertoire tegenwoordig geniet. Ook de Engelse altviolist William Primrose heeft componisten aangezet tot het componeren van nieuwe werken, bijvoorbeeld de concerto's van William Walton en Béla Bartók.

In de tweede helft van de 20e eeuw schreven onder andere György Kurtág, Krzysztof Penderecki, Gia Kantsjeli, Alfred Schnittke, Malcolm Arnold en Peter Eötvös prachtige altvioolconcerten en andere sololiteratuur voor het instrument. De altviool wint aan populariteit, en krijgt de solisten die hij verdient: Nobuko Imai, Michael Kugel, Yuri Bashmet, Kim Kashkashian, Tabea Zimmermann, Paul Silverthorne, Gérard Caussé, en vele anderen. Ook topviolisten als Nigel Kennedy, Josef Suk, Maxim Vengerov, Pinchas Zukerman en Isabelle van Keulen bespelen wel eens de altviool. Al zijn kenners en critici meestal niet enthousiast over het altvioolspel van deze violisten, het bewijst alleszins de groeiende interesse voor de alt. Morton Feldman wijdde enkele composities aan het instrument: The viola in my life I-IV.

Het heeft lang geduurd vooraleer componisten én altviolisten de complexe klank van de altviool hebben leren exploreren. Het instrument kent zekere beperkingen, zoals de tessituur die het moeilijker maakt op te tornen tegen een orkest of zelfs een ontketende vleugelpiano, en de afmetingen die, in vergelijking met de viool, hogere technische eisen stellen aan de bespeler. Dat er geen standaardafmetingen bestaan voor de altviool, leidt bovendien tot een veel individuelere klank voor elk instrument: veeleer alt of veeleer tenor, meer of minder nasaal, melancholisch, donker, "zanderig" of zangerig, ... Anderzijds biedt die complexe klank met haar wisselende stemmingen veel mogelijkheden, en daar is prachtige muziek uit voortgekomen...

Composities voor altviool en orkest

Werken voor altviool en orkest zijn dun gezaaid. Er zijn bijvoorbeeld veel meer piano- en vioolconcerten. Deze onderstaande lijst van (bekende) composities voor altviool en orkest is niet compleet:

Bekende solisten

Zie ook

Externe link

Wikimedia Commons  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Viola (music) op Wikimedia Commons.

rel=nofollow
Dit artikel valt onder beheer van Dorp:Luisterrijk.
Overgenomen van "https://nl.wikisage.org/w/index.php?title=Altviool&oldid=175344"